Sporen aan de hemel: 26 juli 1943
Op de avond van zondag 25 juli 1943 stegen ruim 700 bommenwerpers van de Britse Royal Airforce (R.A.F.) van diverse bases in Oost Engeland op voor een raid op het Duitse Essen. Voor de Britten was dit al het vierde oorlogsjaar en men had al vele offers moeten brengen, maar de strijd wendde zich langzamerhand in het voordeel van de Britten. De nacht tevoren was Hamburg het doel van de bommenwerpers geweest. Bij deze aanval werd voor de eerste keer met succes gebruik gemaakt van ‘window’: strookjes zilverpapier uitgeworpen om de Duitse radar te storen. Onder de bommenwerpers die de raid op Essen uitvoerden bevond zich de Halifax B-II W7704 LQ – ‘M for Mother’ van de 405de Canadese squadron, die rond 22 uur was opgestegen van Gransden Ladge in Bedfordshire…
Sporen aan de hemel: de vierde van een serie geplande caches met als thema de luchtoorlog boven Noord-Nederland gedurende de Tweede Wereldoorlog. Een serie bedoelt als eerbetoon aan de, vaak jonge, bemanningsleden van deze vliegtuigen, die ver van huis en haard, hun leven gaven voor onze vrijheid. Het zijn dus ‘memorial caches’ op de locatie waar deze luchtreuzen neergekomen zijn en waar vaak nu niets meer herinnert aan de drama’s die zich daar vele jaren terug hebben afgespeeld. Op dat we niet vergeten.
De missie
Het 405de squadron (Ducimus: We Lead) behoorde tot de zogenaamde Pathfinder-groep: een formatie die voor de grote bommenwerperstroom uitvloog om met behulp van speciale apparatuur het doel te markeren. Aan boord van de Halifax ‘M for Mother’ bevond zich een veteranenbemanning bestaand uit zes Canadezen en een Engelsman. De ‘skipper’ was Flying Officer Marcel Emmett Tomczak; in de perspex neus van de luchtreus zat de bommenrichter Flight Lieutenant Alex J. Sochowski. De overige leden van de bemanning waren: Flying Officer Alexander P. McCracken (navigator), Warrant Officer Clifford John Vopser Kettley (radiotelegrafist), Flight Sergeant Eddie Kenneth White (rugkoepelschutter), Pilot Officer Michael Sydney Smyth (staartschutter) en de enige Engelsman: Sergeant Albert Joseph Wood (boordwerktuigkundige). Deze nacht zouden zij hun 17e en laatste missie vliegen.
Ondanks dat de Duitse radar door Window werd gestoord waren de Duitse nachtjagers weer paraat…Even nadat de Halifax van Flying Officer Tomczak de Nederlandse kust waren gepasseerd werd het toestel door een tweemotorige nachtjager aangevallen. Sergeant Smyth was de eerste die het toestel in het oog kreeg. Een luchtgevecht volgde: 20mm (lichtspoor)munitie tegen de .303 patronen. Terwijl Flying Officer Tomczak ontwijkende bewegingen met de Halifax uitvoerde, probeerde Sergeant Smyth de nachtjager van de Halifax af te houden. Het mocht echter niet baten: bij de tweede aanval van de nachtjager werden twee motoren van de bommenwerper in brand geschoten. Het werd de ‘skipper’ duidelijk dat zij het niet zouden gaan halen en hij gaf het bevel om het toestel te verlaten.
Ten Boer, 26 juli 1943
Wat er vervolgens mis gegaan is, weet niemand. Feit is wel dat boven Ten Boer de Halifax met een daverende klap explodeerde en vervolgens neerstortte in een perceel bouwland van de heer Oudman ten westen van Ten Boer. De vuurgloed was zeer groot en zelfs in de Stad duidelijk waarneembaar. Spoedig waren leden van de luchtbeschermingsdienst en de marechaussee en politie uit Ten Boer aanwezig. De omgeving werd afgezocht naar eventuele overlevenden van de crash: helaas werd er maar één overlevende in een haverveld aangetroffen, dit bleek de bommenrichter Sochowski te zijn. Na behandeling door een arts is hij uiteindelijk door de Duitsers naar Bedum afgevoerd. Het bleek niet mogelijk hem onder te laten duiken vanwege het feit dat er al kort na de crash vele mensen hadden verzameld, waaronder een aantal landwachters (die collaboreerden met de bezetter).
De stoffelijk overschotten van de overige bemanningsleden werden de volgende dag op de algemene begraafplaats van Ten Boer ter aarde besteld. Al spoedig was onder de bevolking bekend dat de bemanningsleden zouden worden begraven en velen hadden zich naar de begraafplaats begeven om de begrafenis bij te wonen. Op de begraafplaats waren de burgemeester van de gemeente, de dominee en enige politiemannen aanwezig. Nadat de dominee zijn laatste woorden had gesproken, mocht de, in groten getale aanwezige bevolking zich langs de graven begeven om de bemanningsleden de laatste eer te bewijzen. Van de 705 bij de raid betrokken bommenwerpers, gingen er uiteindelijk 18 verloren.
De graven van de omgekomen bemanningsleden zijn te bezoeken op de bovengenoemde coördinaat. Op de daadwerkelijke crashlocatie herinnert niets meer aan het drama wat zich hier eens voltrok.
De cache
In september 1914 publiceerde de Engelse krant The Times ‘Ode of Rememberance’, een gedicht uit Laurence Binyon’s ‘For the Fallen’ . Het gedicht, dat uit zeven verzen bestaat, was opgedragen aan de Britse slachtoffers van de Eerste Wereldoorlog, specifiek de slachtoffers van het Britse Expeditionary Force. Het gedicht werd gepubliceerd net na de eerste slag om de Marne. Gedurende deze slag, waarbij twee miljoen soldaten betrokken waren, raakten er meer dan 500.000 soldaten gewond of sneuvelden: het grootste aantal verliezen gedurende één slag ooit.
Naarmate de tijd vorderde, werden vooral het derde en het vierde vers wereldberoemd. Het gedicht wordt nu opgedragen aan alle oorlogsslachtoffers:
With proud thanksgiving, a mother for her children
England mourns for her dead across the sea,
Flesh of her flesh they were, spirit of her spirit,
Fallen in the cause of the free.
Solemn the drums thrill: Death august and royal
Sings sorrow up into immortal spheres,
There is music in the midst of desolation
And glory that shines upon our tears.
They went with songs to the battle, they were young,
Straight of limb, true of eyes, steady and aglow,
They were staunch to the end against odds uncounted,
They fell with their faces to the foe.
They shall grow not old, as we that are left grow old:
Age shall not weary them, nor the years condemn
At the going down of the sun and in the morning
We will remember them.
They mingle not with their laughing comrades again,
They sit no more at familiar tables of home,
They have no lot in our labour of the daytime,
They sleep beyond England's foam.
But where our desires and hopes profound,
Felt as a well-spring that is hidden from sight,
To the innermost heart of their own land they are known
As the stars are known to the night.
As the stars shall be bright when we are dust,
Moving in marches upon the heavenly plain,
As the stars that are stary in the time of our darkness,
To the end, to the end, they remain.
Nogmaals: het bovenstaande coördinaat is de locatie waar de bemanning van de Halifax begraven is. De cache ligt hier dus niet! De cache zelf ligt zo’n 450 meter ten noordoosten van de daadwerkelijke crashlocatie. De cache is te vinden met behulp van Laurence Binyon’s gedicht. Hierbij geldt A=1, B=2 enzovoort.
De cache ligt verborgen op:
N53 (1-1-3-3)(1-1-6-1). (1-2-6-1 plus 8)(2-2-5-1)(2-3-3-4)
E6 (3-2-7-5)(4-2-1-3 min 5). (4-1-5-3)(5-2-6-1)(7-2-4-2 min 15)
Opmerkingen:
1. De cache is zowel vanuit het oosten (vanuit de richting Ten Boer) als het westen (vanuit de richting Thesinge) te benaderen. Je kunt de cache niet met de auto benaderen: of je komt vast te zitten of je krijgt te maken met een boze boer! Zowel vanuit het oosten als het westen zul je zo’n 900 meter moeten lopen. Kom je vanuit het westen parkeer je auto dan in de berm bij een opvallende ANWB-wegwijzer.
2. De cache is een micro, omdat de cache als drie keer geript is.