Εκκλησία της Παναγίας Καπνικαρέας_Αθήνα
Καπνικαρέα ή Εκκλησία της Παναγίας Καπνικαρέας ονομάζεται η μικρή, βυζαντινή εκκλησία που χρονολογείται από τον 11ο αιώνα και η οποία βρίσκεται στο κέντρο της Αθήνας, στην οδό Ερμού, τον εμπορικότερο δρόμο του ιστορικού κέντρου της πόλης. Η εκκλησία είναι αφιερωμένη στα Εισόδια της Θεοτόκου και ανήκει στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Ονομάζεται και «Ιερός Πανεπιστημιακός Ναός».
Ο αρχιτεκτονικός της ρυθμός είναι σύνθετος τετρακιόνιος σταυροειδής εγγεγραμμένος. Αναφέρεται ότι έχει κτιστεί στη θέση παλαιότερης εκκλησίας, την οποία είχε ανεγείρει η Ευδοκία, η Αθηναία σύζυγος του Αυτοκράτορα Θεοδόσιου Β΄ του Μικρού. Η αρχική εκκλησία είχε χτιστεί με τη σειρά της επάνω στα θεμέλια αρχαίου ελληνικού ναού, αφιερωμένου σε γυναικεία θεότητα, πιθανότατα την Αθηνά ή τη Δήμητρα. Στον ναό βρίσκονται ενσωματωμένα παλαιότερα οικοδομικά υλικά (spolia), όπως κίονες, εντοιχισμένα γλυπτά και επιγραφές. Στη βόρεια πλευρά του ναού έχει προστεθεί παρεκκλήσιο με τρούλο, στη μνήμη της Αγίας Βαρβάρας.
Το όνομα της εκκλησίας θεωρείται ότι προέρχεται από τον Καπνικαρέα, Καπνικάριο ή Καπνικάρη, εισπράκτορα "καπνικού φόρου" στα χρόνια του Βυζαντίου, όταν ο φόρος καταβαλλόταν ανάλογα με τις καμινάδες που διέθετε κάθε σπίτι. Άλλη άποψη θεωρεί ότι είναι παραφθορά της λέξης Καμουχαρέα, που προέρχεται από το πολύτιμο ύφασμα καμουχάς, το οποίο πιθανότατα έφτιαχναν σε εργαστήρια στην περιοχή. Υπάρχει και η άποψη του Διον. Σουρμελή, ο οποίος υποστηρίζει ότι το όνομα προέρχεται από τις λέξεις καπνός + κάρα, αναφορικά με την καπνισμένη εικόνα της Παναγίας, που προκλήθηκε από την πυρπόληση του ναού από τους Τούρκους το 1689. Κατά την Τουρκοκρατία ονομαζόταν εκκλησία της Βασιλοπούλας και του Πρέντζα. Το 1834 υπήρξε σχέδιο κατεδάφισης του ναού, το οποίο δεν εκτελέσθηκε με παρέμβαση του Λουδοβίκου Α΄ της Βαυαρίας, του πατέρα του βασιλιά Όθωνα.
Από τον ιερό ναό δεν σώζονται οι αρχικές του αγιογραφίες. Ο ναός αγιογραφήθηκε εκ νέου από τον Φώτη Κόντογλου και τον Σπύρο Παπανικολάου στη συνέχεια. Στον Κόντογλου αποδίδεται η αγιογράφιση της εικόνας της Πλατυτέρας στο Ιερό του ναού.
Γεωλογία και αρχιτεκτονική
Τον 11ο αιώνα, όταν κτίστηκε ο ναός, το δάπεδό του βρισκόταν στο ίδιο επίπεδο με το δρόμο. Η διαφορά του ύψους είναι ένα φαινόμενο που συναντάμε συχνά σε περιπτώσεις διατήρησης παλαιότερων κτισμάτων στο σύγχρονο αστικό περιβάλλον. Η σταδιακή αύξηση του ύψους του εδάφους οφείλεται σε φυσικά φαινόμενα (αιολική και υδάτινη διάβρωση, εναπόθεση υλικών) και σε ανθρώπινες επεμβάσεις (πεζοδρόμηση).
Η χρήση οικοδομικού υλικού (spolia) από αρχαιότερα κτίσματα ήταν μια συνηθισμένη πρακτική κατά το παρελθόν και ιδιαίτερα κατά τη βυζαντινή περίοδο. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να δημιουργείται ένα μνημείο με γεωλογικά υλικά που προέρχονται από την αττική γη, όπως:
Μάρμαρο, ένα μεταμορφωμένο πέτρωμα που προέρχεται κυρίως από τον ασβεστόλιθο ή τη δολομίτη. Μεταμορφώνεται όταν εκτίθεται σε υψηλή θερμοκρασία και πίεση, αποκτώντας κρυσταλλική υφή και συχνά λευκό ή πολύχρωμο χρώμα.
Ασβεστόλιθο, ένα ιζηματογενές πέτρωμα, που σχηματίζεται κυρίως από το ορυκτό ασβεστίτη (ανθρακικό ασβέστιο, CaCO₃). Συχνά δημιουργείται σε θαλάσσια περιβάλλοντα από τη συσσώρευση οστράκων, κοραλλιών και άλλων οργανισμών. Συνήθως έχει ωχροκίτρινο ή γκρίζο χρώμα και περιλαμβάνει απολιθώματα ή έχει διάφορα κοιλώματα στην επιφάνειά του.
Πορώδη πέτρα, ένα είδος ιζηματογενούς πετρώματος που σχηματίζεται κυρίως από ανθρακικό ασβέστιο, αλλά έχει πολλές μικρές κοιλότητες και πόρους μέσα του. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η τούφα, που δημιουργείται από την απόθεση ασβεστίου γύρω από φυτά ή άλλα αντικείμενα κοντά σε πηγές ή ρυάκια με ασβεστούχο νερό. Είναι πολύ ελαφριά και πορώδης. Άλλο παράδειγμα είναι ο τραβερτίνης, που έχει παρόμοια σύσταση, αλλά συνήθως είναι πιο συμπαγής και χρησιμοποιείται σε οικοδομές και διακοσμήσεις (δάπεδα, τοίχους κλπ).
Μεταμορφωμένα πετρώματα, που έχουν τροποποιηθεί από υψηλή πίεση, θερμοκρασία ή χημικές διεργασίες χωρίς να λιώσουν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο σχιστόλιθος που προκύπτει κυρίως από την πίεση και τη θερμότητα σε ιζηματογενή πετρώματα, όπως ο πηλός. Χαρακτηρίζεται από τη λεία, λεπτοφυή υφή του και τη δυνατότητα να "σχίζεται" εύκολα σε λεπτά φύλλα. Άλλο παράδειγμα είναι ο γνεύσιος που είναι πιο σκληρός και τραχύς από τον σχιστόλιθο. Έχει χαρακτηριστική εμφάνιση με εναλλασσόμενες στρώσεις ανοιχτόχρωμων και σκουρόχρωμων ορυκτών, δημιουργημένες από την έντονη θερμότητα και την πίεση.
Κεραμικά τούβλα/κεραμίδια, αν και είναι τεχνητά, κατασκευάζονται από ψημένο πηλό (τερακότα), που είναι ένα φυσικό ίζημα, αποτελούμενο κυρίως από άργιλο.
Πηγή: https://el.wikipedia.org
Εργασίες
1. Παρατηρήστε τις δύο κολώνες στην είσοδο του ναού. Στη συνέχεια να τις περιγράψετε (ύψος, χρώμα, υφή) και να αναφέρετε το είδος του πετρώματος από το οποίο κατασκευάστηκαν.
2. Εντοπίστε και παρατηρήστε τις πορώδεις πέτρες στον εξωτερικό τοίχο της εισόδου της εκκλησίας (νότια πλευρά του ναού). Περιγράψτε τις (χρώμα, υφή) και αναφέρετε το είδος του πετρώματος (τούφα ή τραβερτίνης). Να εξηγήσετε, γιατί επιλέξατε το συγκεκριμένο είδος πετρώματος.
3. Υπάρχουν στους εξωτερικούς τοίχους του ναού ενσωματωμένα μάρμαρα (spolia) από παλαιότερο κτίσμα; Αν ναι, πώς το καταλάβατε;
4. Παρατηρήστε τη θέση της εκκλησίας σε σχέση με τον σύγχρονο δρόμο. Ποια είναι περίπου η υψομετρική τους διαφορά; Πώς πιστεύετε ότι δημιουργήθηκε;
5. Αν θέλετε, προσθέστε μια φωτογραφία σας από τον χώρο. (προαιρετικό στάδιο)
Θα πρέπει να στείλετε τις απαντήσεις σας με μήνυμα. Όσες καταγραφές εντοπίζονται χωρίς απαντήσεις, θα διαγράφονται χωρίς προειδοποίηση.
The Church of Panagia Kapnikarea_Athens
The Church of Panagia Kapnikarea or just Kapnikarea is a Greek Orthodox church and one of the oldest churches in Athens. The church is located in the center of the modern city of Athens, right in the middle of the high-traffic shopping area of Ermou street, at the edge of the Plaka district.
It is estimated that the church was built some time in the 11th century, perhaps around 1050. As it was common with the early Christian churches, this was built over an ancient Greek temple dedicated to the worship of a goddess, possibly Athena or Demeter. When King Otto I, King of the Kingdom of Greece, brought the Bavarian architect Leo von Klenze to draw the new city plan of Athens, the church was considered for demolition and it was the King of Bavaria, Ludwig I who objected the decision and saved the church.
It appears that the Kapnikarea church may have originally been the katholikon of a monastery. Presently, the building is formed by a complex of three different units attached together; these units were built in succession: a) the largest south church dedicated to the Presentation of Mary to the Temple, b) the chapel of St Barbara on the northern side; and c) the exonarthex with the propylon to the west. The larger of the two churches, the south one, is a domed complex, cross-in-square, has been dated (on the basis of morphological criteria) to just after the middle of the 11th century.
Geology and Architecture
In the 11th century, when the church was built, its floor was at the same level as the street. The difference in height is a phenomenon often encountered in cases of preserving older buildings in the modern urban environment. The gradual increase in the ground level is due to natural phenomena (wind and water erosion, deposition of materials) and human interventions (paving).
The use of building material (spolia) from older structures was a common practice in the past, especially during the Byzantine period. As a result, a monument is created with geological materials originating from the land of Attica, such as:
Marble, a metamorphic rock primarily derived from limestone or dolomite. It transforms when exposed to high temperatures and pressure, acquiring a crystalline texture and often a white or multicolored hue.
Limestone, a sedimentary rock primarily formed from the mineral calcite (calcium carbonate, CaCO₃). It often forms in marine environments from the accumulation of shells, corals, and other organisms. It typically has an ochre-yellow or gray color and contains fossils or has various cavities on its surface.
Pore stone, a type of sedimentary rock primarily formed from calcium carbonate but containing many small cavities and pores. A characteristic example is tufa, which forms from the deposition of calcium around plants or other objects near springs or streams with calcareous water. It is very lightweight and porous. Another example is travertine, which has a similar composition but is usually more compact and used in construction and decoration (floors, walls, etc.).
Metamorphic rocks, which have been altered by high pressure, temperature, or chemical processes without melting. A typical example is schist, which results mainly from pressure and heat acting on sedimentary rocks, such as clay. It is characterized by its smooth, fine texture and its ability to "split" easily into thin sheets. Another example is gneiss, which is harder and rougher than schist. It has a distinctive appearance with alternating layers of light and dark minerals, created by intense heat and pressure.
Ceramic bricks/tiles, although man-made, they are made from fired clay (terracotta), a natural sediment composed mainly of clay.
Source: https://el.wikipedia.org
Tasks
1. Observe the two columns at the entrance of the church. Then, describe them (height, color, texture) and specify the type of rock from which they are made.
2. Locate and observe the porous stones on the outer wall of the entrance of the church (south side of the church). Describe them (color, texture) and identify the type of rock (tufa or travertine). Explain why you chose the specific type of rock.
3. Are there any marbles (spolia) from an older structure embedded in the outer walls of the church? If yes, how did you identify them?
4. Observe the position of the church in relation to the modern road. What is their approximate elevation difference? How do you think this difference was created?
5. If you wish, add a photo of yourself from the site. (optional step)
Send the answers via my account. You can log the cache as a found immediately. If there is anything to clarify, i will contact you. Logs without sending the answers will be deleted without any comment.