Uławicenie oraz krzemienie EarthCache

Na terenie Polski wydzielono kilkanaście tzw. jednostek geologicznych, czyli obszarów unikalnych pod względem budowy geologicznej. Jedną z takich jednostek jest monoklina śląsko-krakowska. Obejmuje ona Wyżynę Krakowsko-Częstochowską oraz Wyżynę Wieluńską, rozciąga się zatem od Krakowa po Wieluń. W obrębie tej jednostki znajdują się skały wieku permskiego, triasowego i jurajskiego. Niniejszy EarthCache pomoże zapoznać się ze skałami powstałych w jurze (201-145 mln lat temu), jakimi są wapienie.

Monoklina śląsko-krakowska. Żółta kropka wskazuje położenie niniejszego EarthCache.

Najbardziej charakterystyczną skałą dla Krakowa i jego okolic jest biały wapień jurajski. Można go spotkać w naturalnej postaci w samym centrum Krakowa - Wzgórze Wawelskie zbudowane jest właśnie z takiego wapienia. Ponadto występuje w licznych kamieniołomach, z których pozyskiwany jest od wielu wieków. Wapienie te zbudowane są głównie z węglanu wapnia (CaCO3) i podlegają intensywnie krasowieniu, czyli rozpuszczaniu skały przez wodę, czego efektem są liczne formy krasowe Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej (np. jaskinie). Wapienie te zwykle kojarzą się ze skamieniałościami organizmów morskich - głównie amonitami, którym to poświęconych jest kilka EarthCache z okolic Krakowa, jednak to nie one utworzyły te skały. Skały te powstały ze szczątków mikroskopijnych organizmów - bakterii i sinic, które w płytkim morzu budowały coś na kształt rafy.

Zróżnicowanie wapieni jurajskich monokliny śląsko-krakowskiej (tablica z Muzeum Geologicznego ING PAN)

Centralne części tych form dziś obserwujemy w postaci wapieni skalistych. Powstału one jako biohermy, czyli nagromadzenia szczątków osiadłych organizmów tworzących coś na kształt kopca. Nie posiadają one warstwowania charakterystycznego dla większości skał osadowych, ponieważ narastały we wszystkich kierunkach niczym kalafior. Są za to bardzo odporne i to one właśnie budują piękne wapienne formy skałkowe w okolicach Krakowa.

Pomiędzy tymi biohermami gromadziły się w postaci warstw luźne szczątki organiczne dodatkowo wzbogacone w gąbki krzemionkowe. W wyniku tego powstał wapień uławicony, charakteryzujący się widocznym warstwowaniem oraz występowaniem buł krzemiennych. Owe krzemienne buły powstały w wyniku nagromadzenia krzemionki (SiO2) pochodzącej (najprawdopodobniej) z rozpuszczania szkieletów gąbek.

Całkiem na obrzeżach tych struktur, w głębszej części morza, powstał trzeci rodzaj wapieni - tzw. wapień płytowy. Nazwa jego pochodzi od tego, że bardzo łatwo oddziela się na cienkie płyty. Jest najmniej odpornym wapieniem spośród tych trzech powstałych na omawianym obszarze. To jednak w nim można znaleźć liczne i najciekawsze skamieniałości jurajskiego morza.

W odsłonięciu nie zobaczymy wprawdzie wapienia płytowego, jednak jest to miejsce bardzo szczególne. Jest to jedno z dwóch miejsc w Polsce, gdzie możemy obserwować kontakt wapieni skalistych z uławiconymi (z resztą drugie znajduje się niecałe 1,5 km dalej, po drugiej stronie Wisły). Dzięki temu mamy rzadką okazję porównać ze sobą te dwa typy wapieni jurajskich, oraz przyjrzeć się, jak wygląda miejsce styku jednych z drugimi.

Na miejscu czeka także dodatkowa atrakcja - skałę możemy dokładnie obejrzeć także od środka, dzięki znajdującej się tam sztolni, która służyła kiedyś jako magazyn piwa dla pobliskiego browaru. Piwa w środku nie znajdziemy (choć podczas mojej wizyty zastałem współczesne ślady spożywania trunków alkoholowych), możemy jednak nacieszyć oko ciekawostkami przyrody nieożywionej. Poniżej zamieszczam uproszczony plan sztolni, nie po to jednak, by nie stracić w niej orientacji (układ korytarzy nie jest skomplikowany), ale w celu precyzyjnego umiejscowienia punktów, do których odnosi się część pytań.

Plan sztolni

Aby zalogować znalezienie EarthCache musisz odwiedzić wskazane przez współrzędne tego EarthCache miejsce. Następnie musisz odpowiedzieć na poniższe pytania i przesłać je do mnie za pomocą formularza kontaktowego.

1. Współrzędne prowadzą do miejsca, w którym wapienie uławicone stykają się z wapieniami skalistymi. Przyjrzyj się granicy pomiędzy tymi dwoma typami wapienia. Czy granica ta jest ostra, czy przejście następuje stopniowo?
2. Obróć się teraz plecami do ściany i popatrz na drugą stronę Wisły, gdzie znajduje się opactwo w Tyńcu. Klasztor ten został zbudowany na skale wapiennej - jak sądzisz, jest to wapień skalisty, czy uławicony? Dlaczego tak uważasz?
3. Kilkadziesiąt metrów na wschód od miejsca kontaktu wapieni skalistych z uławiconymi znajduje się obszerny otwór sztolni - nie sposób go przeoczyć. Wejdź do sztolni i dokładnie przyjrzyj się ścianom i stropowi. Czy oprócz wapieni uławiconych natknąłeś się tam na wapienie skaliste - jeśli tak, to w którym miejscu?
4. Przyjrzyj się konkrecjom krzemiennym wewnątrz sztolni. Czy można zauważyć jakąś regularność w ich ułożeniu widoczną w ścianach?
5. A w stropie?
6. Na podstawie dołączonego planu sztolni dojdź do miejsca oznaczonego jako A. Znajdujesz się w przewężeniu korytarza, który przecięty jest poprzecznie szczeliną. Czy ta szczelina powstała w wyniku procesów krasowych, ruchów tektonicznych, czy działalności człowieka? Dlaczego tak uważasz?
7. Dojdź teraz do punktu B i znajdź w ścianie po lewej stronie (idąc od otworu) konkrecję krzemienną, której fragment widoczny jest na zdjęciu poniżej. W jej wnętrzu można zaobserwować geodę - pustkę wypełnioną kryształami mineralnymi, w tym wypadku kwarcu. Ma ona zaledwie 2 cm długości, więc nie jest łatwo ją wypatrzeć. Dodatkowo, zdjęcie, które zamieściłem jest obrócone. Nie wynika to z mojej złośliwości, tylko jest elementem zadania. Wyobraź sobie, że jest to wskazówka zegarka ustawiona na godzinę 12. Którą godzinę wskazywałaby ta geoda w rzeczywistości, gdyby była wskazówką zegarka? Zapisz sobie tę liczbę jako W, liczba ta będzie Ci potrzebna do zaliczenia EarthCache C(r)aCO(w)3.

Znalezienie możesz zalogować po wysłaniu do mnie odpowiedzi. Jeśli odpowiedzi będą błędne, skontaktuję się z Tobą w tej sprawie.