Verborgen Leermens
Ook nieuwsgierig waar in Leermens heel vroeger de schepen zijn vergaan, de bakker zijn brood bakte, de schoenmaker zijn landbouwschoenen maakte, hoe de overledenen op het kerkhof hun sacrament ontvingen of wat het verband is tussen het Suntermeertensfeest van 11 november en het beroemde Groningse gezegde 'Hai is om Leerms kommen'?
Deze geocache laat je met een wandeltocht van ongeveer 2 km het wierdedorp Leermens ontdekken. Tijdens de tocht ontdek je verborgen bezienswaardigheden die gekoppeld zijn aan oude gewoonten en gebruiken. Gemiddeld zal het wandelen, puzzelen en speuren een 1 uur duren.
In deze cache worden de volgende puzzeltechnieken gebruikt: Kruispuntenroute – Letterwaarde - Stapeltellen. Ga je geocachen met je smartphone, dan heb je een speciale app nodig om waypoints te beheren.
Nb. deze cache is opgesteld in nauwe samenwerking met dorpshistoricus Leermens: Nane van der Molen.
Een daglichtcache bestaande uit twee delen.
Deze cache kan uitsluitend bij daglicht worden opgelost.
De cache bestaat uit twee delen: een kruispuntenroute en drie aanvullende vragen.
De foto’s op de kruispuntenroute leveren een eerste coördinaat op, het kruispuntenroute coördinaat. Om en nabij dit te vinden coördinaat zijn drie aanvullende vragen. Met de antwoorden op deze drie vragen kun je, aangevuld met een aantal eerder gevonden waarden uit de kruispuntenroute een tweede coördinaat vinden, het eindcache coördinaat, vinden.
Op de route naar de eindcache kom je ook nog een leuke, opengestelde speeltuin tegen.
Als de Cacheowner thuis is (SMS 0653898281), nodigt hij jullie graag uit voor een versnapering op de route.
Veel plezier met deze geocache.
Borg Wallenheert
Zo’n 250 meter ten NNO vanaf de startplek van deze cache zie je een bult in het land, ‘De hoogte’ genoemd. Volgens oude legendes en overleveringen heeft daar vroeger de borg ’Wallenheert’ gestaan. Later zou deze borg zijn overgegaan in een boerderij, Reddeloos geheten. De bult waarop deze borg stond, was in vroegere tijden voor de jaartellingen een zandplaat in de oude brede Fivelboezem. Ooit zouden vele schepen op deze zandplaat zijn vastgelopen en “reddeloos” verloren zijn gegaan.
Nb. Elders in dit dorp kun je een informatiebord vinden waarop de oude Fivelboezem is ingetekend.
De kruispuntenroute
Start de kruispuntenroute op coördinaat N 53.20.613 E 006.48.019.
Tip: af en toe eens achterom kijken en vooral bij A.
Het nummer rechtsboven geeft de volgorde aan van de kruispuntenroute. Let op! De afstanden tussen de streepjes is niet op schaal / verhouding, zo ook de breedte van de wegen of paden. Het is ook niet allemaal geasfalteerd. Uitritten tellen niet mee. Het fotocamera symbool in bovenstaand plaatje geeft aan hoeveel foto’s je voor de eindpijl in dit blok hebt moeten vinden. In de buurt van de circkel kun je de foto vinden.
De te vinden foto’s
Het kruispuntenroute coordinaat is te bepalen door onderstaande foto’s, genomen op de kruispuntenroute, in de juiste volgorde te plaatsen. De cijfers, tussen de []'s, bij de eerste drie foto's vormen dan het 'abc' deel van het kruispuntenroute -coördinaat, en de cijfers bij laatste drie foto's vormen het 'def' deel van het kruispuntenroute -coördinaat. Je treft hieronder 7 foto's aan. 1 foto's is dus overbodig.
Kruispuntenroute coördinaat
N 53 20. A B C E 6 47. D E F
N 53 20. _ _ _ E 6 47. _ _ _
Checksum (alle cijfer opgeteld): 64
Ga naar het gevonden kruispunten coordinaat en vervolg de cache met het beantwoorden van de drie aanvullende vragen (in deze beschrijving na de foto's) voor het vinden van het cache coördinaat.
Wat kommen ie zoal tegen op joen pad
(niet per se in deze volgorde)
Het kilometerpaaltje van Leermens [ 6 ]
Op jullie route staat een geel geverfd gietijzeren paaltje in de berm. Het betreft een zgn. kilometerpaaltje. Het is één van de weinige in de provincie die nog op de oorspronkelijke plek staat waar deze ooit, zo’n 100 jaar geleden, geplaatst is door de provincie.
Tussen 1815 en 1825 werden per gemeente de “wegen” opgetekend en tussen 1880 en 1910 gebeurde dat ook met de provinciale wegen. Langs die provinciale wegen ( tevens de tolwegen tot 1930), werden om de 500 m gele paaltjes geplaatst. Van origine zijn het dus geen kilometerpaaltjes, noch hectometerpaaltjes. Het decimale stelsel werd immers pas rond 1900 ingevoerd. Tussen 1900 en 1930 werden ook nog paaltjes geplaatst en daarop stonden de afstanden wel in KM aangegeven. Het Leermenster paaltje behoort waarschijnlijk tot deze categorie. De paaltjes dienden als een soort wegwijzer met afstandsaanduiding tot de hoofdplaats in de buurt. De 5 verwijst waarschijnlijk naar de afstand tot de Provinciale weg, nu de Oude Rijksweg, bij Tjamsweer. Echt betrouwbare gegevens ontbreken tot op heden.
Aan de kleur die de kop van een dergelijk paaltje had, kon men zien of het om een primaire of hoofdweg, later provinciale weg genoemd, ging ( kleur rood); Langs secundaire wegen, zoals de Wierdeweg, was de kleur van de kop zwart. Die van Leermens zou dus een zwarte kop horen te hebben.
Een aantal jaren geleden is het paaltje, dat begroeid stond in een oude heg, te voorschijn gehaald en door een aantal enthousiaste dorpelingen gerestaureerd. (info geleverd door Stoffer Reiffers)
Lage Wier [ 3 ]
Vanaf 1917 werd een groot deel van de wierde van Leermens afgegraven. Hiermee werd veel geld verdiend omdat de vruchtbare wierdegrond gebruikt werd om arme zandgronden elders te verbeteren. Met de schop werd de grond in lorries geladen en deze werden via een smalspoor naar de haven of opslag van Leermens gereden op de plaats waar Rondweg en Wierdeweg bij elkaar komen. Van daaruit werd de grond per schip vervoerd via de maren naar het Damsterdiep. De wierdegrond bracht zoveel geld op dat zelfs een aantal huizen dat op de wierde stond, werd afgebroken en elders weer opgebouwd. Op de wierde waren vroeger bessentuinen aangelegd. Na de afgraving was het overgebleven land door de vochtigheid alleen nog geschikt als grasland. Vanaf 1969 wordt de zgn Lege Wier ‘s winters als ijsbaan gebruikt.
Nitters Heerd [ 8 ]
Dit huis was vroeger een zgn. edele heerd met rechten. Een Heerd waar 15 of meer ha. grond toe behoorde, was een edele heerd en de eigenaar van zo’n heerd had tot 1795 o.a. het recht om, samen met de andere bezitters van een edele heerd, recht te spreken en de pastoor, later de dominee, en de schoolmeester te benoemen. Uit de oude tijden rest nog slechts de gracht en hier en daar wat kloosterstenen in de muren. Later is het een fruitkwekerij geweest. De rechten om dominees en schoolmeesters te mogen benoemen zijn ten tijde van de Bataafse Revolutie afgeschaft.
Schoenmaker Post zijn brievenbus [7]
Schoenmaker Post begon zijn bedrijf rond 1925 in de schuur van timmerman Roelf Ausema. In de houten achtergevel is nog steeds de opening van de brievenbus van het beginnend bedrijf van Post aanwezig. Intussen werd gebouwd aan een eigen woonhuis met daarin een schoenenwinkel, annex schoenmakerij en schoenherstelwerkplaats. Het staat twee huizen verderop aan de Rondweg. Post maakt vooral landbouwschoenen op maat, veelal voorzien van blikken neuzen om verwondingen tijdens het korenzichten te voorkomen.
Herberg en Gemeentehuis [ 0 ]
In het belastingenregister stond in 1806 Mettje Mettenstek te boek als ” logementhoudersche”, in 1807 kwam daar nog het beroep “tappersche” bij. Ook Ysbrand Jans wordt vermeld als tapper en herbergier. Ooit- en dat duurde voort tot in de jaren zestig van de vorige eeuw- waren er twee cafés in het dorp. In 1833 kocht Kornelis Swieringa een herberg met schuur, waarbij een tuin en appelhof, groot 53 roeden, en een paar stukken land op de Hoogte en op de Wierde. Het oude cafégebouw stamde uit 1626 en fungeerde tot 1846 ook als gemeentehuis van de gemeente ’t Zandt. Tot dat jaar was Eenkema, boer op de Kinkhorst, burgemeester geweest nadat zijn voorganger door maargravers was vermoord. Eenkema was dus de laatste burgemeester die de raadsvergaderingen in Leermens voorzat. Zijn opvolger, Cleveringa, verplaatste het gemeentehuis naar ‘t Zandt. Nadat caféhouder Alkema, die Swieringa opvolgde, was overleden in 1867, werd het café publiek verkocht. Egge Jans Star, commissionair in Leermens werd eigenaar voor Fl 3255. Een neef van Star was eveneens kastelein op het tweede café in Leermens. Beide Stars lusten graag een borreltje maar hun vrouwen waren nogal zuinig. Daarom gingen beide neven regelmatig bij elkaar op bezoek, waarbij steeds dezelfde halve stuiver van eigenaar wisselde voor de genuttigde borrel. Na de dood van Star volgden zijn twee dochters Geertruida en Jantje Star (“Star’s Wichter”) hem op en zij vervingen het oude café in 1909 voor het huidige gebouw. Nadat bakker Wessel Groenewold in 1948 het café van “de wichter” overnam, was hij er caféhouder en kweker tot 1972. Daarna werd het gebouw overgedragen aan een stichting die er dorpshuis “Aig’n Heerd” van maakte.
Bakkerij [ 5 ]
Hier was vroeger de bakkerij. De laatste bakker in Leermens was Bakker Dam. Bakker Dam bakte in 1953 ter gelegenheid van de geboorte van een kind in het dorp een krentenbrood van 1.75 m lang en 10 kg zwaar, als kraamgeschenk. Eind jaren zestig ging de bakkerij dicht.
Paardenringen [ 8 ]
Op twee plaatsen in het dorp kan men nog zien dat transport over land vroeger veelal gebeurde met paard en wagen. De ring op de foto is het huis waar in het begin van de vorige eeuw kruidenier Dijkema zijn winkeltje had. Aan deze ijzeren ring, naast de voordeur, werd het paard vastgebonden als men in de winkel moest zijn.
Bij het voormalige dorpscafé, nu het dorpshuis, ligt een grote ronde kei met daarin twee ijzeren ringen. Aan deze ringen werden de paarden van o.a. de boderijder, maar ook van klanten van het café, vastgebonden.
G = Nummer van de niet gebruikte foto.
De drie aanvullende vragen voor het vinden van het cache coördinaat.
Ga naar het gevonden Kruispuntenroute coördinaat. In de omtrek van ongeveer 125 meter van dit coördinaat kunnen de antwoorden worden gevonden op drie aanvullende vragen.
Bezoek bijzondere Kerk
Op de route vind je ook een bijzondere kerk; de Sint Donatus Kerk. In de kerk zijn meerdere bezienswaardigheden en eventueel kun je door de kelders kruipen waar, in de Tweede Wereldoorlog, onderduikers verstopt zaten. De kerkdeur staat van april tot oktober van 9-17 uur meestal open. Buiten deze periode, of als de deur gesloten is, is de sleutel overdag af te halen bij de koster of in het dorpscafé, adressen staan vermeldt naast de kerkdeur.
Vraag 1: Grafpoëzie
Grafstenen houden de herinnering in leven van hier rusten. Zij dragen namen. Namen van mensen, van wie hun levens geschiedenis zijn geworden. Mensen, over wie men iets of tot wie men nog iets wilde zeggen. Mensen, die men zelf nog wilde laten spreken, soms in de vorm van poëzie. Het is die poëzie, die we duiden als grafpoëzie.
We komen het in overvloed tegen in dát deel van ons land, dat bevolkt wordt door mensen, die van oudsher niet direct als poëtisch te boek staan en vaak kort van stof zijn: Groningen.
Zoek uit op welke leeftijd, in hele jaren, de verkondiger van het wandelgedicht is gestorven.
Het gestapelde getal minus M = K
Vraag 2: Gewijd water over God’s akkers
Het sacrarium, ook wel heilig putje genoemd, is een onderdeel van een piscina. Als de pastoor zijn handen waste in het gewijde water, dan stroomde het water vervolgens door de afvoer over het kerkhof, zodat ook de doden op het kerkhof een deel van het sacrament zouden krijgen.
Zoek het sacrarium, zodanig dat het water je over de voeten loopt. Wat is centraal in beeld als je er doorheen kijkt? " _ a _ _ e _ "
Overigens is deze vraag de reden dat dit een daglichtcache is.
Stapeltel het gevonden letterwaarde woord a=1, b=2, etc, Het resultaat L.
Belevingstip: verzamel de antwoorden op de vragen en voer de berekeningen uit op de ronde boombank aan de weg of op het terras van het dorpshuis.
Vraag 3: Suntermeerten
Ien laankmanstieden, wel drij honderd en meer joar leden, haren aigenders van edele heerden (= boerderijen van fieftien bunder en groter) t recht om bie toerbeurt n joar laank redger (=rechter) te weden. Op 11e van novembermoand werd redger aansworen (= beëdigd) op Leermster Stain, dij op bult van Leerms staait. Noa òfloop ging redger den op ossenkaar ronnom t dörp hin rieden over wegen dij nou nog om dörp tou goan. Hai kwam zogezegd “Om Leerms”. Aal lu, en kiender vanzulf ook, der ien optocht achteraan en redger gaf kiender den slik(=snoep). Rond t joar 1800 is dij boudel òfschaft en dat was ja schaande veur kiender. Mor lu dij dou boas ien dörp wazzen, namen t besloet dat kiender toch aal joar op 11e november ronnom Leerms goan moggen en slik bie deuren laangs ophoalen as zai n verske zongen. Zo is Suntermeertensfeest ien Leerms ontstoan. Of t zo goan is, waiten wie nait mor t haar kind.
Elkenain wait nou nog wel dat ain “ om Leerms kommen kin” en dat betaikent dat zo aine n wies en verstandeg minsk is. Hai is om Leerms kommen, betaikent dus dat e n verstandeg minsk is.
Wat is het huisnummer van het huis ten Noorden van de hierboven beschreven 'Stain'. Het huisnummer minus 2 = M.
Vind de eindcache op:
NB.: B, G en A komen uit de kruispuntenroute. De letters K, L en M worden verkregen door het beantwoorden van de vragen in de begeleidende tekst.
Cache coördinaat
[ N 53 20. B (M-2) L ] [ E 6 47. G K 6 ]
[ N 53 20. _ _ _ ] [ E 6 47. _ _ 0 ]
Checksum (alle cijfer opgeteld): 49