Potworności
-
Dziwotwory

Podczas spacerów po tynieckich lasach napotkać można wiele interesujących zwierząt, roślin i mózgownic. Legendy głoszą, że swego czasu żył tu nawet pewien wredny troll oraz nie mniej wredna królewna. Sam spędziłem wiele godzin przemierzając tutejsze gęstwiny, odganiając się od komarów, goniąc świetliki, znajdując mózgownice, uciekając przed mrówkami, przyglądając się żabom i jaszczurkom; pewnego jednak razu napotkałem TO - dziwo i potwora, jaki niejednego przyprawi o gęsią skórkę. Potwór ten nie miał oczu ani nóg, nie miał liści ani korzeni, właściwie to nie miał nic co by można było prosto nazwać a straszył jedynie kolorem, liczebnością i swoim położeniem. Wyglądał on mniej-więcej tak:

Dziesiątki, setki i tysiące czerwonych narośli znajdowały się na liściach wkoło. Czym są te dziwne struktury? Skąd się wzięły i do czego służą? Okazuje się, że istnieje cała gałąź nauki skupiająca się na potworach - teratologia (z gr. téras = potwór i lógos = nauka). Obiektem jej zainteresowań są właśnie potworności i wady rozwojowe występujące tak u zwierząt (ludzi) jak i roślin. Obiekty widoczne na powyższym zdjęciu są właśnie jednym z takich dziwotworów te czerwone narośla powodowane są przez atak owadów i zwą się galasami. Galasy powstają, gdy specjalizujący się w tym gatunek owada nacina wybrane części roślin w taki sposób by spowodować ich błyskawiczny rozrost lub wpuszczając do nich substancje dające takie efekty. Galasy służą tym owadom jako inkubatory dla składanych w nich jajek. Szybko rosnąca tkanka roślinna nie tylko stanowi dla nowowyklutych larw owadów barierę przed światem zewnętrznym ale też szybkie, podręczne źródło pożywienia. W zależności od lokalizacji, gatunku rośliny i gatunku powodującego je owada galasy mogą przybierać różne kształty, kolory i rozmiary. Struktury te wykorzystywane są do pozyskiwania m.in. garbników, taniny i kwasu galusowego używanego do czernienia stali Poza charakterystycznymi wyrostkami na liściach zniekształcenia mogą przyjąć formę tzw. Czarciej Miotły:

Czarcie miotły to bardzo silnie rozgałęzione fragmenty drzew, które powstają przez uszkodzenie pędu i uaktywnienie wzrostu większej ilości pędów bocznych (np. przez atak owadów, bakterii lub uszkodzenie mechaniczne). Nie są to jednak mutacje bezużyteczne - pozyskiwane z nich szczepki różnią się od oryginalnej rośliny i wykorzystywane są do tworzenia nowych gatunków. O ile w Polsce nie jest to jeszcze zbyt popularne to w Czechach lub USA gatunki takie są patentowane i sprzedawane jako specjalności lokalnych hodowli. Z tego rodzaju dziwotworu można uzyskać wiele roślin o niespotykanych właściwościach - nietypowych kolorach, kształcie czy rozmiarze. Pozyskanie małych szczepek nie jest jednak proste - struktury te powstają najczęściej na dużych wysokościach, w szczególności na czubkach drzew co sprawia, że są niemal niemożliwe do zdobycia tradycyjnymi metodami. Znanym sposobem jest strzelanie do nich by strącić choć pojedyncze gałązki które są potem zbierane, szczepione i rozmnażane.
Na ostatnim zdjęciu świerk "Little Gem" uzyskany przez selekcję czarciej miotły.

Galasy nie są jednak jedynymi mutacjami roślin. Nieraz zdarza się, że na wskutek mutacji niektóre elementy zrastają się ze sobą (np. słupki i pręciki kwiatu), inne organy nie występują a jeszcze inne występują w nadmiarze lub w miejscach, w których nie powinno ich być (heterotaksja), np. liście rośliny wyrastające pośród korzeni. Szczególnym przypadkiem takiej sytuacji jest fascjacja - staśmienie, gdzie elementy rośliny ulegają znacznemu spłaszczeniu i wydłużeniu. Innym ciekawym przykładem mutacji rośliny może być pojawienie się fyllodii - przekształceniu organów rośliny w struktury przypominające liście. Wartymi wspomnienia są mechanizmy, które początkowo mogące wyglądać patologicznie prowadzą jednak do powstawania symbiozy - niektóre drzewa celowo pozwalają się infekować bakteriom czego efektem jest tworzenie brodawek na ich korzeniach. Bakterie w takiej brodawce odizolowane są od reszty organizmu drzewa więc nie stanowią dalszego zagrożenia. Pomagają one jednak wiązać zawarty w glebie azot przydatny roślinie, która w zamian dzieli się składnikami odżywczymi. Choć w tym listingu pozwoliłem sobie wspomnieć tylko mutacje roślin to nie należy przecież zapominać, że dotykają one również zwierząt, w tym ludzi. Nie raz słyszy się o narodzinach zdeformowanych cieląt, zwierząt z większą ilością głów, odnóży czy ogonów. Większość z Was zapewne kojarzy mitologicznego trzygłowego psa Cerbera - możliwym jest, że tego typu potwór jak i wiele innych mitologicznych stworzeń powstawało właśnie na wskutek obserwacji różnego rodzaju teratologii przez ówczesnych ludzi. Myślę, że jesteście już gotowi by stanąć oko w oko z potwornościami jakie kryje w sobie ten prosty quiz. Powodzenia!

←A	Galas rewisia numizmatka → 9
←B	Fascjacja → 4
←C	Galas szypszyńca różanego → 6
←D	Fyllodia→ 7
←E	Galas rożkowca lipowego → 3
←F	Czarcia miotła → 1

N 50° 00.[A+1][B+2]C E 019° 48.DEF