[PL]
Wstęp
Na Wawel przychodzi się zazwyczaj po to, by zobaczyć jego zabytki, na czele z zamkiem i katedrą. Wzgórze Wawelskie jest jednakże ciekawe z punktu widzenia nauk o ziemi ze względu na znajdujące się na nim skamieniałości. Ten EarthCache ma za zadanie pokazać te z nich, do których wstęp jest wolny i – przy okazji - łatwy.
O skamieniałościach
Skamieniałości – zachowane w skałach szczątki organizmów a także ślady ich aktywności życiowej. Skamieniałości powstają w wyniku procesu fosylizacji. Najczęściej fosylizacji ulegają tylko części szkieletowe. Proces ten zachodzi w wyniku zastąpienia pierwotnej substancji budującej części twarde organizmu innymi związkami mineralnymi. Najczęściej węglanem wapnia (kalcytyzacja, prowadzi do powstania wapieni) lub krzemionką (sylifikacja), a rzadziej np. dolomitem, syderytem, limonitem, pirytem lub fosforanami. Najkorzystniejsze warunki do rozpoczęcia procesu fosylizacji panują w środowisku wodnym. Największe szanse na fosylizację mają organizmy o twardym szkielecie zewnętrznym lub wewnętrznym. Podstawowym warunkiem fosylizacji jest szybkie przykrycie szczątków martwych organizmów osadem, co odcina dostęp tlenu (tlen powoduje szybki rozkład organizmu), chroni przed padlinożercami i uszkodzeniami mechanicznymi, a także umożliwia przemiany chemiczne lub mineralogiczne szczątków. [Źródło – Wikipedia.]
Kości olbrzymów
Po wschodniej stronie lokalizacji tego EarthCache’a znajduje się główne wejście do Katedry na Wawelu. Nie musisz do niej wchodzić. Przed samą brama nad schodami Wisza na łańcuchach trzy ogromne skamieniałe kości. Wydobyto je z mułów Wisły w XIV wieku i zawieszono tam, gdzie wiszą do dziś. Kości uległy kalcytyzacji i częściowej fosforytyzacji. Niektórzy twierdzą, że to gnaty legendarnego Smoka Wawelskiego - Holofagusa.
Zadania:
• Rozpoznaj wśród kości: piszczel mamuta, czaszkę nosorożca włochatego i fragment szczęki walenia. Która z tych kości jest największa i jaka jest jej przybliżona długość?
• Kości mają około 40 tysięcy lat. Jaka to era, okres i epoka geologiczna? (Podpowiedź: możesz skorzystać z linku „Related Web Page” na górze strony.)
Amonit
Przejdź do punktu AM. (Możesz skorzystać ze skrótu SC.) W murze znajdziesz tam odcisk amonita. Warto zauważyć, że jest to odbicie wnętrza muszli tego stworzenia. Ta wymarła grupa głowonogów zamieszkiwała oceany świata od około 400 do około 65 milionów lat temu. Wiek wawelskiego amonita szacuje się na około 160 mln lat.
Zadania:
• Z jakiej ery i okresu pochodzi ten amonit?
• Ile pełnych zwojów muszli widać i jaka jest szerokość muszli przy ujściu?
• Jaki – Twoim zdaniem – typ fosylizacji doprowadził do powstania tej skamieniałości?
Co jeszcze?...
Odpowiedzi na pięć pytań prześlij do mnie (Murazora) przez formularz kontaktowy. Nie zamieszczaj odpowiedzi w logu! Proszę też o niezamieszczanie w logach zdjęć mogących stanowić podpowiedzi - spoilery. Inne zdjęcia są mile widziane.
Jeszcze Ci mało? W takim razie możesz, poza konkursem poszukać na Wawelu innych amonitów. Jest ich jeszcze kilka. Schodząc ze wzgórza możesz też odwiedzić znajdującą się pod wzgórzem jaskinię – Smoczą Jamę (waypoint SJ). Ale to już nie należy do zadań przypisanych tej skrytce…
Dla niepełnosprawnych
Kesz jest dostępny dla osób niepełnosprawnych poruszających się na wózkach inwalidzkich. Należy jednak pamiętać, że:
1. Wawel leży na wzgórzu, podjazdy są dość strome.
2. Kości olbrzymów wiszą nad schodami. Można je jednak dość dobrze oglądnąć z poziomu dziedzińca bez wspinaczki po schodach.
3. Skrót SC nie jest dostępny dla niepełnosprawnych (schody).
4. Wyjście przez Smocza Jamę także nie jest dostępne dla osób niezdolnych do pokonania długich i stromych schodów.
[EN]
Introduction
The Wawel hill is usually visited because of its Castle and Cathedral. But Wawel is also interesting from the earth science point of view. One may find there interesting fossil samples and a few karst sites. This EarthCache focuses of the first ones. Both the featured spots are easy to get to and they require no tickets, fees or permits.
On fossilization
Fossils are preserved remains of organisms or traces of their activities that get “turned into rock” by the process of fossilization. For organic tissues the most likely ones to preserve are skeletal parts i.e. bones or shells. The process of fossilization involves replacement of the original organic matter by mineral compounds. The most common mineral there is calcium carbonate (so called calcitization, leading to creation of a limestone). The second one is silica (silcification leading to forming a flint stone). Other, less common are: dolomite, siderite, limonite, pyrite or phosphates. The most favorable conditions leading to the process of fossilization appear in the aquatic environment. The best chance of fossilization have dead organisms with hard external or internal skeletons. The basic condition for fossilization is quick covering the remains of dead organisms by sediment, which cuts off the supply of oxygen (as oxygen causes rapid decomposition of the body), protects against scavengers and against mechanical damage, and also allows chemical and mineralogical changes in the remains. [Following descriptions in the Wikipedia]
Bones of the giants
Eastwards from this EarthCache location there is the main entrance to the Wawel Cathedral. You need not to enter the temple. Just left from the gate there are three fossilized giant bones hanging on the chains. They were extracted from mud by the Vistula banks somewhere in 14th century they were taken to the cathedral as curiosities or perhaps amulets. They were suspended at the gates and they are still there today. The bones were somewhat calcitized and somewhat phosphatized. Some people even say that they are the remains of the legendary Wawel Dragon – Holophagus.
Your tasks:
• Take a look at the bones. You may see: a tibia of a mammoth, half of a jaw of a whale and a skull of a wooly rhinoceros. Which of these bones is the longest and what is its approximate length?
• The bones are about 40 thousand years old. What geologic era, period and epoch they originate from? (Hint: you may use the “Related Web Page” – it is a Wikipedia page in Polish, but you may change the language version finding the appropriate one for you in the left column.)
Ammonite
Go to the AM waypoint (you may use the shortcut SC). In the wall you will find a stoned imprint of an ammonite. It is noteworthy that this is an image of the inside of the creature’s shell. Ammonites are an extinct group of cephalopods. They lived in the oceans of the world from about 400 to about 65 million years ago. The age of “our” ammonite is estimated to be about 160 million years.
Your tasks:
• What era and what period the ammonite origins from?
• How many full turns of the shell can be seen and what is the width of the shell at its opening?
• What type of fossilization has led - in your opinion - to the creation of this fossil?
What else?
The answers for all 5 tasks should be sent to me (Murazor) using the contact form before logging this cache as found. Do not write your answers in the log! Do not post photos that contains potential spoilers! Other photos are welcome.
Do you want more? No, no, that's enough for an EarthCache! But if you insist go and find a few more ammonites on the hill. There are a few of them! You may also exit the hill through the Dragon's Cave (SJ waypoint). But remember, that there are extra guidelines that are not necessary to complete the tasks of this cache.
For the disabled
This cache can be completed by a person on a wheelchair. But there are a few things to consider.
1. Wawel is a hill. There are paved ways up, but they are sloppy.
2. The bones are hanging above the stairs. But they can be easily seen from the bottom of the stairs when looking from the proper place.
3. The shortcut SC is not accessible on a wheelchair. One should go around the building, counterclockwise.
4. The Dragon's Cave exit is accessible only to people who can walk down long stairs.