Sztolnia kopalni rud srebra, ołowiu i cynku w Bystrzycy Górnej z XVI w.
Drift of the mine of silver, lead and zinc ores in Bystrzyca Górna from 16th century.
Fig. 1. Wejście do sztolni / entrance to the drift
HISTORIA KOPALNI
Pierwsze informacje o prowadzeniu prac górniczych w okolicach Bystrzycy Górnej pochodzą z połowy XVI w., jednak dotyczą one kopalni ołowiu i srebra zlokalizowanej w dolinie Srebrnego Potoku (obecnie Złoty Potok) płynącego od strony Modliszowa w kierunku Bystrzycy Górnej. Potwierdzeniem istnienia i lokalizacji sztolni w Bystrzycy Górnej jest jedynie jej zaznaczenie jako nieczynne wyrobisko górnicze na mapie geologicznej z 1924 r. Kopalnia ta była prawdopodobnie eksploatowana z przerwami. Nie jest wykluczone, że roboty górnicze na tym złożu trwały od XVI w. do początku XIX w. Do eksploatacji tego złoża wielokrotnie powracano, licząc, że wraz z rozwojem metod urabiania i wzbogacania rudy eksploatacja stanie się opłacalna. Na podstawie zapisu w rejestrze górniczym z 1904 r. sztolnia w Bystrzycy Górnej uważana jest za kopalnie rud cynku o nazwie Marie-Agnes. W latach 1902-1904 ponad wylotem sztolni zbudowano wiadukt, na którym poprowadzono tory linii kolejowej Świdnica Kraszowice - Jedlina Zdrój. Mimo użytkowania linii do roku 1998, nie wywarła ona destrukcyjnego wpływu na stan zachowania sztolni.
GEOLOGIA
Wyrobiska przebiegają wzdłuż hydrotermalnej żyły barytowo-kwarcowej zawierającej rudy ołowiu, srebra i cynku (galena srebronośna i sfaleryt).
Galena (fig. 2) to minerał z gromady siarczków. Jest pospolita i szeroko rozpowszechniona, pod względem chemicznym to siarczek ołowiu (II). Nazwa pochodzi od łac. galena = ruda ołowiu. Tworzy najczęściej kryształy sześcio- i ośmiościenne. Spotykana jest też w skupieniach zbitych, ziarnistych, groniastych, kulistych, naciekowych. Jest izostrukturalna z halitem (solą kamienną). Jest krucha a nawet miękka, nieprzezroczysta. Często zawiera również znaczne ilości cynku, żelaza, miedzi, antymonu, bizmutu. Powstaje w pegmatytowym, a częściej hydrotermalnym stadium krystalizacji magmy (skały magmowe) lub w wyniku oddziaływania roztworów hydrotermalnych na otoczenie (skały osadowe). Galena srebronośna może zawierać ponad 1% srebra.
Fig. 2. Galena
Sfaleryt (blenda cynkowa, fig. 3) to minerał z gromady siarczków. Bardzo pospolity i szeroko rozpowszechniony. Nazwa pochodzi od gr. sphaleros = zwodniczy, niepewny, podstępny, złudny; nawiązuje do kłopotów jakie sprawia minerał przy identyfikacji (dopiero w XVII w. określono, że jest to kruszec cynku). Tworzy kryształy izometryczne (tetraedry lub dwunastościany rombowe), często występują zbliźniaczenia oraz charakterystyczne prążki na ścianach kryształów. Występuje w formie skupień zbitych, ziarnistych, pylastych ( – brunckit), nerkowatych, naciekowych i skorupowych. Razem z wurcytem stanowi odmianę polimorficzną siarczku cynku. Jest kruchy, przezroczysty, zawiera domieszki żelaza, kadmu, manganu, talu, indu, ołowiu, srebra. Sfaleryt najczęściej tworzy się w wyniku działalności gorących roztworów przenikających przez różne skały. Bywa spotykany w żyłach kruszcowych, w pegmatytach, gabrach. Prawie zawsze występuje z galeną, pirytem, chalkopirytem, markasytem, kalcytem. Obecny we wszystkich skałach zawierających siarczki.
Fig. 3. Kryształ sfalerytu / sphalerite crystal
STAN ZACHOWANIA KOPALNI
Stan zachowania sztolni jest bardzo dobry. Wyrobiska położone są na trzech poziomach, połączonych pionowymi szybikami (fig. 4). Chodniki biegną w kierunku wschód-zachód, zgodnie z kierunkiem eksploatowanej niegdyś żyły. Początki eksploatacji złoża związane były z wychodnią żyły, której rozpoznanie rozpoczęło głębienie sztolni, możliwe, że już w XVI w. Prowadząc roboty zgodnie z biegiem żyły, na górnym poziomie kopalni wykonano dwa rozchodzące się po kątem 35 st. wyrobiska chodnikowe połączone poprzecznym chodnikiem odwadniającym. Średnia wysokość wyrobisk poziomych wynosi tutaj 1,8 m, a szerokość około 1 m. Być może, w XVIII w. celem udostępnienia dolnej partii złoża zgłębiono pionowy szybik o wymiarach w przekroju poprzecznym 2,3 x 4 m i głębokości około 6 m. W szybiku zachowało się drewniane zbrojenie szybowe w postaci belkowych rozpór, do których mocowano rurociąg odwadniający i drabiny. Rurociąg wykonany jest z drewnianych rur, o długości około 3,6 m, średnicy zewnętrznej 10 cm i wewnętrznej 5 cm. Zatopione elementy zbrojenia szybowego, drewniany rurociąg i drabiny były w czasie inwentaryzacji wykonanej w 1994 r. (prace badawcze Wydziału Górniczego Politechniki Wrocławskiej) zachowane w stanie dobrym. Dolne, zalane piętro kopalni to poziome, pojedyncze wyrobisko prowadzone około 6 m niżej. Z tego wyrobiska poprowadzono kolejny szybik i głębokości około 3 m. Wyrobisko trzeciego, najniższego poziomu jest najkrótsze i prowadzone było równolegle do położonych wyżej. Stan wyrobisk z roku 1994 wskazywał na możliwość udostępnienia ich dla ruchu turystycznego po wcześniejszym odwodnieniu i wykonaniu ekspertyz górniczo-geologicznych. Próbę udostępnienia sztolni podjęto, lecz obecnie nie jest ona w pełni zabezpieczona i udostępniona dla ruchu turystycznego.
Z tego powodu, oraz biorąc pod uwagę obecność zatopionych szybików, zdecydowanie odradzam wchodzenie do kopalni. Zaliczenie tego earthcache wymaga jedynie odwiedzenia wylotu sztolni. Patrz pod nogi - nie wszyscy, którzy odwiedzają to miejsce doceniają jego urok i pozostawiają tu nieprzyjemne "pamiątki".
Fig. 4. Plan wyrobisk kopalni w Bystrzycy Górnej (E. Liber, 1994)
Literatura:
1. Liber M., Madziarz M., 2006: Odkrycie i inwentaryzacja sztolni w Bystrzycy Górnej; Prace Naukowe Instytutu Górnictwa Politechniki Wrocławskiej, 117, Studia i materiały, 32: 164-169
2. Wikipedia
LOGOWANIE SKRYTKI
Przed zalogowaniem tego earthcache'a, należy odpowiedzieć na poniższe polecenia, a odpowiedzi przesłać na mój profil. Nie trzeba czekać na potwierdzenie, w razie wątpliwości sam się skontaktuję. Logi bez udzielonych odpowiedzi będą skasowane.
1. W którym regionie Polski występują najobfitsze i najintensywniej eksploatowane złoża galenowe? Podaj przykład miejscowości w tym regionie, w której funkcjonuje/funkcjonowała kopalnia galeny.
2. Czy minerały wydobywane w kopalni w Bystrzycy Górnej mogły mieć (przynajmniej teoretycznie) zastosowanie jubilerskie? Jeśli tak, to które?
3. Nieopodal wejścia do sztolni znajdź miejsce przedstawione na fig. 5 i podaj długość zaznaczonego odcinka.
4. Na fig. 6 przedstawiono nalot (naciek?) występujący w pewnym miejscu wiaduktu. Znajdź to miejsce, podaj kolor nalotu. Jakie jest jego pochodzenie i skład chemiczny?
5. Opcjonalnie - zrób sobie zdjęcie na tle wejścia do sztolni i dołącz do logu
Dobrej zabawy!
Fig. 5
Fig. 6
ENGLISH SUMMARY
First mentions of mining in Bystrzyca Górna area come from middle 16th century. Bystrzyca Górna mine is marked on mining map from 1924. The mine was utilized with breaks, probably from 16th till early 19th century.
The excavation goes along hydrothermal barite-quartz reef containing ores of lead, silver and zinc (argentiferous galena and sphalerite).
Galena (fig. 2) also called lead glance, is the natural mineral form of lead (II) sulfide. It is the most important ore of lead and an important source of silver. Galena is one of the most abundant and widely distributed sulfide minerals. It crystallizes in the cubic crystal system often showing octahedral forms. It is often associated with the minerals sphalerite, calcite and fluorite. In some deposits galena contains about 1-2 percent silver, a byproduct that far outweighs the main lead ore in revenue. Galena deposits often also contain significant amounts of silver as included silver sulfide mineral phases or as limited solid solution within the galena structure. These argentiferous galenas have long been the most important ore of silver.
Sphalerite (fig. 3) ((Zn,Fe)S) is a mineral that is the chief ore of zinc. It consists largely of zinc sulfide in crystalline form but almost always contains variable iron. It is usually found in association with galena, pyrite, and other sulfides along with calcite, dolomite, and fluorite. Miners have also been known to refer to sphalerite as zinc blende, black-jack, and ruby jack. Sphalerite is the major ore of zinc and is found in thousands of locations worldwide.
Preservation state of the mine is very good. Excavations are situated at three levels, connected by vertical shafts (fig. 4). There are some elements of wooden reinforcements, wooden pipes and ladders preserved in shafts and lower, flooded levels.
Literature:
1. Liber M., Madziarz M., 2006: Odkrycie i inwentaryzacja sztolni w Bystrzycy Górnej; Prace Naukowe Instytutu Górnictwa Politechniki Wrocławskiej, 117, Studia i materiały, 32: 164-169
2. Wikipedia
The mine is not secure and not available for tourists and that’s why it’s not recommended to enter the drifts – for safety reasons. Visiting mine opening’s exterior is enough to log this earthcache. Watch your steps - unfortunately, some people visiting the place are not aware of its charm and leave unpleasant residues.
HOW TO LOG
Before logging the cache you are asked to complete the tasks given below by my geocaching profile. You don’t have to wait for my confirmation. If I have any doubts I’ll contact you. All the logs without the answers will be deleted.
1. What region of Poland is most abundant of utilized (currently or in the past) galena deposits? Give an example of one location (from the region)with galena mines.
2. Could the minerals from Bystrzyca Górna mine be applied in jewelry? If so, which ones?
3. Find (near the mine opening) the place from fig. 5. Give the length of the marked section.
4. There is a kind of precipitate shown on the fig. 6. Find it on the viaduct over the mine. What is its colour, origin and chemical composition?
5. Optionally – take the picture of you at the entrance to the mine and attach it to your log.
Happy geocaching!