Aardkundig Monument Plantage Willem III
Plantage Willem III klinkt wellicht als een wat eigenaardige naam voor een aardkundig monument.
De naam heeft dan ook eigenlijk niets van doen met de aard van het monument, maar het monument bevindt zich in het gebied van de voormalige plantages van deze tabaksfabrikant.
Het gebied ligt aan de zuidelijke kant van de Utrechtse Heuvelrug en kent enkele opvallende hoogteverschillen.
Het gebied is aangemerkt als aardkundig monument omdat er vanwege het open terrein een bijzonder goed waarneembaar smeltwaterdal te zien is. Een sneeuwsmeltwaterdal om precies te zijn, want juist dat maakt het zo bijzonder.
Ter vergelijking: de bekende Darthuizerpoort, hier niet ver vandaan, is een ijssmeltwaterdal.
En een sneeuwsmeltwaterdal of ijssmeltwaterdal kan niet worden benoemd als één pot (dal) nat.
De licht hellende vlakte waarin dit sneeuwsmeltwaterdal ligt is ontstaan gedurende het Saalien (de voorlaatste ijstijd), het hellende vlak is ontstaan door smeltend landijs wat over de stuwwal stroomde en daarbij veel materiaal meenam, vooral zand.
Aan de voet van de stuwwal werd dit zand weer afgezet en zo ontstond de helling.
Zo'n helling wordt smeltwaterwaaier of sandr genoemd.
Op onderstaande luchtfoto is het sneeuwsmeltwaterdal wat tot aardkundig monument is aangewezen omcirkeld. Je kan aan de kleine glooiing van de bosrand zien dat er reliëf is.
De zwart/wit inzet laat het gebied van de (ijs-)smeltwaterwaaier zien, waarbij de steilrand de overgang naar de uiterwaard van de Neder-Rijn aangeeft. De sandr is hier ingesleten door het rivierwater.
Het verschil tussen een sneeuwsmeltwaterdal en een ijssmeltwaterdal.
Er is een duidelijk zichtbaar verschil, maar zeker even groot is het verschil in de tijd wanneer ze zijn ontstaan.
Eerst maar even de zichtbare kenmerken zoals die over het algemeen van toepassing zijn:
IJssmeltwaterdal:
- Is een relatief diep dal in de stuwwal, dat tot op de top van de stuwwal
te vervolgen is.
- De diepte van het dal bedraagt 5 tot 30 meter.
- De dalbodem is veelal breed en vlak. De breedte van het grootste
ijssmeltwaterdal van de Utrechtse Heuvelrug, de Darthuizerpoort,
bedraagt circa 600 meter.
Sneeuwsmeltwaterdal:
- Is een tamelijk ondiep dal in de helling van de stuwwal met een
U of V-vormige dalbodem.
- Het hoogteverschil vanaf het begin van het dal tot aan het daleinde
bedraagt maximaal circa 30 meter.
- De hellingshoek van de dalbodem varieert tussen de 1° en de 8°.
- De dalwanden vertonen een hellingshoek van maximaal ca. 30°.
Een groot verschil zit 'm echter ook in het tijdvak waarin het betreffende dal is ontstaan.
IJssmeltwaterdalen zijn altijd ontstaan in het Saalien, ook wel de voorlaatste ijstijd genoemd, toen de landijskap tot over midden Nederland lag. Er zijn in die periode maar héél weinig sneeuwsmeltwaterdalen ontstaan.
Het Saalien werd gevolgd door de periode die Eemien genoemd wordt, een periode met een klimaat wat een beetje vergelijkbaar is met heden. Dit was een interglaciale periode, tussen 2 glacialen in (Saalien en Weichselien).
Weichselien was de laatste ijstijd, maar gedurende die periode bereikte het wederom oprukkend landijs Nederland niet meer. Daarom zijn er ook geen ijssmeltwaterdalen uit de laatste ijstijd.
Het was hier echter wel koud.
Er heerste een toendraklimaat gedurende het Midden-Weichselien, met slechts toendra-vegetatie, en gedurende het Vroeg- en Laat-Weichselien was er sprake van een poolwoestijn met zeer weinig vegetatie en een permanent bevroren ondergrond (permafrost). Er woedden vele sneeuwstormen.
Gedurende enkele zomermaanden dooide het en smolt de sneeuw.
Het smeltend sneeuwwater en regen kon door de permafrost niet wegzakken in de bodem, maar wel een dal eroderen in de ontdooide toplaag.
Verreweg de meeste sneeuwsmeltwaterdalen zijn ontstaan gedurende het Weichselien.
Vragen en logvoorwaarden
Om deze cache te kunnen loggen dienen onderstaande vragen te worden beantwoord en via ons profiel naar ons toe worden gemaild.
U mag de cache meteen loggen, maar bij onvoldoende beantwoording zullen wij uw logje helaas moeten verwijderen.
Hoewel dit zeker geen eenvoudige earthcache is en wij uitgebreide en gefundeerde antwoorden verwachten (daar is de D-rating ook naar, 3½ ster, en een bezoek aan deze locatie leidt zeker niet 'automatisch' tot een 'vondst' van deze earthcache), gaan wij ervan uit dat verwijdering van logjes niet nodig zal zijn.
De antwoorden op de vragen zijn niet 1-op-1 te vinden op het informatiebord bij de parkeerplaats, maar moeten volgen uit het lezen van deze pagina en het informatiebord, gecombineerd met eigen waarneming in het veld en zeker ook even goed nadenken over wat je hier ziet.
Een foto is niet verplicht, maar wij hopen uiteraard wel op mooie of leuke plaatjes bij de logjes. De omgeving, de dieren en natuurlijk het dal zelf maken dat toch zeker mogelijk.
Volg de (blauwe) wandelroute naar het sneeuwsmeltwaterdal. Om de vragen die bij deze earthcache horen te kunnen beantwoorden moet je de wandelroute minimaal volgen tot aan WP2. Vanaf dat punt kan je naar keuze de rondwandeling blijven volgen of via dezelfde route teruglopen naar de parkeerplaats.
Honden zijn in dit gebied niet toegestaan, ook niet aangelijnd.
Dit in verband met loslopend vee en wild.
1. Je wandelt over de sandr, de zandafzetting uit het Saalien, naar de stuwwal.
a. Welke andere afzetting uit het Saalien is onder andere rond WP1 en WP2 duidelijk waarneembaar ?
b. Tussen het coördinaat van deze earthcache (N51° 59.141 E005° 31.450) en WP2 zie je het ook, maar 'anders' dan op WP1 en WP2.
Geef daarvoor een mogelijke verklaring.
(1. wat is er anders en 2. waarom ligt dat juist daar?).
2. Op het informatiebord worden loop en vorm van het sneeuwsmeltwaterdal aangegeven (bruin).
Maar wat zie je van dat gehele dal in het veld ?
a. Beschrijf (in meer dan slechts een paar woorden) 3 waarnemingen van het dal:
- tussen startpunt en WP1,
- tussen WP1 en het coördinaat van deze earthcache (N51° 59.141 E005° 31.450),
- tussen het coördinaat van deze earthcache (N51° 59.141 E005° 31.450) en WP2.
b. Waardoor kan het komen dat het dal niet overal even duidelijk waarneembaar is?
Noem 2 factoren, beide compleet met uitleg erbij.
3. Leg uit waaraan kan je zien dat dit géén ijssmeltwaterdal is.
Noem minimaal 3 aspecten.
Bronnen:
internet:
TNO fietskaart
Aardkundigewaarden.nl
Aardkundige gebieden Provincie Utrecht: eenheid en gebied
Boek:
De Vorming van het Land, inleiding in de geologie en geomorfologie
door H.J.A. Berendsen
Het informatiebord ter plaatse
Met dank aan reviewer GeoAwareNL voor de input en samenwerking tijdens de totstandkoming van deze earthcache.