Stad der Paleizen Multi-cache

Plattegrond van Vollenhove, Joan Blaeu, 1649

Vollenhove in vogelvlucht
 

Vollenhove werd vroeger ook wel 'Stad der Paleizen' of zelfs 'Stad der Kastelen' genoemd, vanwege het grote aantal havezathen en de twee kastelen in de stad. Onder een havezathe wordt een 'adellijk huis' verstaan, waarvan de bewoners bepaalde rechten genoten. Aan het bezit ervan werd onder andere het recht verleend om minder belasting te hoeven betalen of om te worden toegelaten tot de Ridderschap. Ridderschap en Steden vormen in de 16e tot en met de 18e eeuw de Provinciale Staten van Overijssel.

De reden voor het relatief grote aantal havezathen is te danken aan het feit dat Vollenhove eeuwenlang fungeert als bestuurlijk centrum voor het Oversticht en de latere provincie Overijssel. Het Oversticht is het gedeelte van het Sticht Utrecht dat grotendeels overeenkomt met de huidige provincies Overijssel en Drenthe. Ook het gebied om de stad Groningen hoorde voor een tijd bij het Oversticht. Het gebied komt al in 1010 het bezit van de bisschoppen van Utrecht, als het door Hendrik II van het Heilige Roomse Rijk aan het bisdom wordt geschonken. Dit trekt veel ridders en edellieden aan, die in eerste instantie voornamelijk helpen bij de verdediging het kasteel 't Oldenhuys, maar die in latere tijden veelal bestuurlijke en adviserende taken gaan verrichten. In 1354 krijgt Vollenhove stadsrechten van bisschop Jan van Arkel, mede als dank voor de steun die de bevolking verleent in de strijd tegen de Friezen. Tot 1450 blijft Vollenhove de belangrijkste bisschoppelijke residentie in het Oversticht. In 1527 komt het gebied in handen van keizer Karel de Vijfde. Vollenhove wordt nu het bestuurscentrum voor de drie noordelijke provincies, maar verliest die rol bij het uitbreken van de Tachtigjarige Oorlog. In de eeuwen daarna kwijnt de stad langzaam weg.

In de Franse tijd vervallen de voorrechten van de adel en biedt het bezit van een havezathe geen voordelen meer. Ook de meeste funkties, waarin ze benoemd waren, vervallen. Veel havezathen worden rond die tijd afgebroken omdat, vanwege het gebrek aan bouwmateriaal, dit meer opbrengt dan de verkoop van het gebouw zelf. Na het wegtrekken van de adel vervalt de stad in armoede, mede veroorzaakt doordat een deel van de bevolking juist voor haar bestaan afhankelijk van die adel is.

Bijzonder aan Vollenhove was, dat de meeste havezathen in de stad zelf lagen en niet op het platteland zoals bijvoorbeeld in Twente. Van de in totaal 20 havezathen hebben er 13 in de stad gelegen. Hiervan zijn er nog zes over, waarvan één buiten de stad.

Route beschrijving

Deze geocache voert u langs de zes overgebleven havezathen en een aantal bijzondere gebouwen en kerken. De cache is opgesplitst in twee delen: Voor het eerste deel (WP1 t/m WP5) maakt u gebruik van de bovenstaande kaart van Blaeu en is bijna drie kilometer lang. De kaart komt nog steeds redelijk overeen met de werkelijkheid. Dit geldt met name voor het stratenpatroon; de meeste grachten zijn ondertussen gedempt.

Het tweede deel (WP6) brengt u naar de laatste van de havezathes en is, inclusief het vinden van de cache, maximaal twee kilometer lang. Beide routes kunt u het best lopend afleggen. Ook met de fiets is de geheleroute goed te doen.

De bovengenoemde coördinaat is een parkeerplaats voor het eerste deel. De startpunten voor beide delen van de cache vindt u in de Waypoints tabel.

WP1: Kerkplein

Gedeelte van het binnenplein op 't Oldenhuys, Abraham de Haen, 1729

U staat nu op het Kerplein, het hoogst gelegen punt van de stad. Loop rond de Grote- of Sint Nicolaaskerk. Het smalle pad aan de zuidkant van de kerk voert u langs de binnenhaven. Deze binnenhaven vormde van oorsprong de gracht van het bisschoppelijk kasteel 't Oldenhuys. Het is oorspronkelijk gebouwd in opdracht van bisschop Godfried van Rhenen rond 1165 en was bedoeld als bescherming tegen de invallen van de Friezen. Er wordt vermeldt: 'dat huys te Vollenho tegens de Vriesen getimmert'. Rond 1850 is het volledig afgebroken. De stadsgracht is rond die periode doorgestoken naar de Zuiderzee, zodat ze als haven voor de vissersvloot kan dienen. Ook komt u onder andere langs het oude raadhuis, gebouwd in 1621. De zuilengalerij is de enige van zijn soort in Nederland. Bekijk de overige gevels op het kerkplein eens, met name de voormalige stadsherberg De Cartouwe (nr. 12) en de 'Latijnse School' (nr. 15). De van de kerk vrijstaande klokketoren stamt uit het einde van de vijftiende eeuw. Vraag: Vlakbij de kerk ligt een grote kei. In welk jaar is deze geschonken?

WP2: Heilige Geestkapel

Deze kapel was een onderdeel van het hospitaalgasthuis Heilige Geest. Dit ziekenhuis werd in 1370 werd gesticht en is lang geleden al afgebroken. De kapel bestaat echter nog. In het midden van de vorige eeuw is het inmiddels een bouwval geworden en wordt er bij het toenmalige ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen (OK&W) een gemeentelijk verzoek ingediend om het te mogen slopen. Dit wordt geweigerd omdat het volgens OK&W 'een van de weinige, nog overgebleven gasthuiskapellen in Nederland is'. Uiteindelijk wordt er in de jaren 70 subsidie toegekend om de Heilige Geestkapel te restaureren. Momenteel is de kapel in particuliere handen.

Vraag: Bekijk de buitenmuren aan de noord- en westkant van de kapel goed. Hoeveel ramen zijn gedeeltelijk dichtgemetseld en vervangen door kleinere ramen?

WP3: Hollandsche Plaats

Hollandsche Plaats, circa 1900

Op dit pleintje stond vroeger een van zeven de waterputten van de stad. De naam, Hollandsche Plaats of Hollandsche Plein, bestaat officieel niet meer. De Belangenvereniging Stad Vollenhove heeft zich ingezet voor reconstructie van twee van de waterpompen van de stad: één op het Kerkplein en deze op de Hollandsche Plaats. Ze zijn beide geplaatst in 2000. De boerderij aan de linkerzijde van de foto bestaat niet meer. Hier is nu een café. Vraag: Er staan hier drie huizen met dezelfde gevel, waarvan er van twee het jaartal op de gevel zichtbaar is. Hoeveel verkeerd geschreven letters staan er op deze gevels?

Loop nu de Kerkstraat verder uit tot aan het eind en ga via de Bisschopstraat terug in de richting van het Kerkplein. Onderweg komt u langs de eerste drie havezathen. Allereerst is dit Plattenburgh (nr. 52-54). Het gebouw stamt uit het einde van de 17de eeuw. Van 1839 tot 1877 heeft het kantongerecht Vollenhove hier gezeteld. Vanaf 1890 tot 1997 is het pand in gebruik door het waterschap Vollenhove. Verderop, bij het Harmen Visserplein, vindt u nog twee havezathen, namelijk De Haare (nr. 27-29) en Lindenhorst (nr. 17).

WP4: Tuinen van havezathe Marxveld

Mariakerk

Achter de havezate Marxveld ligt een unieke ommuurde stadstuin. De naam is afkomstig van het geslacht Van der Marck, wat hier enkele generaties gewoond heeft. Merk op dat de zijgevel van het pand zich aan de straatkant bevindt. De tuin van deze havezathe is eind vorige eeuw opnieuw ingericht en geeft een overzicht van de modes in de tuinaanleg vanaf de Middeleeuwen. Er zijn een tuin in de stijl van de Middeleeuwen, de Renaissance, Barok en een romantische tuin in Engelse landschapsstijl te bewonderen. Behalve Marxveld liggen er nog een aantal bijzondere gebouwen rond deze stadstuin. In de noordwesthoek vindt u het huis Eckelenboom. Dit is geen havezathe, maar is daarom niet minder imposant. Het oudste deel dateert uit de vijftiende eeuw en is daarmee een van de oudste huizen in Vollenhove. De Kleine- of Mariakerk grenst aan de noordoosthoek aan de tuin. Deze kerk is gebouwd in 1423. De vierkante toren is pas in 1450 gebouwd, en heeft aan de zuidkant een vierkante traptoren. Deze torenbouw symboliseert de Heilige Maria met het Kindeke. Vraag: In welke periode is de moerbeiboom gepland die zich hier ergens bevindt? Neem het eerste jaartal. De tuin is helaas al een poosje dicht. Het bedoelde jaartal is: 1750

WP5: Havezathe Oldruitenborgh

Deze havezathe is eind 15e eeuw gebouwd door de toenmalige schout van Vollenhove, Egberts Pelgrim van den Ruthenberghe. De achtergevel lag oorspronkelijk aan de stadsgracht (zie de kaart van Blaeu), maar deze is ondertussen grotendeels gedempt. Het pand is in de loop der tijden diverse malen ingrijpend verbouwd. Het park is door de toenmalige bewoner, Arent Sloet van Tweenijenhuizen, eind 19de eeuw ingericht als een Engelse landschapstuin. Door grondaankopen breidt hij het park uit totdat het huidige landgoed Oldruitenborgh ontstaat. Van 1947 tot 2001 doet het dienst als gemeentehuis. Het is nu in particuliere handen en wordt gebruikt als congrescentrum.

Op het landgoed bevinden zich nog enkele benoemenswaardige gebouwen, zoals een koetshuis, een oranjerie en een hoveniershuis. Ook ligt in het park de ruïne van het kasteel Toutenburg. Op de kaart van Blaeu ziet u deze in de linkerbovenhoek. Aan deze kasteelruïne is een aparte cache gewijd: Vollenhove - Ruïne Toutenburg (GC20RFE).

Vraag: Aan de oostkant van Oldruitenborgh ligt een groot grasveld. Aan het eind daarvan staat een oorlogsmonument ter herinnering aan de Tweede Wereldoorlog. Hoeveel plaatsnamen worden hierop vermeld?

Bent u met de auto, loop dan nu terug naar de parkeerplaats en vertrek vanuit hieruit naar het tweede deel van de cache. Deze ligt een kleine drie kilometer verder, aan de weg Oppen Swolle (N331) naar Zwartsluis en Zwolle. Voor auto's is er aan beide zijden van de weg parkeergelegenheid tussen hectometerpaaltjes '22,8' en '23,1'. Pas op met oversteken! Fietsers kunnen rechtstreeks naar WP6 doorfietsen.

WP6: Landgoed De Oldenhof

Oprijlaan van De Oldenhof, circa 1900

Deze omgrachte havezate wordt tot op heden bewoond door een adellijke familie. Van de wegkant oogt het als een 19e eeuws buitenhuis, de oostzijde geeft een ander beeld: een 18e eeuws herenhuis van allure. Omstreeks 1635 is het pand gebouwd door Gerhard Sloet. In de loop der eeuwen is het in verschillende handen overgegaan. Het toegangshek (zie foto) is gedateerd 1826 en heeft pijlers die worden bekroond door twee reusachtige zandstenen pijnappels. Het jaartal 1826 herinnert aan het jaar dat het landgoed weer in handen is gekomen van de familie die het huis oorspronkelijk had laten bouwen: het geslacht Sloet. Vraag: Loop door het toegangshek naar De Oldenhof. In welk jaar is de eerste steen gelegd van de boerderij die vlak achter de havezathe staat?

De cache

Verzamel alle antwoorden in de volgende tabel en bepaal via stapeltellen (rijsom-methode) één cijfer per antwoord.

Bepaal nu:

NNN = A x B x C + 10
EEE = D x E x F - 71

De cache ligt op:

N 52° 40.NNN' - E005° 59.EEE'

NB:
1) Controle: De som van de antwoorden van WP1 t/m WP6 is 5493.
2) De getallen NNN en EEE zijn driecijferig. Een uitkomst van bijv. 23 wordt dan: 023.