ur. 5 VIII 1461, zm. 19 VIII 1506
okres panowania: 1501 - 1506
Miał tedy Aleksander wzrost średni, twarz pociągłą, włosy przyczerniejsze, plecy rozrosłe, siłę dużą ale zaś dowcip przytępniejszy i dlategoż był milczącym.
O pochodzeniu i czynach Polaków ksiąg trzydzieści Marcina Kromera
Zabiegając o tron polski po śmierci Jana Olbrachta Aleksander poczynił szereg ustępstw. W ramach aktu nowej unii w Mielniku uznano zasadę jednego, wspólnie obieranego władcy dla obu krajów. Na mocy osobnego aktu mielnickiego przyznano szerokie uprawnienia polskim możnowładcom, oddając sprawy państwa w ręce senatu. Wywołało to ostry sprzeciw szlachty, podobnie jak i lekkomyślna polityka finansowa króla. Uginając się przed żądaniami opozycji szlacheckiej z Janem Łaskim na czele, Aleksander zatwierdził na sejmie piotrkowskim w 1504 r. ustawy skierowane przeciw możnowładcom, zwłaszcza zakaz łączenia wysokich godności w jednym ręku (incompatibilia) i ograniczenie rozdawnictwa dóbr koronnych. Na sejmie radomskim w 1505 r. uchwalono konstytucję Nihil novi, która obalała postanowienia aktu mielnickiego i dawała przewagę szlacheckiej izbie poselskiej nad senatem. W następnym roku opublikowano głośny Statut Łaskiego, stanowiący kodyfikację prawa. Aleksander nie zdołał doprowadzić do połączenia lenna mazowieckiego z Polską ani wyegzekwować od zakonu krzyżackiego należnego Polsce hołdu. Przy pomocy swego brata, Władysława Węgierskiego, odzyskał od Mołdawii Pokucie, a wojska litewskie rozbiły w 1506 r. pod Kleckiem Tatarów krymskich.
Ciekawostka:
Po powodzi w Wilnie w roku 1931, podczas prac remontowych w katedrze odkryto zamurowaną kryptę pod kaplicą Św. Kazimierza. Odnaleziono w niej pochówki Aleksandra i dwóch żon Zygmunta II Augusta - Elżbiety Habsburżanki oraz Barbary Radziwiłłówny. Z uwagi na wieloletnie zalewanie krypty przez wodę, stan zachowania wszystkich szczątków był bardzo zły. Udało się zidentyfikować czaszkę i niektóre kości króla Aleksandra, a także kilka elementów z jego trumny (sama trumna uległa rozkładowi), m.in. koronę, miecz, jak również dwa złote pierścienie z turkusami. Korona, o niezbyt dużych walorach artystycznych, wykonana została ze złoconego srebra niskiej próby, a miecz - jak podkreślali ówcześni badacze - nie jest osobliwej wartości, przeciwnie dość przeciętny, jak miecze owe, które znajdować się mogły w ręku mnie dostojnego wojaka. To stosunkowo skromne (jak na króla) wyposażenie sugeruje, iż pochówek nie był szczególnie uroczysty - prawdopodobnie skupiono się wyłącznie na szablonowym ceremoniale i zabrakło dbałości o detale. Aleksander nie pozostawił potomstwa, a jego następcą został młodszy brat, który skupiał się w owym czasie na zabezpieczeniu swojego dziedzictwa. Jedyną bliską osobą zmarłego była wdowa, Helena moskiewska. To prawdopodobnie ona włożyła mu do trumny (pod głowę?) wspomniane pierścionki, kierując się wschodnim zabobonem. Niestety, nie wiadomo jakie wierzenia związane były z tym zwyczajem...
Ważniejsze daty:
1467
-(1 X) Aleksander (wraz z braćmi) rozpoczyna edukację pod kierunkiem kanonika krakowskiego Jana Długosza.
1472-1474
-Edukacja pod kierunkiem Filipo Buonaccorsi (Kallimacha), wybitnego włoskiego humanisty.
1479
-(9 X) Hołd Wielkiego Mistrza Krzyżackiego, Marcina Truchsessa w Nowym Korczynie.
1481
-(15 IV) Kazimierz udaremnia spisek opozycji antyjagiellońskiej na Litwie (zmierzający do królobójstwa).
1485
-(6 III-19 IV) Sejm ziem pruskich w Toruniu.
-(18 VI) Kazimierz (z Janem Olbrachtem i Aleksandrem) wyprawia się do Mołdawii.
(15 X) Hołd lenny hospodara mołdawskiego, Stefana Wielkiego w Kołomyi.
1491
-(X) Aleksander przybywa na Litwę.
1492
-(7 VI) Śmierć Kazimierza Jagiellończyka.
-(20 VII) Sejm litewski w Wilnie. (20/28 VII) Elekcja Aleksandra na tron wielkoksiążęcy litewski. Zerwanie personalnej unii polsko-litewskiej.
-(6 VIII) Przywilej wileński dla szlachty litewskiej.
1492-1493
-Najazdy Tatarów chana Mengli-Gireja na ziemie litewskie.
1493
-(wiosna) Początek wojny litewsko-moskiewskiej. Utrata ziemi wiaziemskiej (z Wiaźmą) na rzecz Moskwy.
-Zawarcie porozumienia z bratem i rywalem Mengli-Gireja, Izdemirem.
-(lato) Zniszczenie tatarskiego Tiahinia przez siły Bohdana Glińskiego, namiestnika putywlskiego i Izdemira.
-(2 X) Brat Fryderyk zostaje arcybiskupem gnieźnieńskim (i jednocześnie Prymasem Polski).
1494
-(5 II) Aleksander zawiera traktat pokojowy z Moskwą. Potwierdzenie moskiewskiego panowania nad ziemią wiaziemską. Moskwa zwraca Litwie Opaków, Sierpiejsk, Masalsk, Mceńsk i Lubuck.
-Porażka wojsk polsko-litewskich pod Wiśniowcem z Tatarami.
-Spustoszenie i spalenie Bracławia przez wojska Stefana Wielkiego.
1495
-(15 II) Małżeństwo z Heleną, córką Iwana III Srogiego, wielkiego księcia moskiewskiego.
-Spustoszenie Kijowa przez wojska tatarskie.
-Starcie z Tatarami pod Korcem.
-Edykt o wygnaniu Żydów z Wielkiego Księstwa Litewskiego.
-Jan Olbracht proponuje Aleksandrowi, aby nadał Kijowszczyznę Zygmuntowi.
-Lokacja Brześcia Litewskiego na prawie magdeburskim.
1496
-(II) Litewski sejm odrzuca propozycję nadania Zygmuntowi Kijowa.
-(26 XI-XII) Zjazd z Janem Olbrachtem i Zygmuntem w Parczewie.
-Starcie z Tatarami pod Równem.
1497
-Tatarska wyprawa w okolice Krzemieńca. (1 V) Tatarzy mordują w Strygołowie (pod Mozyrem) metropolitę kijowskiego Makarego.
-Lokacja Łucka na prawie magdeburskim.
1498
-Najazdy moskiewskie na pograniczne ziemie Wielkiego Księstwa Litewskiego.
-(30 V) Aleksander mianuje Józefa metropolitą "kijowskim i wsiej Rusi".
-Lokacja Drohiczyna na prawie magdeburskim.
-Przywilej lokacyjny dla miasta Połocka.
1499
-(20 III) Przywilej na rzecz duchowieństwa greckiego (tzw. Zwitek Jarosława).
-(24 VII) Unia wileńska.
-Lokacja Mińska na prawie magdeburskim.
1500
-(wiosna) Najazd tatarski na Kijowszczyznę.
-(V) Wybucha wojna litewsko-moskiewska. Utrata Brańska i Putywla (6 VIII).
(14 VII) Porażka wojsk litewskich (dowodzonych przez Konstantego Ostrogskiego) nad Wiedroszą.
-(VII) Aleksander przystępuje do antyhabsburskiego przymierza węgiersko-francuskiego.
-(jesień) Najazd Tatarów Mengli-Gireja na Kijowszczyznę.
1501
-(3 III) Aleksander zawiera w Wilnie antymoskiewskie przymierze z Wolterem von Plettenberg, Mistrzem Zakonu w Inflantach. (27 VIII) Niewykorzystane zwycięstwo wojsk inflanckich nad siłami moskiewskimi pod Izborskiem.
-Lokacja Litowyża na prawie magdeburskim.
-Zacieśnienie przymierza z Szachem-Achmatem, chanem Tatarów zawołżańskich. (IX) Tatarzy Szacha-Achmata odbijają Rylsk i Nowogród Siewierski z rąk moskiewskich.
-(17 VI) Śmierć Jana Olbrachta. Sejm w Piotrkowie. (3 X) Elekcja Aleksandra na tron polski.
-(X) Sejm w Mielniku. (23 X) Unia mielnicka. (25 X) Przywilej mielnicki. Lokacja Mielnika na prawie magdeburskim.
-Przywilej lokacyjny dla miasta Bielska Podlaskiego.
-(4 XI) Wojska litewskie (pod dowództwem braci Zasławskich) zostają rozbite pod Mścisławiem przez siły moskiewskie.
-(12 XII) Aleksander zostaje koronowany w katedrze wawelskiej.
1501-1505
-Konflikt dyplomatyczny z Janem V zatorskim (prawdopodobnie spowodowany kwestią Wadowic, które król uznawał za lenno koronne, a Jan za władztwo swej bratanicy Agnieszki). Jan odmawia złożenia hołdu lennego królowi polskiemu. (1503) Aleksander nadaje Wadowice wojewodzie łęczyckiemu Piotrowi Myszkowskiemu. (15 VII 1505) Jan składa hołd lenny Aleksandrowi.
1502
-(lato) Najazd tatarski na Litwę i Polskę.
-(IX) Udana obrona Smoleńska przed wojskami moskiewskimi.
-(13 IX) Zwycięstwo wojsk inflanckich nad Moskwą w bitwie nad jeziorem Smolińskim.
-(1 X) Utrata Pokucia na rzecz Mołdawii.
-(9 X) Sułtan Bajazyd II podpisuje pięcioletni rozejm z Aleksandrem.
-(XII) Aleksander powołuje pod broń ludność wiejską (tzw. Ordynacja obrony Rusi).
1503
-(14 III) Śmierć Fryderyka Jagiellończyka.
-Aleksander zezwala na powrót Żydów na Litwę.
-Rozpoczęcie prac przy obwarowywaniu Wilna murami.
-(28 III) Rozejm z Moskwą (zawarty na 6 lat). Litwa traci ziemię czernichowską, siewierską, werchocką oraz szeroki pas ziemi od Droholewia do Topolca i Newla.
-Przywilej lokacyjny dla miasta Wysokie.
-Lokacja Lewkowa na prawie magdeburskim.
1504
-(21 I-13 III) Sejm w Piotrkowie. Uchwalenie podatku czynszowego. Przywilej piotrkowski.
(14 III) Aleksander nadaje w lenno Stanisławowi i Januszowi, synom Konrada III Rudego, ziemię warszawską, wyszogrodzką, zakroczymską, ciechanowską, łomżyńską i Nowogród.
Potwierdzenie przywileju na rzecz duchowieństwa ruskiego.
-(5-6 IV) Aleksander reguluje stosunki z Prusami (tzw. Ordynacja Pruska). Rozszerzenie uprawnień i wzrost roli starosty malborskiego. Potwierdzenie przywilejów pruskich.
1505
-Aleksander otrzymuje Złotą Różę z rąk papieża Juliusza II.
-Lokacja Łosocic na prawie magdeburskim.
-(30/31 III-31 V) Sejm w Radomiu. (V) Przywilej radomski (tzw. Konstytucja Nihil Novi). Wydanie Statutu Łaskiego - kompilacji prawa obowiązującego w państwie.
-(9 IX) Podpisanie umowy z hospodarem mołdawskim, Bogdanem Jednookim. Polska odzyskuje Pokucie. Aleksander obiecuje Bogdanowi rękę swej siostry, Elżbiety.
1506
-Zatwierdzenie Statutu Łaskiego.
-(24 VII) Aleksander uznaje następstwo Zygmunta, na wypadek swej śmierci.
-(5 VIII) Wojska litewskie (pod dowództwem marszałka nadwornego litewskiego Michała Glińskiego) rozbijają Tatarów Bity-Gireja pod Kleckiem.
-(19 VIII) Śmierć Aleksandra I Jagiellończyka w Wilnie.
Opracowano na podstawie:
poczet.com
Władcy Polski – cykl dodatków do „Rzeczpospolitej” przygotowany we współpracy z „Mówią wieki”
Aby odnaleźć skrytkę musisz odszukać w powyższym tekście podane niżej informacje, a ustalone liczby podstawić do wzoru:
A – Czyją córką była Helena, żona Aleksandra? Króla czeskiego (A=22), a może wielkiego księcia moskiewskiego (A=66), czy też marszałka nadwornego litewskiego (A=88)?
B – W którym roku uchwalono podatek czynszowy?
C – Komu Aleksander nadał Wadowice? Piotrowi Myszkowskiemu (C=602), Konstantemu Ostrogskiemu (C=512) czy Witoldowi Łosocicowi (C=842)?
N 53° 00.X
E 18° 05.Y
X=B-2*C-3*(A-1)
Y=B/4+C/2-5*A/2+2
Kordy ±10 m.
Współrzędne finałowe są w formacie N DD° MM.MMM E DD° MM.MMM
Jeśli w wyniku otrzymasz liczbę dwucyfrową to dopisz przed nią 0, a jeśli jednocyfrową to dwa zera.
W logbooku jest pewna liczba. Zapisz ją, gdyż może Ci się przydać…
