Deze cache is mede tot stand gekomen door bijdragen en/of medewerking van:
- Landgoed De Olmenhorst (in het bijzonder Florian de Clercq)
- Stichting Vrienden van Oud Hillegom (in het bijzonder Ab Weijers en Hans van de Reep)
- Vereniging Oud Heemstede-Bennebroek (in het bijzonder Hans Krol)
Van deze cache geniet je het meest op de fiets! Als je 'm met de auto of motor aflegt moet je enkele keren lopen en omrijden.
Parkeren: Bij WP 1 is een parkeerplaatsje bij de kerk en de tegenoverliggende seniorenflats. Op zondagochtend kan het hier erg druk zijn. Meer parkeerplaatsen zijn beschikbaar in het centrum, volg de borden “Parkeren centrum”.
Let op: Vanaf de eindlocatie is het nog ca. 7 km terugfietsen naar de startlocatie!
WP 1: Startpunt Jozefkerk – Hillegom
N 52 17.320 E 004 34.648
24 november 1942 was een tragische dag voor de Nederlandse kerkklok. Vanaf die datum vorderde de Duitse bezetter alle kerkklokken van het land. Het brons moest in Duitsland worden omgesmolten in de wapenindustrie. Hetzelfde gebeurde ook met de beide klokken van de Jozefkerk. In 1946 werden ze vervangen door twee nieuwe klokken die in Engeland waren gekocht.
Rechts naast de Jozefkerk staat een (nu leegstaand) gebouw, het vroegere Teresia-oord, waar de nonnen verbleven die lesgaven op de parochiescholen. Twee letters sieren de gevel.
A = de hoogste letterwaarde van de twee letters
WP 2: De illegale pers
N 52 17.638 E 004 34.822
De aan de Hoofdstraat 47 gevestigde Firma J.C. Kat wordt beschouwd als één van de hoofdkwartieren van de illegale pers. Zo werden hier van februari 1943 tot mei 1945 alle landelijke nummers van het illegale blad Trouw gedrukt, ca. 2 miljoen exemplaren, maar ook andere documenten als nagemaakte Ausweisen, rijvergunningen en verklaringen van hooggeplaatste Duitsers.
Het nieuws voor de illegale bladen werd verkregen door te luisteren naar de engelse zenders. Ook na het in beslag nemen van vele radiotoestellen ging dit gewoon door met behulp van (vaak ingenieus) verstopte toestellen. In juli 1944 werd een grote stunt uitgehaald, door een namaak Haarlemsche Courant te drukken die een frontale aanval op de Duitsers en NSB-ers was. Deze uitgave viel, bij toeval, gelijk met de geallieerde landingen in Normandië in juni 1944.
B = Het huisnummer van Berg & Berg.
WP 3: Oorlogsmonument Bennebroek
N 52 19.441 E 004 35.787
Het monument ‘Wenende vrouw’ is voorzien van de dichtregel “Dat ons hart nooit vergeet hoe de vrijheid komt”.
C = Het laagste cijfer van beide jaartallen.
WP 4: Wandelbos Groenendaal
N 52 20.173 E 004 36.976
In de Tweede Wereldoorlog zijn hier veel bomen gekapt; eerst door de Duitsers en later, in de winter van 1944-1945, ook door particulieren. In 1946 zijn 2.000 nieuwe bomen en 17.000 struiken geplant.
De Duitsers bouwden in de oorlog ook bunkers in het Wandelbos. Pas in 1980 werd de laatste bunker in Heemstede opgeruimd.
D = het aantal blauw/witte honden dat je hier ziet.
WP 5: Verzetswijk Heemstede
N 52 20.997 E 004 36.845
In deze wijk zijn verschillende straten vernoemd naar Heemsteedse verzetstrijders. Enkele van hen waren:
Ambtenaar W. Denijs werd in mei 1944 uit zijn huis gehaald omdat hij weigerde namen van (jonge) Heemstedenaren aan de bezetters door te geven. Zij zouden in Duitsland te werk gesteld worden. Hij overleed op 13 januari 1945 in het kamp Sachsenhausen.
Marinus Vaumont, schuilnaam Jan van Heemstede, was de plaatselijke leider van de Landelijke Organisatie voor hulp aan onderduikers (LO) en de Knokploeg (KP). Bij een overval op het politiebureau om gevangenen te bevrijden werd hij doodgeschoten. In de gevel van het huis op de Havenstraat 17 bevindt zich een gedenkplaat voor hem. Locatie: N 52 20.902 E 004 37.323
Broeder Joseph Klingen leidde een verzetsgroep en hij probeerde radioboodschappen naar Engeland te zenden. Zijn verzetsgroep werd verraden door de beruchtste Nederlandse verrader Anton van der Waals. In 1941 werd broeder Joseph gearresteerd en op 24 januari 1942 werd hij doodgeschoten.
E = Het aantal verschillende achternamen dat je op deze driesprong op straatnaambordjes ziet.
WP 6: De Naald, Heemstede
N 52 20.183 E 004 36.183
Via dit tussenpunt vervolg je je reis naar Vogelenzang.
WP 7: Landgoederen Leyduin – Vinkeduin – Oud Woestduin
N 52 20.230 E 004 35.378
F = Op het informatiebord staan verschillende landgoederen, deze werden met grenspalen gemarkeerd. Hoeveel kanten heeft de dichtst bijzijnde grenspaal?
WP 8: V1 lanceerinstallaties Bekslaan
N 52 19.566 E 004 34.705
Op de Bekslaan waar je nu in oostelijke richting op uitkijkt, hebben in maart 1945 V1-lanceringen plaatsgevonden. Het dorp Vogelenzang werd hiervoor ontruimd, de Duitsers wensten geen pottenkijkers bij de lanceringen. Deze V1’s werden op het station Vogelenzang-Bennebroek overgeladen van de trein op wagens en naar de lanceerplaats gereden. Bij het naderende einde van de oorlog vertrokken de Duitsers en bliezen de V1-installaties op.
Operatie Manna
Operatie Manna was de naam van de voedseldropping tijdens de hongerwinter in de Tweede Wereldoorlog. De hongerwinter was het gevolg van de in september 1944 uitgeroepen spoorwegstaking van 30.000 NS personeelsleden. De Duitsers voerden hun dreigement uit dat alle transporten geblokkeerd zouden worden. Het niet-bevrijde deel van Nederland was vanaf dat moment afgesneden van alle transport van voedsel en kolen.
Vanaf 29 april werden voedseldroppings uitgevoerd boven hongerend West-Nederland. De Amerikaanse luchtmacht USAAF had 5 droppingzones, waar Vogelenzang er één van was. De weilanden waar je nu op uit kijkt was (mogelijk) deze droppingzone.
G = Het hoogste aantal kilometers op het ANWB-bord op de rotonde.
WP 9: Station Hillegom
N 52 18.180 E 004 33.985
In de oorlogsjaren werd de treinverbinding tussen Haarlem en Leiden en dus ook station Hillegom gebruikt voor goederentransporten van de Duitse bezetter. Dus waren de spoorlijn en het station een doelwit voor geallieerde bombardementen en beschietingen. Vanwege dit gevaar werd het station op 17 september 1944 voor personenvervoer gesloten. Nog voor het einde van de oorlog werd de grote overkapping door de Duitsers verwijderd. Pas in 2000 kwam het station terug in de reguliere dienstregeling.
H = Recht voor het station vind je een rekensom. Reken deze uit met de Scrabble letterwaarden. En trek hier D vanaf.
WP 10: SS-er geliquideerd, onderduikadres De Hippelaar
N 52 17.733 E 004 33.756
Nabij deze plek werd op 10 februari 1945 door leden van de Hillegomse knokploeg een onderofficier van de Waffen-SS doodgeschoten.
Eerder op de avond waren twee van hen na Sperr-tijd aangehouden door de SS-er, die op weg was naar zijn liefje in de Ambachtstraat, met in hun bezit bezwarende papieren en een pistool. Eén van hen wist te ontsnappen, de ander werd naar het politiebureau gebracht. De ontsnapte had direct de commandant van de KP gewaarschuwd, vanwege de ontdekte papieren.
De SS-er ging gelukkigerwijs eerst terug naar zijn liefje en daarna, te fiets, naar zijn in Noordwijkerhout gelegerde onderdeel om een wagen en ondersteuning te halen om de arrestant op te pikken. Deze was echter direct door de dienstdoende politieagent vrijgelaten, zodra de SS-er vertrokken was. De KP had door het amoureuze avontuurtje van de SS-er voldoende tijd om maatregelen te treffen. De SS-er werd hier opgewacht, hij werd doodgeschoten en begraven. De volgende morgen werd de SS-er gemist op het appèl. Al snel werd duidelijk wat er gebeurd was en werd de politieagent gearresteerd. Er werd gedreigd dat Hillegom hetzelfde lot als Putten zou ondergaan (lees meer over de Razzia van Putten). De agent bleef volhouden de bewuste SS’er nooit te hebben gezien en werd na vier dagen vrijgelaten.
Enkele meters verderop staat het huis De Hippelaar, in de oorlog bekend als onderduikadres.
I = Het huisnummer van De Hippelaar.
Let op!Van 17 mei t/m 16 juli vinden er werkzaamheden plaats aan de Veenenburgerbrug op de Veenenburgerlaan. Hierdoor is WP 11 niet bereikbaar. Het beste is om vanaf WP 10 naar WP 12 te fietsen via de tijdelijk Waypoint W1 (via Hyacintenlaan en Leidsestraat).
WP 11: De steenfabriek
De coördinaten van dit punt vind je door onderstaande puzzel op te lossen.
N a.b.c E d.e.f
a = B+E+I
b = A-H
c = (A*(B-E))-(B-D)
d = H+C
e = G-I
f = ((A+E)*F)+D+E
Als u vanuit dit punt naar het oosten kijkt ziet u links naast de watertoren de gekleurde toren van de kalkzandsteenfabriek. Deze fabriek heette vroeger ‘Arnoud’. Tijdens de oorlog produceerde zij 125 miljoen stenen voor de Luftwaffe, die er op militaire vliegvelden als Schiphol en Eindhoven scherfmuren, kantines en schuilplaatsen mee bouwde. Saillant detail is dat een deel van de adellijke familie Arnoud pro-Duits was en een deel anti-Duits. Na de oorlog leidde dit tot de arrestatie van Arnoud Hendrik baron van Hardenbroek van Ammerstol en de commercieel directeur, vanwege hulp aan de vijand in oorlogstijd.
Er wordt verteld dat zoon Gijsbert, die door zijn vader op de fabriek gekleineerd werd, uit wraak bezwarende stukken aan de Politieke Opsporings Dienst heeft overhandigd die tot de arrestatie hebben geleid. De familie Hardenbroek suggereert dat de aangever wellicht een derde is geweest die interesse had in het overnemen van de fabriek.
J = Letterwaarde van de meest voorkomende letter in de naam van deze brug. Stapeltel vervolgens het jaartal waarin het Briand-Kellogpact werd gesloten, dat bepaalde dat er geen aanvalsoorlogen meer mochten worden gestart en ook door Duitsland ondertekend werd. Tel beide waardes bij elkaar op.
WP 12: Agathakerk
N 52 15.434 E 4 33.165
In de toren van de Agathakerk werd eind 1940 het hoofdkwartier van de luchtbeschermingsdienst gevestigd. Drie voormalig militairen beklommen iedere avond, in opdracht van de Duitsers, de ladders tot in de spits en hielden daar de hemel in de gaten om vliegtuigen, sper- en kabelballonnen te ontdekken. Ook moesten ze gegevens verzamelen over luchtgevechten boven de gemeente.
Op 3 maart 1943 werden ook de drie klokken (Maria, Joseph en Agatha genaamd) van deze kerk gevorderd. Tal van Lissenaren keken toe hoe in totaal 1275 kilo brons werd gestolen. Ook de kerk aan de overkant werd niet ontzien.
K = Je ziet hier een fietsrouteknooppunt bord met daarop een groen getal. Tel E en I erbij op en deel het totaal door 6.
WP 13: De hongerwinter
N 52 14.687 E 4 32.457
De reactie van de Duitsers op de spoorwegstaking leidde tot een gebrek aan voedsel en kolen. In de hongerwinter trokken dagelijks 50.000 mensen, voornamelijk vrouwen, uit de niet-bevrijde delen naar het oosten of noorden van het land. Lopend met de handkar, fiets, kruiwagen of kinderwagen trok men naar het platteland. Daar probeerde men waardevolle spullen te ruilen voor melk, spek, aardappels, uien, kool, wortelen. Dit werden de hongertochten genoemd.
Een andere manier om aan eten te komen was een bezoek aan een gaarkeuken. In Lisse ging de gaarkeuken op 4 oktober 1944 van start en 2500 Lissenaren melden zich meteen aan. Tegen het einde van de oorlog waren dit er 6000. Hier in het hart van de Bollenstreek, maar ook in de grote steden, werden zelfs bloembollen gegeten. Meer dan 20.000 Nederlanders stierven in deze winter de hongerdood.
L = De fietskilometers naar Haarlem, Hillegom en Leiden opgeteld
Steek over en vervolg van hieruit je route door de polder naar het volgende waypoint.
WP 14: Springputten Ringvaart Haarlemmermeer
N 52 13.793 E 004 33.146
Bij deze markante molen sta je op de dijk van de Haarlemmermeerpolder. Deze dijken waren door de Duitsers op 4 plekken ondermijnd met zware bommen om de polder onder water te kunnen zetten. Iedere springput bevat 2500 kilo springstof. Op 4 plaatsen in Haarlemmermeer lagen die putten: bij de gemalen De Cruquius (Zwanenburg) en De Leeghwater en bij de Westeinderplas.
Omdat het verzet regelmatig probeerde de springputten uit te schakelen, werden ze door de Duitsers goed beveiligd en er waren mijnenvelden omheen gelegd.
Toen op 4 mei 1945 het nieuws bekend werd dat de Duitsers zich zouden overgeven, was men bang dat ze alsnog de Ringdijk zouden opblazen. Het verzet, de Binnenlandse Strijdkrachten, maakte de springputten onklaar. Bij de Westeinderplas ging het mis en 2 BS’ers en één onderduiker komen bij een treffen met de Duitsers om het leven.
M = Het aantal zijden van deze molen gedeeld door E.
WP 15: Tussenpunt kruising A44-Ringvaart
N 52.13.441 E 004.33.081
Om onnodig omrijden te voorkomen, volg je de route richting dit tussenpunt. Om de Ringvaart over te steken volg je de bordjes Buitenkaag tot op de brug, daarna fiets je je pijltje weer achterna.
WP 16: Executie verzetstrijders
N 52 13.652 E 004 34.519
Deze gedenknaald is geplaatst ter herinnering aan drie verzetsstrijders. Op weg met wapens voor dijkbewaking bij het gemaal De Leeghwater werden zij verrast door Nederlandse Landwachters en vastgehouden. In Nieuw-Vennep gelegerde Duitsers werden erbij gehaald en er werd overlegd. De jongens hebben een paar uur bij een hooiberg gewacht op wat er zou gebeuren en werden op 8 september 1944 zonder vorm van proces geëxecuteerd. Het waren de eerste mannen die het verzet in de Haarlemmermeer in de oorlog verloor.
Tijdens de oorlog werden in de polders tussen Leimuiden en Alphen a/d Rijn droppingen uitgevoerd. De gedropte wapens en munitie werden vanuit de polder vervoerd naar Huigsloot, achter Abbenes. Vandaar over de Kaagweg en Lisserweg naar de Olmenhorst. Hier werden de wapens opgeslagen in opslagruimten (nu de Landgoedwinkel) en werd er in geluidsdichte ruimten mee geoefend.
N = De leeftijd van de jongste van de drie verzetstrijders toen hij vermoord werd.
Tip: Voor een mooie route ga je in Abbenes bij de 2e brug de Hoofdvaart over en ga je de straat Langerak in en volgt het Pieter Boekelpad. Volg dan weer je pijl.
WP 17: Lichtkogels op de Lisserweg
N 52 15.255 E 004 35.147
Vanaf de Lisserweg waar je nu rijdt werden op 10 mei 1940 om half 4 in de ochtend lichtkogels afgevuurd richting Schiphol, bedoeld om de Duitse Heinkel- en Stuka- bommenwerpers de weg te wijzen. Tegelijkertijd sprongen boven het vliegveld Valkenburg (Zuid-Holland) honderden parachutisten uit vliegtuigen. De invasie van Nederland was begonnen.
Een aantal vliegtuigen die van Schiphol en Valkenburg wisten te ontkomen, weken uit naar het goed gecamoufleerde hulpvliegveldje De Ruygenhoek bij De Zilk, vanaf waar zij nog enkele dagen missies tegen de Duitsers uitvoerden. Na de capitulatie werden de vliegtuigen in de brand gestoken. Sommige piloten weigerden dit en vluchtten met hun toestel naar Engeland.
O = Het nummer op het gele plaatje van de lantaarnpaal.
WP 18: Landgoed de Olmenhorst – Het groene huis
N 52 15.229 E 004 35.382
Nb. De familie De Clercq heeft toestemming verleend voor plaatsing van de cache op het Landgoed.
Als je op het landgoed aankomt, parkeer je fiets dan op de daartoe aangegeven plekken!
Govert de Clercq, vader van de huidige eigenaar, heeft in het lokale verzet een rol van betekenis gespeeld. In het laatste deel van de oorlog was op De Olmenhorst het hoofdkwartier gevestigd van de Binnenlandse Strijdkrachten, district Haarlemmermeer en omliggende gemeenten. De afgelegen ligging en het vrije zicht, waardoor het landgoed niet ongemerkt te benaderen was, maakten De Olmenhorst een ideale locatie hiervoor.
Niet alleen vonden onderduikers hier een veilig onderkomen, maar werden er ook wapens en munitie, gedropt in weilanden bij Leimuiden en Alphen aan den Rijn, opgeslagen. In een met strobalen geïsoleerde fruithal werd hiermee geoefend.
P = Op de plaquette staat een huis. Tel het aantal ‘hele bolboompjes’ rechts naast het huis. De familie De Clercq heeft toestemming gegeven voor het benaderen van de plaquete op het groene huis.
Historisch is ook de bijeenkomst rond oktober 1944 in het groene huis van de Olmenhorstgroep met Ir. Keller, Dr.ir. Z.Y. van der Meer en de heer J. Ridder, die na de bevrijding thesaurier-generaal van Financiën van de Nederlandse Staat zou worden. Hier werd gesproken over het probleem dat vele mensen arm waren geworden en anderen door zwarte handel veel geld hadden verdiend. Bij Ridder ontstond zo het plan voor de ‘Geldzuivering’.
De mannen van Olmenhorst hoorden er verder niets meer over, maar na de bevrijding moest iedere Nederlander in één week alle oude bankbiljetten en munten inleveren. Iedere Nederlander kreeg per week tien gulden van de nieuwe minister van Financiën, ook wel bekend als het ‘Tientje van Lieftinck’.
De coördinaten van het volgende waypoint vind je door deze puzzel op te lossen:
N g.h.i E j.k.l
g = P*M
h = K-C-D
i = ((O-D)/I)+L-E
j = M
k = K+N
l = O-(E*I*G)-J
Op dit coördinaat vind je een aluminium plaatje met daarop de aanwijzingen om met opgeheven hoofd de cache te vinden. Neem gerust eerst plaats op een van de bankjes om de omgeving goed te bekijken. Tip: Laat je op de eindlocatie niet afschrikken door hek of dier. Je mag dit bijzondere stukje Olmenhorst betreden.
Tegenwoordig bevindt zich op het 31 hectare grote Landgoed De Olmenhorst, nog steeds in bezit van familie De Clercq, niet alleen een fruitteeltbedrijf, maar ook een landgoedwinkel (in de oorlog werden hier de wapens opgeslagen en werd hiermee geoefend) en het Appelcafé met groot speelterrein voor de kinderen. Daarnaast kan je op dit mooie landgoed terecht in het tussen de perenbomen gelegen Boshuis voor (trouw-)feesten, brainstormsessies of congressen en je kan zelfs je huwelijk hier laten voltrekken. Team Tisco heeft hun trouwfeest ook in het Boshuis gevierd.
In het najaar kan je hier terecht voor de Zelfpluk (van appels) van je eigen geadopteerde appelboom of in één van de vele boomgaarden.
Bronnen:
“50 jaar bevrijding - Heemstede ten voeten uit 1945-1995” - J.P.L.M. Krol en drs. E. van der Zwaag
Jubileumboek 125 jaar kerk Vogelenzang
“Wacht binnen de dijken” – Cor Stam
“De Olmenhorst in oorlogstijd” – Daan de Clercq
Knipselmap Ab Weijers
Meer informatie over de beschreven locaties vind je o.a. op:
www.olmenhorst.nl
www.4en5mei.nl
www.vriendenvanoudhillegom.nl
www.wikipedia.nl