GC5K9J2 Przełom się! (Earthcache) in Małopolskie, Poland created by catnh

GC5K9J2 ▼

A cache by catnh Message this owner

Hidden : 4/6/2015

Difficulty:

Terrain:

Size: Size: other (other)

Join now to view geocache location details. It's free!

Watch

How Geocaching Works

Please note Use of geocaching.com services is subject to the terms and conditions in our disclaimer.

Geocache Description:

Skrytka typu EarthCache nie posiada fizycznego pojemnika. Aby zaliczyć znalezienie EC powinnaś/powinieneś/powinniście udać się na krótki spacer, odpowiedzieć na pytania zamieszczone w opisie tej skrytki i przesłać je do mnie za pomocą formularza kontaktowego. Logować można bezpośrednio po wysłaniu odpowiedzi do mnie, a jeśli coś w nich będzie nie tak, zgłoszę się do Ciebie/do Was i pomogę w zadaniu. Powodzenia:)

EC może być niemożliwy do zaliczenia po dużych opadach oraz w zimie.

Przydadzą się gumiaki. Kamienie na dnie potoku często są śliskie, więc uważajcie, aby się nie wykąpać niepotrzebnie.

Rzeki są osiami hydrograficznymi większych jednostek przestrzennych określanych jako zlewnie, czyli obszary, z których wody spływają do jednego odbiornika (rzeki, jeziora lub bagna).

W każdej zlewni koryto rzeczne zajmuje najniższe położenie wysokościowe, stanowiąc miejscową bazę erozyjną. Oznacza to, że procesy erozji wgłębnej w zlewniach niższego rzędu nie mogą spowodować obniżenia terenu poniżej poziomu, na którym znajduje się główne koryto w zlewni wyższego rzędu;
koryta rzeczne są ostatecznym „odbiornikiem” materiału przemieszczanego po stoku wskutek grawitacyjnych ruchów masowych, spłukiwania i spływu skoncentrowanego;
koryta są głównymi drogami transportu materiału skalnego przez zlewnię w kierunku basenu sedymentacyjnego, czyli uprościwszy do minimum - naturalne zagłębienie w skorupie ziemskiej np. miejsce gdzie występuje jezioro. Ich wydolność transportowa określa charakter i tempo ewolucji rzeźby całej zlewni.

Relacje pomiędzy stokiem a korytem są zatem dwustronne, a rozwój rzeźby zlewni dokonuje się poprzez równoczesne działanie procesów stokowych, które z kolei w znacznym stopniu są uwarunkowane charakterem procesów wietrzeniowych oraz procesów fluwialnych (rzeźbotwórczych). Procesy stokowe, rozpatrywane w odpowiednio długiej skali czasowej prowadzą do denudacji, czyli procesów niszczących, powodujących wyrównywanie i stopniowe obniżenie powierzchni Ziemi.

Doliny rzeczne to obniżenia terenu o konsekwentnym spadku w jednym kierunku, które powstały przede wszystkim wskutek erozyjnej działalności rzeki, która zajmuje osiową, najniżej położoną część doliny. Rzeki mogą oczywiście płynąć także w obrębie dolin, których pierwotne pochodzenie było inne, np. lodowcowe. Wraz z upływem czasu, pod wpływem stałego oddziaływania wody, doliny takie nabierają coraz więcej cech rzeźby fluwialnej.

W obrębie form dolinnych można wyróżnić dno oraz zbocza.
Dno rozciąga się wzdłuż osi doliny i może mieć zróżnicowaną szerokość. Jego najniższą częścią jest koryto (lub koryta), wcięte w płaską powierzchnię równiny zalewowej. Na równinie zalewowej mogą znajdować się pozostałości dawnych koryt oraz mniejsze formy erozyjne i akumulacyjne powstające podczas wezbrań. Powyżej poziomu równiny zalewowej mogą występować spłaszczenia o rozciągłości zgodnej z biegiem doliny, rozdzielone stopniami terenowymi. Są to pozostałości dna doliny z wcześniejszych etapów jej rozwoju, określane jako terasy rzeczne. Powyżej dna doliny i systemu teras dennych wznoszą się zbocza doliny, czyli powierzchnie stokowe nachylone w kierunku dna doliny, o biegu generalnie równoległym do biegu rzeki. Powstały one wskutek wcinania się rzeki w podłoże, ale wraz z pogłębianiem doliny główną rolę w ich kształtowaniu przejmują procesy stokowe.
Zbocza zbudowane są ze skał podłoża lub - na obszarach nizinnych - z utworów niezwiązanych z działalnością akumulacyjną danej rzeki, lecz w ich obrębie mogą występować relikty starych den dolinnych z pokrywą osadową.
Rzeźba zboczy dolinnych jest bardzo różnorodna, mogą się one także znacznie różnić pod względem nachylenia. Zbocza dolin w obszarach górskich są na ogół strome, nawet skaliste i urwiste, w obszarach nizinnych ich nachylenie niekiedy wynosi tylko kilka stopni. Różny może też być stopień ich rozczłonkowania przez mniejsze formy erozyjne. Teoretycznie, granicę między dnem a zboczem wyznacza załom wklęsły, ale w rzeczywistości bywa on zatarty przez utwory akumulacji stokowej. Granica jest wyraźna, gdy zbocze jest podcinane przez rzekę.
Przełom rzeczny, określany także jako odcinek przełomowy, to odcinek doliny o charakterze wciosu, jaru lub nawet gardzieli, występujący pomiędzy odcinkami o szerokim dnie i łagodnie nachylonych zboczach, znajdujących się powyżej i poniżej. Przełomy rzeczne powstają, gdy rzeka przepływa przez obszar górski lub wyżynny, rozdzielający dwa obszary o mało urozmaiconej rzeźbie (równinne lub pagórkowate). W górach odcinki przełomowe występują wzdłuż rzek płynących z jednej kotliny do drugiej, charakter przełomu może mieć też cały górski odcinek doliny, jeśli rzeka przecina łańcuch górski położony pomiędzy dwiema nizinami.
W porównaniu z odcinkami sąsiednimi w przełomie zbocza są wyższe i bardziej strome, nierzadko urwiste, dno doliny ulega wyraźnemu zwężeniu, a terasy rzeczne występują szczątkowo. Spadek podłużny na ogół rośnie, co powoduje zmianę typu koryta. W małych przełomach rzek górskich koryto aluwialne może być zastąpione korytem skalnym, w dolinach dużych rzek następuje zwykle wyprostowanie koryta, mogą też pojawić się progi skalne, bystrza i wodospady.
Powstanie odcinka przełomowego jest na ogół związane z koniecznością wydatkowania większości energii rzeki na erozję wgłębną, tak aby pogłębianie odcinka rozcinającego wzniesienie dotrzymywało kroku pogłębianiu odcinka znajdującego się powyżej i poniżej. Dzieje się to kosztem erozji, dlatego dno doliny ulega zwężeniu, a występowanie odporniejszych skał podłoża powoduje spowolnienie tempa obniżania zboczy. Odcinek przełomowy stanowi lokalną bazę erozyjną dla górnego biegu rzeki.

Ze względu na przyczyny powstania przełomów, wyróżnia się przełomy:

antecedentne – powstają w obszarach tektonicznie aktywnych, gdy następuje dźwiganie podłoża w poprzek biegu rzeki. Powstają, gdy na drodze rzeki zaczyna tworzyć się wypiętrzenie tektoniczne, a ruch wznoszący jest na tyle wolny, że erozja wgłębna wód nadąża z wcinaniem koryta rzeki w podłoże. Często przełomy te mają kręty, meandrowy przebieg, pokrywający się z biegiem rzeki przed rozpoczęciem procesu podnoszenia się terenu;
epigeniczne - powstają, gdy rzeka wykorzystuje dolinę lodowcową płynąc jednak w kierunku przeciwnym niż płynęła rzeka lodowcowa. Powstaje na obszarze, gdzie pierwotnie dawniej płynąca rzeka rozcięła wzniesienie, następnie cały teren został zasypany osadami i nowa sieć rzeczna stopniowo wcinała się w podłoże, a dotarłszy do rozciętego uprzednio wzniesienia utworzyła przełom;
epigenetyczne - powstają, gdy rzeka wcinając się w podłoże, osiąga wychodnie skalne o znacznej odporności, lecz lokalnym zasięgu występowania. Powstają, gdy rzeka rozwija się na powierzchni zbudowanej ze skał osadowych pokrywających ukrytą pod nimi starą rzeźbę. Rzeka wzdłuż swojego grzbietu odpreparowuje stare, odporne grzbiety;
przelewowe -powstają przez rozcięcie zapory spiętrzającej wodę rzeczną poprzez przelanie się spiętrzonych wód przez najniższe miejsce np. zapora zatrzymująca wody jeziorami;
strukturalne - ściśle związane z budową geologiczną obszaru, powstają, gdy rzeka natrafia na osady o większej odporności co powoduje wyraźne przewężenie doliny;
regresyjne - powstają w wyniku erozji wstecznej źródeł rzeki, co doprowadza do przecięcia działu wodnego i połączenia się dwóch rzek;
pozorne - powstają poprzez odpreparowanie rowu zapadliskowego na obszarze o rzeźbie zrębowej

Aby zaliczyć EC przełam się i przekrocz lodowatą Tarnawkę, a następnie wybierz się na spacer dla zdrowia i porozglądaj się trochę. Spacer w dwóch kierunkach – do punktu Q1 drogą i z powrotem brzegiem potoku. Dokonaj obserwacji m.in. stoków.
EC umiejscowiony jest w dolinie, w której Tarnawka dokonuje przełomu, a zadania są takie:

1. Przyjrzyj się dnu potoku w punkcie Q3, jaki materiał buduje dno? Opisz różnicę pomiędzy materiałem budującym dno w tym miejscu a dnem w miejscu, w którym ulokowany jest EC. Czy są to dna aluwialne czy dna skalne?

2. W jednym z oznaczonych miejsc znajdziesz "grzbiet smoka", z pewnością rozszyfrujesz to określenie zobaczywszy to miejsce - który to punkt: miejsce ulokowania EC, Q1, Q2, Q3? Czym jest "grzbiet smoka"?
Opcjonalnie: Jeśli znajdziesz w potoku inny "smoczy grzbiet" dodaj jego zdjęcie do logu.

3. Jak myślisz, czy potok cały czas płynął w tym samym miejscu, w którym płynie obecnie czy może jego przebieg był kiedyś jego lustrzanym odbiciem? Czy w punktach Q1 i Q2 płynie po tej samej stronie doliny co w punkcie startowym EC?

4. Czy widoczne są pozostałości dawnych koryt?

5. Opisz dolinę:
Czy występują wyraźnie zaznaczone terasy rzeczne?
Stoki są strome czy opadają łagodnie?
Czy potok ma wpływ na erozję i kształtowanie stoków?
Czy widoczna jest granica między dnem a stokiem?

6. Przełomowy odcinek, który przemierzasz jest dość charakterystyczny ze względu na brak zabudowań. Jak myślisz, dlaczego akurat na tym odcinku nie ma zabudowań?

7. Na podstawie zebranych danych: Jak myślisz, jaki jest to rodzaj przełomu? Co według Ciebie jest tego wyznacznikiem?

Geomorfologia, Mieczysław Klimaszewski, PWN, Warszawa 2003
Wikipedia
Geomorfologia, Piotr Migoń, PWN, Warszawa 2012
http://geografia_liceum.republika.pl/dzialrzek.htm dostęp: 2015-04-06

Additional Hints (Decrypt)

Thzvnxv! Thzvnxv, thzvnxv thzvnxv... an crjab fvr cemlqnqmn wnx avr yhovpvr jbql jyrjnwnprw fvr tóen ohgój gma. cemrm cemlfybjvbjn pubyrjxr

Decryption Key

A|B|C|D|E|F|G|H|I|J|K|L|M
-------------------------
N|O|P|Q|R|S|T|U|V|W|X|Y|Z

(letter above equals below, and vice versa)