Deze cache maakt deel uit van het rondje Delfzijl e.o. 3. Een fietsronde van ruim 30 km.
Hoofdlijn vormt het oude NOLS-spoorlijntje van Delfzijl naar Wagenborgen.
Let op! Alle caches zijn per fiets of lopend te bereiken, maar niet altijd met de auto! Houd je s.v.p aan de verkeersregels, parkeer niet op prive-terrein en doe de caches alleen bij daglicht. Neem een pen mee en vergeet niet de bonusaanwijzingen te noteren.
Specifieke cache info:
Dit is de achtste cache van de fietstocht.
Aanvullende info:
Wagenborgen (Gronings: Woagenbörgen) is een dorp in de gemeente Delfzijl in de provincie Groningen in Nederland. Het dorp is ontstaan op een wierde. Tot 1990 was Wagenborgen de grootste woonkern binnen de gemeente Termunten.
Geschiedenis: Wagenborgen heeft een lange historie. Al in de Romeinse tijd was de wierde een toevlucht voor boeren uit de omgeving, wanneer het wassende water hun onderkomens bedreigde. De naam Wagenborgen wordt reeds genoemd in een kerspellijst van het bisdom Münster waartoe het plaatsje behoorde. De kerspellijst dateert waarschijnlijk uit de vijftiende eeuw, al is het mogelijk dat de lijst ouder is. De kerspellijst dateert waarschijnlijk uit de vijftiende eeuw, al is het mogelijk dat de lijst ouder is. Wagenborgen wordt genoemd als 'Wenbergum' en moest een bedrag van 4 schelling aan belasting betalen, hetgeen een relatief klein bedrag is ten opzichte van de andere kerspelen. Vermoedelijk zegt dit iets over de grootte van de kerspel. Wagenborgen komt ook voor in een dijkbrief van het Oldambt uit 1441, waar het 'Wagenborghe' wordt genoemd.
De etymologie van de plaatsnaam wordt betwist. In elk geval is de suffix -um, wat inhoudt dat de plaats in de buurt of in de bocht van een rivier of stromend water lag. Een andere uitleg is dat wanneer men gewaagd werd, men zich hier kon bergen.
Gedurende de Middeleeuwen heeft het water van de Eems-Dollard vele dorpen verzwolgen, waarbij het water tot vlakbij Wagenborgen kwam. In de eeuwen daarna is Wagenborgen uitgegroeid tot een dorpskern van 2000 inwoners.
Tweede Wereldoorlog: Na een hevige strijd werd Wagenborgen door Canadese troepen bevrijd op 24 april 1945. Hierbij vielen ongeveer 40 doden aan de zijde van The Canadian Scottish Regiment. In de nacht voor de bevrijding werd een kind geboren in een geïmproviseerde verloskamer in een niet in gebruik zijnde koelcel van de stichting Groot Bronswijk. Het meisje werd Victoria Liberta genoemd: Overwinning - Vrijheid. De volgende dag (24 april) bleek dat deze namen met recht waren gekozen. Wagenborgen was na vijf jaar van de Duitse bezetters bevrijd.
De bevrijding: De bevrijding van Wagenborgen is tegen de avond van de 23e april 1945 in zicht. De Canadian Scottish hadden de belangrijke aan- en afvoerwegen stevig in handen. Tegen het vallen van de avond waren nagenoeg alle schermutselingen en gevechtshandeling in het dorp voorbij. De laatste Duitsers zochten nog snel een goed heenkomen via Schaapbulten, richting Delfzijl.
De laatste nacht voor de definitieve bevrijding van ons dorp werd nog in de schuilkelders doorgebracht. Ook de grote kelderruimten onder de wasserij en centrale keuken boden burgers en patiënten een goede schuilplaats.
Wagenborgen was vrij!!!
De bevrijding van Wagenborgen op 24 april 1945 was een feit. De Canadian Scottish werd afgelost en liet het verder zuiveren van de hier en daar nog verdwaalde Duitsers over aan het Irish Regiment Canada.
Na Wagenborgen lag de zuidelijke toegangsweg naar Delfzijl open. Het Irish Regiment en het Westminster Regiment van de 5e Tankdivisie kregen in deze sector tot taak, samen met de Regina Rifles en de Winnepeg Rifles van de 3e Infanteriedivisie, de kustbatterijen ten zuiden van Delfzijl uit te schakelen en tot stand te brengen. Hier duurden de gevechten tot 2 mei .
Tussen 29 en 30 april 1945 kwam er nog een grote stroom burgervluchtelingen uit Borgsweer, Oterdum, en Heveskes ons dorp binnen, daarvan waren een groot aantal ouderen en kinderen zwaar gewond. Ook deze dorpen hadden het zwaar te verduren. De vluchtelingen werden ondergebracht in Hebron en door het verplegend personeel verzorgd.
Enkele dagen na de val van Delfzijl werd de strijd officieel gestaakt. Hitler was niet meer, zijn 1000 jarige Rijk was ingestort. Op zondag 29 april 1945 werd er voor de Canadese troepen van de Perth Regiment een kerkdienst gehouden, s-avonds om zes uur in de Ned.Herv.Kerk. Voorganger was de Canadese legerpredikant, Captain Brook. Na de capitulatie van Duitsland werd er op17 mei wederom een kerkdienst gehouden, waaraan ook een militaire band medewerking verleende.
Wagenborgen vierde feest, samen met de bevrijders. 5 mei 1945 Eindelijk weer baas in eigen land. Op 5 mei 1945 richtte koningin Wilhelmina zich via „Radio Herreizend Nederland? met een toespraak tot het volk. Zij zei, “ dat de vijand is verslagen van Oost tot West van Zuid tot Noord. Het land is weer vrij. Geen vuurpelotons, geen martelkampen. Onze vorstin bracht een „warme dank? aan onze bondgenoten, hulde aan de Binnenlandse Strijdkrachten en aan allen die buiten Nederland vochten, zoals zeelieden en vissers. Maar ook gaan de gedachten uit naar allen die deze dag niet met ons mogen beleven en ik deel de smart der talloos velen die treuren om hen, die heengingen”. Zij roept haar landgenoten op om de handen ineen te slaan en de blik te richten op een vreedzame toekomst. Nederland zal herrijzen.
Op 10 november 1945 bracht H.K.H. Prinses Juliana een bezoek aan de getroffen gebieden. Ook Wagenborgen deed ze aan. De hele bevolking was uitgestroomd om een glimp van de prinses op te vangen. Het dorp was compleet in vlaggentooi.Wagenborgen likte haar wonden, rouwde om haar medebewoners, dorpsgenoten die de oorlog niet hebben overleefd. Rouwden om de vele slachtoffers bij onze bevrijders. Wij blijven ze allemaal in onze herinnering op 24 april 2010 gedenken. Zeker is dat 23 soldaten van de Canadian Scottish zijn gesneuveld bij de bevrijding van Wagenborgen, maar dit kunnen er ook best 34 zijn geweest.
Op 23 april 1945, met de bevrijding van ons dorp in zicht, sneuvelden er nog toch nog 4 Canadese soldaten. Er waren meer dan 40 Canadese gewonden te betreuren. Van Duitse zijde zijn er zeker 28 soldaten omgekomen, mogelijk meer. In totaal kunnen we rustig stellen dat bij de bevrijding van Wagenborgen 70 mensenlevens en meer dan 200 gewonden en vermisten heeft gekost. Alle militairen van de Canadian Scottish Regiment die in Wagenborgen zijn gesneuveld zijn ter aarde besteld op de Canadese begraafplaats te Holten. Hier liggen in totaal 1335 Canadezen.
Groot Bronswijk: De grootste bekendheid heeft Wagenborgen gekregen door psychiatrisch ziekenhuis Tot Christelijke Liefdadigheid (TCL) dat omstreeks 1955 de naam Groot Bronswijk kreeg. Gesticht in 1873 door Jan, Wolter en Trijntje Brons groeide het uit tot verblijfplaats voor grote aantallen patiënten en bood het werkgelegenheid aan honderden mensen uit de wijde omgeving.
Het ging uiteindelijk op in een samenwerkingsverband met het psychiatrisch ziekenhuis in Zuidlaren, GGZ Groningen en het Academisch Ziekenhuis Groningen.
Door voortschrijdend inzicht en medische en maatschappelijke ontwikkelingen werd het niet langer noodzakelijk gevonden patiënten onder te brengen in kolossale gebouwen zoals in Wagenborgen. Vanaf de jaren tachtig werden de patiënten meer en meer elders ondergebracht. Tenslotte werd wat overbleef in 2004 gesloten, vrijwel alle gebouwen zijn gesloopt.
Een traumatisch gebeuren voor de bewoners van Wagenborgen en omgeving vormde een felle brand die in 1970 woongebouw Salem van Groot Bronswijk in de as legde. Hoewel de bedrijfsbrandweer en de brandweerkorpsen van omliggende gemeenten geholpen door dorpelingen massaal uitrukten kon men niet voorkomen dat zestien vrouwelijke patiënten om het leven kwamen. Later bleek dat het vuur was aangestoken door een jeugdige patiënte.
Brons: De wieg van de oprichter van de Appingedammer Bronsmotorenfabriek, Jan Brons, stond in Wagenborgen. Hij ontwierp als 17-jarige het Nederlands-hervormde kerkgebouw dat in 1883 tot stand kwam.
Nieuwe Natuur: In 1980 is direct ten zuiden van Wagenborgen het 180 ha grote Hondshalstermeer aangelegd. Tussen dit meer en Wagenborgen en ten noorden van Wagenborgen is een bos aangelegd.
Aan de westzijde van het dorp ligt de recreatieplas Het Proostmeer, waarin zich ook een kleine camping bevindt. Het Proostmeer is genoemd naar de proosten van Farmsum, die hier vanouds de visserijrechten bezaten. Het is omstreeks 1873 drooggemalen.
Het Hondshalstermeer is in 2007 het stilste plekje van Nederland genoemd.
Verkeer: Langs Wagenborgen loopt de N362 Dit was tot ongeveer 1979 een gedeelte van de N33, na aanleg van de weg Zuidbroek - Appingedam is deze weg in 1979 omgenummerd tot N362 dit is het gedeelte Scheemda - Farmsum en het huidige tracé van dit gedeelte van de N33 ligt tussen Zuidbroek en Appingedam.
De N362 ligt een groot gedeelte over het voormalige tracé van de NOLS op het cunet van de voormalige spoordijk Zuidbroek - Delfzijl. Van 1910 tot 1934 heeft Wagenborgen een halte gehad aan de door de NOLS aangelegde spoorlijn Zuidbroek - Delfzijl. Wagenborgen ligt aan de fietsroute de internationale Dollardroute.
Plannen: Sedert begin 2008 komt Wagenborgen regelmatig in het regionale nieuws door de plannen om het terrein van het voormalig psychiatrisch ziekenhuis Groot Bronswijk beschikbaar te stellen aan de Nuon om daar 1200 tot zelfs 1500 werknemers te huisvesten die een nieuwe kolencentrale in de Energy Valley (Eemshaven) gaan bouwen.
Het terrein heeft eigenlijk een zorgbestemming, maar ligt nu braak. De plannen van eigenaar Woonzorg Nederland om bijvoorbeeld Zorgcentrum Menterne aldaar te vestigen met een nieuwe accommodatie, uitgebreid met seniorenwoningen, zijn afgewezen door de gemeente Delfzijl en de provincie Groningen.
De gemeente geeft de combinatie NUON/Van der Wiel/Woonzorg Nederland echter nu toestemming om op het terrein gedurende vijf jaar deze groep werknemers te huisvesten. In de zomer van 2008 is een enquête gehouden onder de dorpsbewoners, waarbij meer dan 550 van de ruim 800 deelnemers zich uitspraken tegen deze plannen.
Video’s:
Sloop watertoren
Beelden vanaf de watertoren
Mocht je in Wagenborgen iets willen eten en/of drinken dan kun je hier terecht:
Wagenborgen cafe-cafetaria de Zon
Hoofdweg 87
9945 PC Wagenborgen
0598 453036
Ook is er in het dorp een supermarkt aanwezig :
Spar Kort & Co
Kerkstraat 58
9945 SH Wagenborgen
Tel: 0596-541397