Plenerowe Muzeum Czarnego Dębu
Dąb czarny to nie nazwa gatunku drzewa, lecz drewna zmodyfikowanego w wodzie, pospolitego u nas i w Europie, aż po Kaukaz, drzewa leśnego — dębu szypułkowego Quercus robur L. Wykazują to badania anatomiczne, zwłaszcza mikroskopowe drewna, pni wydobywanych z pokładów żwirów towarzyszących dużym rzekom europejskim. Nazwa tego gatunku dębu pochodzi od długich szypułek, na których wyrastają kwiaty, a później żołędzie, czyli jego owoce.
Przed około 12 tysiącami lat, gwałtownie topniejący lodowiec, który pokrywał wtedy całą Północną i częściowo Środkową Europę, opuszczał definitywnie tereny zajmowane obecnie przez północną i środkową część Polski. Około 10 tysięcy lat temu, w okresie klimatycznym zwanym przedborealnym, przez Bramę Morawską, która jest znacznym obniżeniem pomiędzy Sudetami i Karpatami, dąb szypułkowy przywędrował z południowych ostoi, gdzie przetrwał zlodowacenia. Dęby, podobnie jak wiele innych rodzimych obecnie u nas gatunków drzew leśnych, żyły w Środkowej Europie już przed wystąpieniem epoki lodowej. Nacierający od północy lądolód zepchnął je na południe. Tylko część z nich zdołała powędrować dalej przez Bramę Morawską na tereny, gdzie nie zagrażało ich życiu globalne oziębienie klimatu i gdzie mogły doczekać zmian klimatycznych, korzystnych dla ich kolejnego rozprzestrzeniania się w kierunkach północnych.
Ogromne czarne pnie dębów, zalegające w piaskach i żwirach nadrzecznych są dowodem na to, że bywały nad Odrą takie powodzie, które powalały fragmenty lasów żyjących bujnie na najniższych terasach w pobliżu tej rzeki. Na niektórych, najgrubszych pniach czarnych dębów wydobytych w żwirowni w Roszkowie, Jan Duda stwierdził, że liczba policzonych słojów przyrostów rocznych wynosiła ponad trzysta. Oznacza to, że dąb ten rósł spokojnie i dostatnie w pobliżu Odry przez ponad trzy wieki, z dodatkiem kilkudziesięciu lat, zanim powaliły go wody gigantycznej powodzi. Ten dodatek lat przyjmujemy dlatego, że przecież wszystkie zewnętrzne słoje roczne drewna bielu tych drzew, a zwykle jest ich kilkadziesiąt, nie zachowały się. Ze względu na niską zawartość garbników, około 2 %, drewno bielu zostało „skonsumowane” przez bakterie, a niekiedy przez grzyby. Część wewnętrzna, świeżo ściętych dębów szypułkowych, zwana twardzielą, zawiera od około 6 do 8 % garbników co czyni je nadzwyczaj trwałym.
W pniach całkowicie zanurzonych w wodzie garbniki te, w reakcji z jonami żelaza, powodują sczernienie drewna. Odporność tak przebarwionego drewna twardzieli na działanie bakterii pozostaje bez zmian. W pniach dębów zatopionych w wodzie grzyby powodujące zgnilizny drewna żyć nie mogą. Dodatkowo korzystnie na trwałość twardzielowej części pni dębów zanurzonych stale przez setki lat w wodzie, lub w zalanych nieprzerwanie piaskach i żwirach nadrzecznych, wpływa mineralizacja ich tkanek drzewnych. Wysycają się one bowiem coraz więcej wraz z upływem dziesiątków i setek lat, krzemionką (chalcedon lub opal) oraz innymi minerałami pochodzącymi z roztworów krążących w osadzie tworząc skrzemieniałe drewno. Tak więc pnie czarnych dębów zawierają tylko część wewnętrzną, twardzielową, drewna pni żywych niegdyś dębów. Są to stosunkowo młode skamieniałości i z tego wynika ich niecałkowite skrzemienienie. Pnie takie zwane są właśnie czarnym dębem.
W wydobywanym kruszywie zalegającym w pobliżu Odry znajdowane są ogromne, czarne pnie dębów szypułkowych, ale nie ma pni innych gatunków drzew rosnących stale, od około 10 tysięcy lat, w pobliżu rzeki Odry. Dzieje się tak dlatego, że drewno żywych dębów szypułkowych, i świeżo ściętych, ma gęstość prawie równą gęstości wody co oznacza, że pnie takich dębów nie wynurzają się z wody, jeśli się w niej znajdą. Ponadto, po pewnym czasie i po pełnym wysyceniu ich tkanek wodą, po prostu toną. Garbniki zawarte w części twardzielowej ich pni zapobiegają na setki lat jej biologicznemu rozkładowi. Można też postawić hipotezę, że duża gęstość drewna dębów szypułkowych, bardzo utrudniała przemieszczanie się ich w wodzie, do której dostały się po obaleniu przez wiatr czy powódź. Jest więc bliskie prawdy twierdzenie, że dąb szypułkowy, którego części jako „dąb czarny” eksponowane są w tutejszym muzeum, rósł niegdyś w pobliżu żwirowni w Roszkowie
Badania koncentracji radiowęgla w zewnętrznych warstwach (słojach) jednego z pni dębu czarnego, wykonane w Politechnice Gliwickiej wykazały, że żywe drzewo wytworzyło te słoje w latach przypadających na przełom XIII i XIV wieku. Oznacza to, że dąb szypułkowy, po którym dotrwały do naszych czasów eksponowane w muzeum dwie części jego pnia pod nazwą „czarny dąb” („czarne dęby”), został powalony przez powódź około 1450 roku. Trzeba bowiem dodać kilkadziesiąt lat (słojów rocznych), które zawierał pierścień bielu żywego niegdyś dębu, a który uległ całkowitemu rozkładowi. Do naszych czasów dotrwała tylko eksponowana, twardzielowa część drewna pnia tego dębu. Liczba słojów rocznych, na największym przekroju poprzecznym eksponowanego dębu czarnego, wynosi 300. Oznacza to, że pierwsze lata życia tego dębu przypadają na połowę XI wieku (czyli około 1050 roku). Wtedy to z żołędzia wykiełkowała siewka dębu, który w przybliżeniu po około 350 latach został powalony przez powódź. Po dalszych około 600 latach fragment tego dębu trafiły do tego muzeum.
Źródło: Jan Duda, Wikipedia.
Skrytka:
Aby uzyskać zaliczenie Earth-Cache, należy odwiedzić Plenerowe Muzeum Czarnego Dębu w Krzyżanowicach i przez mój profil przesłać odpowiedzi na następujące pytania:
1. Dlaczego widoczne tu pnie drzew są czarne?
2. Krótko opisz proces mineralizacji i wyjaśnij, dlaczego obecne tu drzewa są niecałkowicie skrzemieniałe.
3. Czy średnica i obwód eksponowanych w muzeum pni dębu jest teraz: większa/taka sama/mniejsza niż w chwili, gdy drzewo żyło i zostało porwane przez powódź? Odpowiedź krótko uzasadnij.
4. Zrób zdjęcie siebie, swojego GPS-u lub PWG z dębem i zegarem w tle. Zdjęcie jest obowiązkowe do zaliczenia EC.
Znalezienie można logować bez mojego potwierdzenia.
Odezwę się, jeśli przesłane odpowiedzi będą niepoprawne.
Logi osób, które nie prześlą odpowiedzi, będą kasowane po 14 dniach.