Druga wojna światowa pozostawiła na Czantorii krwawy ślad. 10.V. 1941 r. zawiązała się pod Czantorią grupa partyzancka pod dowództwem Karola Schreibera - "Jastrzębia". Po jego odejściu jesienią, komendę w imieniu ZWZ przejął Klemens Starzyk - "Szpak".
Oddział raz po raz podejmował różne akcje nękające. W maju 1943 r. partyzanci osaczyli na stokach Wielkiej Czantorii znanego z brutalności komendanta policji w Ustroniu, sprawili mu "lanie" i zagrozili, że jeżeli nie ustaną szykany Polaków, zostanie zlikwidowany. Wprawdzie komendant spotulniał, ale doznana zniewaga przyśpieszyła rozpoczęcie akcji odwetowych, skierowanych wprost na członków podziemia. W tym celu posterunek policji został wzmocniony, wzmożono także inwigilacje i rozpoczęto aresztowania osób podejrzanych o sprzyjanie partyzantom.
Tymczasem jednak niedaleko schroniska udało się pochwycić szpiega z listą przyszłych ofiar. Rozbicie siatki konfidentów i kolejne akcje, w szczególności rozbrajanie różnych funkcjonariuszy, służby leśnej i fanatycznych hitlerowców przekroczyło granice cierpliwości okupanta. Przeprowadzona obława (15.VII.1943 r.) nie przyniosła efektu. Następna, poprzedzona szeroką propaganda i przyrzeczeniem nagrody 20.000 marek za głowę partyzanta, akcja ograniczająca się do samej Czantorii, także zawiodła. Partyzanci na czas ostrzeżeni, zdołali się ukryć w okolicznych wioskach Po czasie partyzanci wrócili do swojego bunkra pod Małą Czantorią nie wiedząc, że jego lokalizacja została zdradzona. 30. XI 1943 r. doszło do nierównej walki: czterem partyzantom udało się przebić z okrążenia, sześciu - z komendantem Szpakiem - zginęło.
Ich ciała pochowano później w Nydku, a na miejscu bunkra, już po wyzwoleniu wystawiono skromny pomnik. Ocalałych członków grupy usiłował na nowo zorganizować w oddział Batalionów Chłopskich Karol Faruga. Wzmocniona czujność niemieckich organów ścigania, liczne posterunki w terenie, wzmożone akcje represyjne w ramach stosowania zasady zbiorowej odpowiedzialności, a zwłaszcza uwięzienie aż troje ofiarnych łączników, zmusiło Farugę do czasowego zawieszenia działalności i stopniowej rekonstrukcji oddziału Czantoria, który do chwili wyzwolenia współdziałał z grupami partyzanckimi na Zaolziu.
Dojście:
od kesza Beskyd Views Leszna Gorna/Horni Listna - Podlesie - GC2DQRX do turystycznego przejścia granicznego Nydek-Cisownica, prowadzi droga, potem już oznaczoną trasą do góry, na ostatnich metrach jest dość stromo; lub idąc z Małej Czantorii, skręcić w lewo, na oznaczony szlak.
Druhá svetová válka zanechala pod Cantoryjí krvavou stopu. 10. 5. 1941 se vytvorila partyzánská skupina pod velením Karola Schreibera - „Jestrába". Po jeho odchodu na podzim prevzal jménem ZWZ velení Klemens Starzyk - „Špacek".
Oddíl cas od casu provádel ruzné záškodnické akce. V kvetnu 1943 na svazích Velké Cantoryje partyzáni zajali nácelníka policie v Ustroniu, známého svou brutalitou. Na krk mu povesili smycku a hrozili, jestli neustane pronásledování Poláku, bude zlikvidovaný. Samozrejme, že nácelník slíbil, ale protože se cítil uražen, rozpoutal odvetné akce na cleny podzemního hnutí. Pro tyto úcely byla posílena policejní stanice a zacal intenzivnejší dozor a zatýkání podezrelých osob podporujících partyzány.
Mezitím se podarilo chytit špeha se seznamem dalších obetí. Po rozbití síte konfidentu a zejména po dalších akcí jako odzbrojení jednotlivých funkcionáru lesní stráže i fanatických nacistu došla okupantum trpelivost.
Provedená razie (15. 7. 1943) neprinesla výsledky. Následovala rozsáhlá propaganda a byla vypsána obmena 20.000 marek za partyzána. Akce byla omezena jen na Cantorii, takže propadla. Partyzáni byli vcas varováni a podarilo se jim skrýt v okolních vesnicích. Po nejaké dobe se vrátili do svého bunkru pod Malou Cantoryjí. Nevedeli ovšem, že jeho umístení je vyzrazeno.
30. 11. 1943 došlo k nerovnému boji: ctyrem partyzánum se podarilo probít z obklícení, šest spolecne s velitelem „Špackem“ bylo zabito. Jejich tela byla pozdeji pohrbena v Nýdku. Na míste bunkru byl po osvobození postaven skromný památník. Zbývající cleny skupiny se Karol Faruga snažil znovu reorganizovat v oddílech Batalionów Chlopskich. Zvýšená bdelost nemeckých orgánu (stíhání, cetné hlídkové body, opakované represivní akce s uplatnováním zásady kolektivní odpovednosti a zejména uveznení trí obetavých spojek) donutila Farugu docasne pozastavit cinnost a postupné provést zmenu oddílu Cantoryje, který až do osvobození spolupracoval s partyzánskými skupinami na Záolší.
Prístup:
- od kešky BeskydViews Leszna Gorna/Horní Líštná - Podlesie - GC2DQRX vede turistická znacka až k pomníku – 35 min
- od turistického hranicního prechodu Nýdek – Cisownica je možné jít „za šipkou“.
Za preklad dekuji JJJx
[PL]
Rota Przysiegi Oddzialu Czantoria
(podana za Karolem Schreiberem-Jastrzebiem)
"My zolnierze Armii Podziemnej, bez wzgledu na narodowosc, i przynaleznosc panstwowa, bez wzgledu na przekonania polityczne i wyznanie, chcemy pomóc w leczeniu ran zadanych ujarzmionym narodom przez wojne i okupacje. Chcemy zgladzic ból wdów i sierot po poleglych wspóltowarzyszach broni, rozstrzelanych, powieszonych i pomordowanych w obozach koncentracyjnych, a to w ten sposób, ze bedziemy bic i przesladowac wroga i jego pomagaczy znajdujacych sie na naszych terenach okupowanych, az do ostatniej kropli krwi.
Bedziemy zyc w zgodzie i braterskiej przyjazni, walczyc bok po boku obok siebie, obojetnie czy Polak, czy Czechoslowak, Rosjanin czy tez Jugoslowianin. Bedziemy walczyc az do ostatniego zwyciestwa, bo wspólnym naszym wrogiem jest faszyzm hitlerowski. Tak przysiegam."
Zródlo:
Archiwum Studium Nauczycielskiego w Cieszynie (dalej: Archiwum SN Cieszyn), A. Górski, Dzialalnosc grupy partyzanckiej Czantoria, (b.d.), maszyn, s. 10. oraz http://www.lesznagorna.fora.pl