Sint-Jans-Onthoofdingkerk
De Sint-Jans-Onthoofdingkerk in Stavele is een neogotische hallenkerk die in 1889 werd herbouwd op de plaats van oudere kerken. Opvallend is het gebruik van gele baksteen gecombineerd met de eerder gebruikte ijzerzandsteen in de constructie.
Aan de linkerkant van de kerk is in het muurwerk een bijzonder fossiel zichtbaar: het honingraatkoraal, dat deel uitmaakt van de kalksteen waaruit de kerk deels is opgetrokken.
Bronvermelding; https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/16124
Honingraatkoraal
Deze fossielen zijn zichtbaar in lichtgrijze tot crèmekleurige kalksteenlagen die in deze regio aan de oppervlakte komen. Het gesteente, voornamelijk bestaande uit Devoon-kalksteen, is ontstaan in een ondiepe zee die zich hier ongeveer 390 miljoen jaar geleden uitstrekte.
Honingraatkoraal leefde in het Devoon-tijdperk, zo’n 358 tot 419 miljoen jaar geleden. Het fossiel die we hier aantreffen geeft ons een uniek kijkje in het verleden van onze planeet.
Het Ontstaan van Honingraatkoraal
Stel je een kleine koraallarve voor die door de oceaan drijft. Op een dag hecht die zich aan een harde ondergrond op de zeebodem. Daar groeit het uit tot een koraalpoliep. Door knopvorming ontstaan er nieuwe poliepen die met elkaar verbonden blijven, en samen een kolonie vormen.
Samenwerking met Algen
Honingraatkoralen leefden in symbiose met microscopische algen, de zoöxanthellen. Deze algen gebruikten zonlicht om via fotosynthese energie te produceren, die ze met het koraal deelden. In ruil bood het koraal een beschermde leefomgeving in zijn skelet.
Hoe het Koraal zijn Structuur Kreeg
De poliepen scheidden calciumcarbonaat (CaCO₃) uit, waarmee een stevig skelet werd opgebouwd. De zeshoekige structuur van de kolonie deed denken aan een honingraat — vandaar de naam. Naarmate de kolonie groeide, ontstonden rifstructuren. Deze zijn nu nog goed zichtbaar in het gesteente als fossielen met een herkenbaar patroon.
Fossilisatieproces
Toen de koloniën stierven, bedekten lagen sediment hun skeletten. Over miljoenen jaren zorgden druk en mineralisatie ervoor dat deze structuren versteenden. De huidige hardheid van het gesteente bevestigt dat het fossilisatieproces volledig is doorlopen. Door geologische processen zoals erosie en plooiing zijn de fossielen tegenwoordig weer zichtbaar aan het oppervlak.
Leefomgeving en Riffen
De kalksteen waarin de fossielen zitten wijst erop dat het rif zich vormde in een ondiepe, warme zee, met veel zonlicht — ideaal voor de samenwerking met algen. Veel fossielen liggen in clusters, een aanwijzing dat honingraatkoraal in rifstructuren groeide, net als moderne koralen.
Hoe zag het eruit toen het nog leefde?
Honingraatkoraal in het Devoon leek op een moderne combinatie van steenkoralen en hersenkoraal. De kolonies waren lichtbruin tot crème van kleur, met zachtbewegende poliepen die uit kleine zeshoekige openingen staken.
( foto 1 ) ( foto 2 )
Deze afbeelding toont een vergelijking tussen levend honingkoraal en een fossiel van honingkoraal.
Foto 1 – Levend honingkoraal (onder water)
- Uiterlijk: Goudgele, bolvormige structuren met een kenmerkend zeshoekig patroon — dit zijn de levende poliepen in hun kalkskeletjes.
- Locatie: Een tropisch koraalrif, met ander zeeleven op de achtergrond.
- Kenmerken:
- Levend, kleurrijk en glanzend door slijmlaag en algen (zoöxanthellen).
- Actief groeiend; poliepen leven in elk kuiltje.
- Onderdeel van een groter ecosysteem.
Foto 2 – Fossiel honingkoraal
- Uiterlijk: Beige, versteende koraalstructuur met duidelijke, stralende lijnen in elk zeshoekig segment.
- Toestand: Dood en gefossiliseerd — miljoenen jaren oud.
- Kenmerken:
- Geen kleur of leven meer aanwezig.
- Alleen het kalkskelet is bewaard gebleven.
- Dit fossiel toont hoe de poliepen ooit geleefd hebben, aan de binnenzijde van elk segment.
Wetenschappelijke betekenis
- Fossielen zoals rechts geven geologen en paleontologen informatie over het klimaat, zeeniveau en biodiversiteit van vroeger.
- Levend koraal, links, speelt vandaag een belangrijke rol in de biodiversiteit van oceanen en is tegelijk kwetsbaar voor klimaatverandering.
Deze honingkoraal fossielen zijn te vinden in:
- ENCI-groeve (Maastricht)
Niet meer publiek toegankelijk, maar er zijn excursies via Natuurmonumenten of musea.
- St. Pietersberg en groeves rond Valkenburg (Limburg)
Fossiele zeedieren, inclusief koralen en sponzen.
- Ardennen (rond Marche-en-Famenne of Couvin,België)
Koraalriffen uit het Devoon zijn hier goed zichtbaar in gesteenten.
Bronvermelding;
- Brouwers, J. (2017). De fossiele rijkdom van het Devoon. Uitg. Geologie Nederland.
- Smith, M.P. & Trewin, N.H. (2004). Fossil Coral Reefs of the Devonian. Geological Society, London.
- Naturalis Biodiversity Center – Fossielenbank.
- International Commission on Stratigraphy (2023) – Devoon Tijdperkoverzicht.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
De Earthcache loggen:
Om deze EarthCache te mogen loggen, beantwoord de volgende vragen ter plaatse: en stuur uw antwoorden per e-mail naar mij. Ik neem dan contact met u op.
1a. Hoe groot zijn de afzonderlijke cellen van het koraal die je kunt zien?
1b. Wat verklaart de grootte van iedere cel?
2. Wat maakt dat je dit fossiel als koraal kunt herkennen en niet als een ander fossiel?
3a. Hoe diep ligt het fossiel ten opzichte van het oppervlak van de steen (vlak, verdiept, uitstekend)?
3b. Hoe kan dit ontstaan zijn ?
4. Betreft dit fossiel volgens jou een complete kolonie of een individueel dier? Licht je antwoord kort toe.
5. Maak een foto waaruit duidelijk blijkt dat je zelf op de locatie bent geweest. Hiervoor sta je bij het paaltje, links vooraan de kerk, met het schild van Eversam. (zie afbeeldingen onderaan de listing)
Iedere team maakt zijn eigen individuele foto. Groepsfoto’s zijn niet toegestaan.
Logs zonder (juiste) antwoorden en/of de vereiste foto worden zonder waarschuwing verwijderd.
Bedankt voor je bezoek en veel succes!