Gryżyna to wieś wymieniana w źródłach od 1296 r. W XIV w. należała do Borków Gryżyńskich. Pierwszym znanym przedstawicielem tego rodu był Wojsław przybyły do Wielkopolski z Pomorza Zachodniego, który prawdopodobnie ufundował kościół pw. św Marcina w Gryżynie. Tutaj też znajdowała się prawdopodobnie pierwotna osada z obronną siedzibą.
ZAŁOŻENIE DWORSKIE usytuowane jest w zachodniej części wsi i składa się z zespołu rezydencjonalnego i folwarcznego. Pomiędzy nimi przy drodze, wznosi się neogotycki kościół parafialny pw. św. Barbary wybudowany w latach 1886-1887 według projektu Alexisa Langera.
ZESPÓŁ REZYDENCJONALNY zajmuje wschodnią część założenia i składa się z dworu, parku, dwóch dawnych oficyn i lodowni. Dwór usytuowany w środkowo-zachodniej części parku, poprzedzony brukowanym podjazdem, po bokach którego dwie przebudowane znacznie oficyny.
DWÓR wzniesiony w 1793 r. dla Wiktora Wierusz-Kowalskiego, być może na miejscu starszej siedziby, przebudowany i rozbudowany w boczne parterowe skrzydła prawdopodobnie w 4 ćw. XIX w. Na pocz. XX w. dodano frontowy ganek. Budynek murowany, zwrócony fasadą na pn., parterowy z mieszkalnym poddaszem, część środkowa starsza nakryta dachem mansardowym z naczółkami pokrytym niegdyś dachówką, obecnie blachą, późniejsze boczne części nakryte dachami płaskimi. Dwór zbudowany został na rzucie prostokąta. Starsza część siedmioosiowa, dwutraktowa z sienią na osi po pd. stronie, której zachowane dwa pierwotne systemy kominowe. Pomiędzy nimi wejście do niewielkiego saloniku na osi o ściętych narożach ściany pn., gdzie pierwotnie umieszczony był piec i kominek. Po wsch. stronie saloniku znajduje się dawna sypialnia z półkolistą niszą-alkową od zach. W narożu zach. starszej części zachowane pozostałości systemu kominowego. We wnętrzach zachowane częściowo sztukaterie z końca XIX w. Późniejsze boczne skrzydła dwuosiowe o układzie dwuipółtraktowym z korytarzami pośrodku. We wsch. skrzydle drewniane schody z balustradą tralkową, prowadzące na poddasze nad środkową, częścią dworu. Wejście główne poprzedza późnijszy ganek z balkonem. Elewacje tynkowane z zachowaną dekoracją wykonaną z tynku, zakończone gzymsem koronującym, z wystawkami na osiach elewacji pn. i pd. Wszystkie otwory zamknięte prosto w skromnych opaskach. Naroża frontowej wystawki oraz bocznych przybudówek ujęte w bonie. Frontowa wystawka trzyosiowa, tylna dwuosiowa, obie zwieńczone szczytami. We frontowym naczółku umieszczona tablica z herbami "Junosza" i "Drya" zwieńczona wieńcem laurowym. Pod nią tabliczka z datą " MDCCLXXXXIII". Tylny szczyt pozbawiony dekoracji, obwiedziony tylko gzymsem.
OFICYNA WSCHODNIA (dom gospodarczy z kuchnią i przybudówką pralni) wzniesiona w końcu XVIII w. murowana z cegły, parterowa z użytkowym poddaszem, nakryta dachem trzypołaciowym pokrytym dachówką. W połaci dachowej pośrodku elewacji wsch. i zach. trzyosiowe późniejsze wystawki. Wzniesiona na planie wydłużonego prostokąta, z dobudowanym później w końcu XIX w. dwukondygnacyjnym budynkiem od strony pd. Elewacje tynkowane, frontowa zachodnia jedenastoosiowa z otworem drzwiowym w piątej osi od pd. Otwory zamknięte odcinkowo w prostych tynkowych opaskach. Elewacja szczytowa pn. przebudowana. Część późniejsza pd. nakryta dachem dwuspadowym o mocno wysuniętych okapach, o otworach zamkniętych odcinkowo i parach okien na wspólnych gzymsach podokiennych.
LODOWNIA usytuowana na wsch. od dworu na usypanym kopcu, wybudowana w 2 połowie XIX w. z cegły i kamienia polnego, na planie koła z jednym pomieszczeniem pod ziemią w kopcu, drugim nad ziemią. Dach o konstrukcji stożka, kryty strzechą.
PARK krajobrazowy o pow. około 1 ha, założony w końcu XVIII w. na miejscu starszego ogrodu. Główny wjazd na teren parku prowadzi od strony pn.-wsch. na wprost dworu, gdzie zachowała się brama postaci prostych ceglanych słupów z żelazną kratą. Przed dworem okrągły gazon, a przed samym budynkiem zachowana jedna z dwóch pomnikowych lip. Na pn. od dworu zachowany szpaler grabowy. Drzewa skupione głównie w pd. i pd.-wsch. części parku. Starodrzew stanowią przede wszystkim lipy, dęby i wiązy szypułkowe.
ZESPÓŁ FOLWARCZNY położony jest na zachód i południe od dworu i parku, i składa się z podwórza folwarcznego, z usytuowanej poza nim gorzelni i stodoły oraz z kolonii domów pracowników folwarcznych.
Tekst i zdjęcie dworu - Wikipedia
Zdjęcie lodowni i kościoła - materiały własne