GRATHEMERMOLEN GRATHEM
Vanwege een gemeentelijke herindeling in 2007 zijn een aantal gemeenten in Midden-Limburg samengevoegd tot de gemeente Leudal. De nieuwe plattelandsgemeente, in oppervlakte de op één na grootste gemeente van de provincie, draagt met recht de titel “de molengemeente van limburg”. Er staat een groot aantal molens, en liefst acht daarvan zijn nog in werking op wind- of waterkracht. Een aantal daarvan zijn zelfs heel bijzonder: De molens hadden een belangrijk aandeel in de regio. De Grathemermolen was korenmolen. Het type molen is een onderslag watermolen en een turbinemolen en is nog steeds maalvaardig. Er zijn in Nederland nog maar drie turbine-watergraanmolens in bedrijf en in de gemeente Leudal staat zo’n molen: de Grathemermolen in Grathem. Deze molen heeft ook het oudst gegoten aandrijfwerk voor de molenstenen onderdak. De Haelensebeek waar de molen aan staat vind zijn oorsprong via de uffelsebeek in noord België. Meestal heeft een molen een lange geschiedenis en wordt vaak van eigenaar gewisseld, hieronder vind je een opsomming van de belangrijkste overnames, verbouwingen en gebeurtenissen.
Gegevens molen: Onderslagmolen met 2 onderslagraderen schuin achter elkaar in een ark 1e rad ( korenmolen ) had een diameter van 5,4 meter Een breedte van 0,59 meter 2e rad ( olieslagmolen ) had een diameter van 5,12 meter Een breedte van 0,52 meter In 1903 werd een nieuw rad geplaatst met een diameter van 6,1 meter Een breedte van 2,08 meter Een schoephoogte van 1,25 meter In 1915 werd de turbine geplaatst Een builmolen zeeft het meel tot bloem
Eigenaar : gemeente leudal
Bezoekmogelijkheid molen : als de molen draait
1375: In de 14e eeuw kwam de molen in bezit van de abdis en het kapittel van Thorn. Het kapittel verpachtte de watermolen en in 1484 was de pachtsom acht malder rogge per jaar.
1550: In de tweede helft van de 16e eeuw werd de molen verkocht aan de schout van Weert maar de schout bleef schatplichtig aan de kerkelijke instanties. Het kapittel in Thorn verwachtte negen malder en twee vaten rogge, de abdijkerk in Thorn vier malder rogge en de kerk van Wessem twee malder rogge per jaar. Een malder was 164.4 liter; een vat is 27,4 liter en een malder is gelijk aan zes vaten.
1650: Kasteelheer baron Philips Wijnand van Kerckem van het kasteel Groot-Buggenum kocht de molen in 1650 voor 2750 gulden en de molen bleef door vererving in eigendom van de adellijke families De Borchgrave d’Altena en De Geloes d’Elsloo tot 1872.
1872: De watermolen werdt gekocht door het echtpaar Louis Schreurs en Ida Jacobs, zij laten de molen grondig verbouwen, ook het hout van de sluiswerken en beschoeiingen wordt vervangen door steen.
1874: Wordt begonnen aan de renovatie. Bij de grote renovatie in 1874 zijn de twee raderen vermoedelijk vervangen door een inpandig waterrad Een gevelsteen herinnert aan de gebeurtenis, het bevat een chronogram: in de letters is het jaartal verborgen.
1915: In dit jaar werd een aanvraag gedaan voor plaatsing van een turbine, van het horizontaal draaiende schoepenrad verwachtte men een hoger rendement. In augustus dat jaar kwam de toestemming los van het provinciaal bestuur en werd er een Francis-turbine geplaatst die het inwendige waterrad verving. Later is deze turbine vervangen door een Girard-turbine. De turbine bestaat geheel uit gietijzer en heeft 36 schoepen in het huis (stator) en 32 in het wiel (rotor). De turbine kan een kracht van 12 PK ontwikkelen en dreef tot 1930 een dynamo aan die het dorp van elektriciteit voorzag.
1944-1945: Bij deze restauratie is weer een waterrad bijgeplaatst dat de eveneens toegevoegde maalstenen aandrijft. Ook het aandrijfwerk werd vervangen, het gangwerk uit een door brand verloren gegane molen te Brunssum kreeg een nieuw leven in de Grathemermolen. Het is Nederlands oudste gegoten aandrijfwerk voor molenstenen, waarschijnlijk gefabriceerd in 1866. Dit maalwerk functioneert in de Grathemermolen niet optimaal.
1995: Er wordt een nieuw waterrad geplaatst naar oude voorbeelden , de turbine bleef gehandhaafd en volledig maalvaardig
2006: eind dit jaar is de waterradmolen door de gemeente gekocht van eigenaar en molenaar Louis Gielen. Twee jaar later was er sprake van dat de gemeente de watermolen voor één euro zou overgedragen aan de stichting Smile Erfgoed. De stichting wilde met de molen groene stroom opwekken en een bakkerij en lunchroom inrichten waar producten verkocht worden die gebakken zijn met meel dat op de molen gemalen is. Er zouden daarbij werkplekken gecreëerd worden voor mensen met een verstandelijke beperking.
2009: Op 14 februari werd gemeld dat het bedrijf achter de stichting failliet is, waardoor de stichting niet meer in staat is de plannen uit te voeren. Het project wordt voor onbepaalde tijd stopgezet en de molen blijft vooralsnog in handen van de gemeente. Later dat jaar gaat de stichting zelfstandig verder maar kan niet tot een overeenkomst komen met de zorginstelling Koraalgroep over de exploitatie. De gemeente besluit daarop in januari 2010 alleen met de zorginstelling verder te gaan. De Koraalgroep wil de molen voor 1 euro overnemen, het onderdeel stichting Sterk in Werk wil dagactiviteiten voor gehandicapten in de molen aanbieden.
2011: Twee jaar lang zijn er geen nieuwe ontwikkelingen. Najaar 2011 trekt de vrijwillig molenaar zich terug vanwege uitblijvende restauraties en renovaties.
2012: De molen wordt overgenomen door de familie Bökkers, die de molen weer maalvaardig maakt.
2013: na het onverwachte overlijden van Jan-Willem Bökkers stopte het malen. De molen kwam in bezit van gemeente Leudal