De spreekwoorden en gezegden zijn een weerspiegeling van de Nederlandse geschiedenis. Ze slaan op handel en nijverheid, de natuur, de zeevaart en vinden hun oorsprong onder andere in de Bijbel; vaak zijn ze een uiting van volkswijsheid en ervaring.
Net als in de levende taal zelf, komen er nieuwe spreekwoorden en gezegden bij en raken andere in onbruik. Sommige zijn leenvertalingen, zoals: Het groene licht geven en Het gras bij de buurman is altijd groener uit het Engels. Het is de toon die de muziek maakt is een al veel oudere letterlijke vertaling uit het Frans.
Een gezegde is een groep woorden (nooit een complete zin) die samen één betekenis vertegenwoordigen. Gewoonlijk kan die betekenis niet uit de afzonderlijke woorden worden afgeleid, maar moet het gezegde als geheel worden begrepen.
Een spreekwoord is een korte, krachtige uitspraak die een (volks)wijsheid, een collectieve ervaring of morele opvatting weergeeft. Sommige spreekwoorden zijn met elkaar in tegenspraak. Zo zijn er spreekwoorden die aanzetten tot moedig gedrag, en andere juist tot voorzichtigheid. De wetenschappelijke studie van de spreekwoorden heet paremiologie.
In tegenstelling tot een werkwoordelijke uitdrukking, die naar het onderwerp wordt vervoegd, wordt in een spreekwoord steeds dezelfde tekst gebruikt. Vaak bestaat een spreekwoord uit twee delen, waarbij het eerste deel een oorzaak of voorwaarde beschrijft en het tweede deel een gevolg of conclusie.