[PL] Earthcache poświęcony Mofecie im. profesora Henryka Świdzińskiego w Złockiem
Co to jest mofeta?
Mofeta to wyziew pochodzenia wulkanicznego o niskiej temperaturze (poniżej 100°C). Gaz wydobywający się z ziemi to w 94,3% dwutlenek węgla, ale nie tylko bo są tam również w małych ilościach inne gazy jak azot, tlen czy nawet metan. Mofetą nazywamy również sam otwór z którego ten gaz wydobywa się na powierzchnię. W tym momencie nie jesteśmy w stanie podać przyczyny tego zjawiska ze stuprocentową pewnością. Uważa się jednak, że pochodzenie składników gazowych w tym terenie związane jest z procesami zmiany struktury, składu mineralnego i chemicznego skał. Takie wyziewy gazów zlokalizowane są przeważnie w rejonach aktualnej lub zamierającej działalności wulkanicznej, rzadziej związane są ze uskokami i nasunięciami skał. Pod ziemią znajdują się naturalne zbiorniki dwutlenku węgla, pozostałość po działalności wulkanicznej, gaz jest suchy i zawiera bardzo małą ilość pary wodnej z uwagi na jego niską temperaturę, stałą przez cały rok wynoszącą ok. + 10°C. Gaz ten wydostaje się z dużej głębokości poprzez pęknięcia spowodowane ruchami tektonicznymi skorupy ziemskiej w różnych kierunkach.
Dlaczego Mofeta w Złockiem jest wyjątkowa?
Mofeta w Złockiem uznana została za największą i najwydajniejszą mofetę w Polsce. Odkryta została w 1938 roku przez prof. Henryka Świdzińskiego (wybitnego geologa karpackiego, który w swojej pracy naukowej sporą część czasu poświęcił wodom mineralnym tych okolic). W kilku punktach na powierzchni około 25 m² wydobywają się nieustannie w dzień i w nocy z bardzo dużych głębokości bąble dwutlenku węgla. Ilość wydobywającego się gazu szacuje się na około 10 m³ na minutę. Miejsce to należy do najbardziej bogatych miejsc w dwutlenek węgla w całej dolinie Popradu. Dwutlenek węgla jest cięższy od powietrza, gromadzi się więc przy ziemi. Jeśli nie rozwieje go wiatr, a zdarza się to zwłaszcza w upalne dni w lecie, zabija wszystkie unoszące się nad mofetą owady, ptaki, były nawet przypadki padania owiec. W 1998 r. mofeta została objęta ochroną jako pomnik przyrody nieożywionej im. Prof. Henryka Świdzińskiego.
Mofeta jest częściowo zatopiona wodą potoku, a gaz wydobywa się również z niej poprzez źródło wody mineralnej. Teren jest dość bagnisty, a wydobywający się z dna dwutlenek węgla, którego źródło jest pod wodą sprawia, że jest doskonale widoczna. Na atrakcyjność mofety w Złockiem wpływa bulgoczące, rudawe i bardzo grząskie błoto kontrastujące kolorystycznie z porastającą je, intensywnie wybujałą roślinnością, której barwy są nadspodziewanie żywe i świeże. Główną przyczyną tego stanu jest nasycenie powietrza dwutlenkiem węgla z którego czerpią rośliny. Całość przypomina gotującą się intensywnie "niezabieloną zupę pomidorową". Jednak temperatura tej "zupy czarownic" odpowiada temperaturze wody płynącego potoku.
Kolejnym zjawiskiem jakie można zaobserwować na miejscu to ochra. Jest to osad z wysoko zmineralizowanej wody zawierającej związki żelaza. Można go łatwo dostrzec już z daleka, gdyż ma intensywny rdzawy kolor i jest galaretowatym, kłaczkowatym osadem. Osad ten zawiera także wiele minerałów wymytych ze skał podłoża, takich jak: np. kwarc, kalcyt czy chloryt. Ten rdzawy osad nazywany jest potocznie „rudawką” a jego nagromadzenie może doprowadzić do powstania ochry, cenionego od dawnych czasów surowca mineralnego.
Obszar Popradzkiego Parku Krajobrazowego położony jest na wielkich zbiornikach dwutlenku węgla. Stąd też występują tutaj źródła wód mineralnych i leczniczych, bogate w wody typu szczawy (czyli wody lecznicze, które najczęściej i najchętniej pijemy) oraz wody siarczkowe (czyli wody lecznicze o specyficznym zapachu siarkowodoru, używane do kąpieli leczniczych).
Muzyka mofety
Mofeta to miejsce uchodzenia dwutlenku węgla z głębokich warstw geologicznych. Gaz ten, cięższy od powietrza, wydobywa się najczęściej poprzez wodę w postaci bąbli, które przy uwalnianiu gazu pękają, wydając rozmaite dźwięki, od „syczących westchnień”, poprzez rytmiczne bulgotania, aż po przypominające odgłos głębokiego wydechu. Najokazalszym źródłom dwutlenku węgla nadano nazwy, od rodzaju dźwięków, jakie wydają i ich usytuowania:
― Bulgotka – gaz rozpuszcza się w wodzie głęboko pod ziemią i razem z nią wydostaje się na powierzchnię by po zmianie ciśnienia zamienić się w bąbelki wydostające się ze źródła, tutaj mofeta znajduje się pod lustrem wody. Bulgotka zawdzięcza swoją nazwę właśnie tym pękającym bąblom gazowym, które wydają syczące i bulgoczące odgłosy słyszalne nieraz już z daleka. Taka budowa bulgotki sprawia, że zawdzięczamy temu interesujący dźwięk pękających banieczek wypełnionych gazem i mamy też możliwość obserwowania wydobywających się z bagnistego dna srebrzystych bąbli.
― Dychawka – znana jest również jako słyszalny "oddech ziemi". Dwutlenek węgla przenika przez warstwy wodonośne bezpośrednio na powierzchnię, inaczej mówiąc mofeta znajduje się na powierzchni gruntu nad lustrem wody (jest to taka dziura w ziemi)
― Zatopione – wypływ wód podziemnych na powierzchnię terenu maskowany jest stale przez wody powierzchniowe potoku Złockie.
Gdzie się znajduje?
Mofeta zlokalizowana jest bezpośrednio przy drodze, z której widać główną tablicę informacyjną. Gmina miasta Muszyna udostępniła ją darmowo i całorocznie wszystkim kuracjuszom i turystom. Na poboczu drogi można zaparkować samochód i schodkami, po drewnianym moście zejść do głównych źródeł mofety. Mofeta jest otoczona mostkiem, który wybudowała gmina. Na mostek dostać się można przez niewielkie schodki oraz na pomost, który prowadzi do dwóch miejsc: „Bulgotki” i „Dychawki”. Mofetę udostępniono do zwiedzania według projektu pracowników AGH: Lucyny Rajchel, Jacka Rajchela i Tomasza Wieji we współpracy z Popradzkim Parkiem Krajobrazowym.
Uwaga: Ponieważ CO2 jest 1,5 raza cięższy od powietrza i znajduje się blisko ziemi w bezwietrzne dni zejście w dół potoku może być niebezpieczne dla człowieka. W bezwietrzne dni nie schodź z mostka i wyznaczonych tras, nie pochylaj się. Szczególną ostrożność należy zachować w obniżeniach terenowych. Obserwuj uważnie dzieci i zwierzęta. Na kładce brak większego zagrożenia ale pamiętaj – czym niżej tym więcej dwutlenku węgla i mniej tlenu. Jeżeli poczujesz jakieś dolegliwości (np. kręcenie w głowie, duszności, szum w uszach) podejdź wyżej i koniecznie odejdź od mofety.
Zadania:
1. Współrzędne prowadzą do najciekawszej mofety w Polsce. Rozejrzyj się i powiedz jak myślisz co to jest rudawka i jak ona tutaj wygląda ?
2. Na dnie mofety znajdują się osady wytrącające się z wody. Jaki kolor i zapach ma ten osad? Z jakim spotykanym na co dzień zapachem Ci się kojarzy? Jak myślisz, zawartość jakiego pierwiastka powoduje takie zabarwienie?
3. W kilku miejscach na powierzchni ok. 25 m2 nieustannie wydobywają sie duże bąble CO2, na skutek czego woda sprawia wrażenie gotującej. Dotknij jej i odpowiedz czy jest ona ciepła czy zimna? Jak myślisz, jaką może mieć temperaturę i czy zamarza w zimie?
4. Korzystając z krótkiego opisu tego EarthCache i własnej obserwacji mofety wyjaśnij jaki rodzaj wody tutaj płynie – naturalna woda mineralna czy może woda źródlana? Czy ma ona jakieś właściwości lecznicze? Jak tak to czy potrafisz wymienić kilka przykładów jej zastosowania?
5. Mofeta w Złockiem jest wyjątkowa więc opcjonalnie możesz wykonać swoje zdjęcie (lub swojego GPS) i dołączyć wraz z wpisem w logu.
Logowanie
Skrytka typu EarthCache nie posiada fizycznego pojemnika. Po wysłaniu na mój profil odpowiedzi na powyższe pytania można śmiało logować skrytkę. W przypadku braku wiadomości oraz przy rażących błędach w ich treści logi będą kasowane. Nie musisz czekać na moją zgodę na logowanie, jednak pamiętaj, że logi bez uprzednio wysłanych odpowiedzi będą kasowane. Jeśli coś w nich będzie nie tak napiszę i pomogę w zadaniu. Powodzenia i miłego podziwiania :).
Literatura:
1. Źródła wód mineralnych i leczniczych Popradzkiego Parku Krajobrazowego. Aut.: L. Rajchel, Wydawca Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Małopolskiego, 2013
2. Naturalne ekshalacje dwutlenku węgla w Karpatach polskich. Aut.: H. Świdziński, 1965. Rocz. Pol. Tow.Geol., 34
3. Przegląd Geologiczny, vol. 47, nr 7, 1999
4. Ocalona mofeta Aut.: L. Rajchel, Almanach Muszyny 2006
5. Muzyka mofety w Złockiem czyli po co przykładać ucho do ziemi Aut.: M. Styczyński, Almanach Muszyny 2006
