Najpierw trochę historii:
Wolnomyślicielstwo to postawa ideologiczna i wyrastający z niej ruch społeczny oparte na szeroko rozumianych założeniach liberalizmu w dziedzinie życia religijnego jako postawy światopoglądowej. Wolnomyślicielstwo miało z reguły charakter antyklerykalny obejmując różnorodne stanowiska, szczególnie odmiany religijnego racjonalizmu i sceptycyzmu. Na przełomie XIX i XX w. wolnomyślicielstwo rozpowszechniło się w kręgach liberalnej i racjonalistycznej inteligencji. Na tym podłożu intelektualnym doszło do wyodrębnienia się w Szklarskiej Porębie grupy wolnomyślicieli związanych ideowo z kultem ognia. Źródła i archiwalia dotyczące cmentarza wolnomyślicieli w Szklarskiej Porębie praktycznie się nie zachowały. Cmentarz nie jest wzmiankowany w literaturze dotyczącej dziejów Szklarskiej Poręby, Karkonoszy i Gór Izerskich, ani nie został zaznaczony na dostępnych mapach terenu. Nie udało się trafić na tematyczne wzmianki w czasopiśmiennictwie lokalnym i regionalnym czy też na zapisy w literaturze pamiętnikarskiej. Niewiele na ten temat potrafią powiedzieć dawni mieszkańcy Szklarskiej Poręby skupieni w „Heimatgemeindschaft Schreiberhau” – „Szklarskoporębskiej Wspólnocie Ojczyźnianej”, którzy jednak potwierdzają fakt istnienia na tym terenie grupy wolnomyślicieli. Temat cmentarza pełen jest hipotez i zagadek, szczególnie jeżeli chodzi o charakter oraz liczebność grupy wyznaniowej. Można odnieść wrażenie, że szklarskoporębska grupa wolnomyślicieli poprzez osobną lokalizację cmentarza wyznaniowego starała się podkreślić własną odrębność, a jednocześnie znajdowała się jakby w cieniu ówczesnego życia społecznego.
Cmentarz (a w zasadzie to co z niego obenie zostało) został umiejscowiony w Szklarskiej Porębie Dolnej, na wzniesieniu "Kamienna Górka" przy zakręcie linii kolejowej.
Cmentarz założony na planie prostokąta o wymiarach około 100 x 50 m otoczony został regularnym, obecnie częściowo zniszczonym, żywopłotem z krzewów różowo kwitnącej tawuły (astilbe). Prowadzi do niego od strony północno-zachodniej ułożone z luźnych, granitowych ciosów wejście, znajdujące się na osi założenia, w znacznym stopniu zarośnięte przez krzewy. Na obszarze zamkniętym krzewami rosną dwa duże, około stuletnie świerki: jeden przy wejściu na teren cmentarza, drugi w górnej części. Na osi założenia, wśród pierwszych drzew zagajnika, znajduje się wysoki na ok. 3 m, granitowy obelisk, ustawiony pomiędzy dwoma wysokimi tujami. Na obelisku wykuto inskrypcję w języku niemieckim:
„Nicht ekle Würmer soll
mein Leib einst nähren.
Die reine Flamme nur soll ihn
verzehren. Ich liebe stets
die Wärme und das Licht
Darum verbrennt mich und
begrabt mich nicht.”
„Niech moje ciało nie będzie
pokarmem dla obrzydliwego robactwa.
Tylko czysty płomień może je
zaszczycić. Ciągle kocham
to ciepło i to światło,
dlatego spalcie mnie,
a nie pogrzebcie.”
(tłum. Przemysław Wiater)
Powyżej wykuty został symbol żywego ognia, który bezpośrednio koresponduje z treścią inskrypcji nagrobnej.
Po prawej stronie obelisku, w krzakach, znajdują się dwa przewrócone, granitowe, proste w formie nagrobki z inskrypcjami: „Martha Schon * 30.04.1893 + 23.11.1929” oraz „Hermann Friede 1880 – 1931” i symbolem urny wykutym na każdym z nich. Poniżej, w niewielkiej odległości od obelisku, znajduje się kilka zdewastowanych grobów, obudowanych prostymi granitowymi ciosami. Ciosy zostały częściowo rozrzucone, a groby wtórnie rozkopane. Jeszcze niedawno znaleziona została w pobliżu metalowa, cylindryczna urna z deklem, mocno już przerdzewiała. Według relacji jednego z mieszkańców Szklarskiej Poręby Dolnej na początku lat sześćdziesiątych po lewej i prawej stronie obelisku znajdował się niewysoki murek z niszami, w których stały liczne, podobne metalowe urny. Murek, ułożony z luźnych, granitowych ciosów, miał zostać rozebrany przez okolicznych mieszkańców i wykorzystany wtórnie jako materiał budowlany.
EN
"Cemetery of free thinkers"
These are the remains of the sun and fire worshipers' cemetery from the early 20th century.
Cache is a small clip-on container. Containing only logbook. BYOP!
You will find it in the place of the broken tree.
Kesz:
to mały klipsiak, zawierający na start logbook, pisadło, certyfikaty dla pierwszych znalazców.
Znajdziesz go w miejscu z którego wyrastało złamane obecnie drzewo.
Proszę o dobre zamykanie pojemnika i maskowanie.
OBECNIE KESZ ZAWIERA TYLKO LOGBOOK. WEŹ ZE SOBĄ COŚ DO PISANIA! Logbook schowaj do białego okrągłego pojemnika, a okrągły pojemnik do kwadratowego zatrzaskowego. Upewnij się, że oba są dobrze zamknięte.
Store the logbook in a small, white, round container. Then place the round container in the square clip box. Make sure both are well closed.
Tekst na temat cmentarza napisał Przemysław Wiater - zmarły niedawno lokalny historyk i regionalista.
