Logi bez udzielenia odpowiedzi na zadane pytania, w ciągu 2 tygodni od wpisu będą kasowane bez uprzedzenia!
Ten EarthCache jest
niemożliwy do zaliczenia podczas dużych opadów i wezbrań rzek. Również po większych opadach chodzenie korytem rzecznym może być niebezpieczne, dlatego proszę o rozsądek podczas prób zaliczenia. Ponadto nie wchodź pod nawisy nad skarpami, uważaj także na krawędzi skarp, są to miejsca gdzie gleba cały czas pracuje i w każdym momencie może się obsunąć. Dodatkowo proszę nie niszczyć upraw, które znajdują się w pobliżu cieku.
Przydadzą Ci się:
- kalosze - EarthCache może wymagać brodzenia,
- aparat forograficzny lub metr,
- metalowy ostry przedmiot np. ostrze scyzoryka
- ocet
Rzeka cały czas jest w ruchu, dlatego niektóre miejsca, które masz za zadanie oglądnąć/porównać mogą ulec zniszczeniu lub ich wygląd może ulec diametralnej zmianie, dlatego jeśli w jakimś miejscu nie widzisz np. skarpy, odsłoniętych skał, zakola, proszę jeśli możesz to zrób zdjęcie tego miejsca i powiadom mnie o tym podczas przesyłania odpowiedzi.
Rzeka jest to naturalny, powierzchniowy ciek płynący w wyżłobionym przez erozję rzeczną korycie, okresowo zalewający dolinę rzeczną. Rzeka przechodzi różne stadia rozwojowe, w których formuje swoją dolinę. W stadium młodocianym przeważa erozja wgłębna i częściowo wsteczna, a w stadium dojrzałym erozja boczna połączona z akumulacją. Współczesne procesy erozji rzecznej prowadzą do modelowania zboczy jej doliny oraz koryta. Rzeka eroduje zarówno masą wody, jak i niesionym przez nią gruzem skalnym. Szybkość erozji zależy od przepływu wody. W Polsce przyjmuje się, że rzekę stanowi ciek o powierzchni zlewni* powyżej 100 km².
Potok to niewielki ciek wodny o wartkim nurcie, płynący w terenie o znacznych deniwelacjach*. Płynie zwykle w korycie wyerodowanym w skałach. Charakteryzują go duże spadki zwierciadła wody i burzliwy nurt. W Polsce potokami nazywane są przeważnie cieki płynące w górach i na wyżynach. Cechą potoków górskich są spadki koryt od 5% do 30%, a potoków wysokogórskich nawet do 80% i więcej. Na wyżynach, potoki charakteryzują się spadkami od 5% do 10%. Zlewnia potoku zwykle nie przekracza 100 km².
* Wyjaśnienie pojęć:
Deniwelacja jest to różnica wysokości pomiędzy najwyżej i najniżej położonym punktem.
Zlewnia to całość obszaru, z którego wody spływają do jednego punktu danej rzeki (jeziora, bagna itp.) lub jej fragmentu.
Praca geologiczna rzeki polega na erodowaniu, transportowaniu i osadzaniu (akumulacji) materiałów. Erodowanie jest niszczącą pracą rzeki, akumulacja - twórczą. Niszczące działanie rzeki polega przede wszystkim na jej zdolności niesienia materiałów, czyli zależy od siły transportowej rzeki.
Rzeki mogą transportować materiał, a jego ilość zależy od dwóch podstawowych czynników: spadku rzeki (prędkości nurtu) oraz od wielkości przepływów (ilości wody płynącej rzeką).
Transport materiału może odbywać się poprzez wleczenie po dnie rzeki, saltację (ruch skokowy drobnego materiału po dnie rzeki), unoszenie w wodzie lub przenoszenie w formie rozpuszczonej. Materiał zabierany i przemieszczany przez rzekę podlega rozdrabnianiu, obtaczaniu i segregacji. Im mniejszy spadek rzeki tym materiał przez nią transportowany jest drobniejszy. Materiał skalny, którego rzeka nie jest w stanie dalej przenosić jest osadzany w korycie rzeki. Osady te nazywamy aluwiami. Tworzą one różnego typu mielizny, łachy, które z czasem mogą przekształcać się w wyspy (kępy) porośnięte roślinnością typu łęgowego.
W korycie rzek można spotkać ławice materiału rumowiskowego, który jest przemieszczany i deponowany w postaci łach i ławic korytowych: centralnych oraz marginalnych.
Ławice centralne są przemieszczane podczas wezbrań i rozmieszczane dość regularnie na długości koryta. Na ławicach zbudowanych z grubszych osadów woda płynie z większą prędkością, są to tzw. bystrza, zaś w obrębie zagłębień, gdzie osady są drobne, woda płynie wolniej, tworząc tzw. plosa.
W czasie opadania wód ławice centralne wynurzają się tworząc tzw. wyspy aluwialne.
Ławice marginalne powstają po wypukłej stronie zakola.
Ławice te są także nazywane:
łachą centralną i łachą boczną lub odsypem.
Materiał rumowiskowy podlega w czasie transportu stałej obróbce polegającej na rozkruszaniu i obtaczaniu okruchów skalnych o średnicy powyżej 2 mm. Proces ten ma nazwę atrycji. Ostrokrawędziowe okruchy wapieni, dolomitów, piaskowców ulegają obtoczeniu po przebyciu ok. 1,5 km, okruchy granitu i kwarcytu po od 10 do 20 km drogi. Z biegiem rzeki zmniejsza się udział materiału grubego, a rośnie udział materiału coraz drobniejszego.
Zadanie - podążając korytem cieku dokonaj obserwacji i wykonaj zadania:
1. Podążając w dół cieku dokonaj obserwacji. Czy na swojej drodze napotkałeś wiele dużych kamieni? Skąd one się wzięły? Czy jest możliwe, aby woda przeniosła je z górnego biegu cieku aż do jego połączenia się w dole z innym ciekiem? Poniżej zamieszczam zdjęcie jednego ze znalezionych przeze mnie kamieni. Proszę zrób zdjęcie takiego kamienia ze swoją dłonią, aby pokazać mniej więcej skalę jaki jest duży i dołącz to zdjęcie do logu. Opcjonalnie: jeśli nie możesz zrobić zdjęcia, dokonaj pomiarów takiego kamienia i prześlij wraz z odpowiedziami.
Zdjęcie jednego ze znalezionych przeze mnie kamieni.
2. Po drodze miniesz wiele miejsc gdzie materiał skalny zalega w korycie - przyjrzyj się ławicom (odsypiskom). Na jaki materiał najczęściej natrafiasz? Czy są to duże głazy, niewielkie kamienie mniej więcej wielkości pięści, drobne kamienie mniej więcej długości Twojego kciuka i szerokości połowy kciuka, czy są wielkości paznokcia czy jeszcze mniejsze, a może napotkałeś piasek?
|
|
| Zrobione przeze mnie przykładowe zdjęcia materiału skalnego. |
3. Jeśli w zadaniu 2. znalazłeś kamienie wielkości połowy dłoni lub większe, to jakie kamienie przeważają te z gładkimi krawędziami czy ostrymi? Jak myślisz co powoduje, że są one takie jak określiłeś tzn. przewaga dużych, małych, drobnych itd. i co powoduje, że mają gładkie lub ostre krawędzie?
4. Znajdź w korycie, na ławicach kamienie z białą linią. Może uda Ci się znaleźć także takie, które pękły wzdłuż linii. Poniżej przedstawiam zdjęcie z kilkoma, które znalazłam. Weź nóż i zeskrob trochę białej linii, powinien powstać proszek. Musisz teraz dokonać dokładnych obserwacji. W miejscu gdzie naruszyłeś linię i masz proszek polej skałę octem i przyjrzyj się czy powstały bąbelki (czy musuje)?
Białe linie może wypełniać np. kalcyt lub kwarcyt. Jeśli pojawiły się bąbelki to kalcyt. Jeśli nie było bąbelków to może być kwarcyt. Jaki minerał wypełnia te linie?
Opcjonalnie: Dlaczego pod wpływem octu kalcyt musuje?
5. Doszedłeś do ujścia cieku. Jaki materiał skalny tu znalazłeś? Czy są to głazy (nie bierz pod uwagę sztucznego progu na końcu cieku), czy znalazłeś drobne kamienie mniej więcej połowy dłoni czy coś przypominającego żwir?
6. Czy potrafisz na podstawie danych z opisu i obserwacji poczynionych na odcinku, który przeszedłeś stwierdzić czy jest to potok czy rzeka?
Źródła i więcej:
Ilustrowana encyklopedia skał i minerałów, Jerzy Żaba, Videograf II, Chorzów 2006
Geomorfologia, Mieczysław Klimaszewski, PWN, Warszawa 2003
Wikipedia
Geomorfologia, Piotr Migoń, PWN, Warszawa 2012