Niet zomaar een meertje!
Het Uddelermeer is een klein meertje ten zuidwesten van het dorpje Uddel. Het meer is bekend omdat er in de directe omgeving veel archeologische vondsten zijn gedaan die aantonen dat het gebied al sinds de prehistorie wordt bewoond. Zo zijn er enkele grafheuvels uit de bronstijd en is er een hunneschans (ringfort) dat dateert uit de 10de eeuw na Chr. Men gaat ervan uit dat de bewoners het water van het meer voor hun dagelijks levensonderhoud gebruikten. Ten tijde van Koning Willem I (1815-1840) deed het meer dienst als Koninklijke visvijver. Tegenwoordig behoort het gebied toe aan Kroondomein Het Loo. Wat echter slechts weinig mensen weten, is dat het Uddelermeer in een pingoruïne ligt. Op zich al een uniek verschijnsel in Nederland, maar het Uddelermeer is op zijn eigen manier ook daar weer uniek in. Voordat we daar iets meer over vertellen is het handig om eerst te lezen wat een pingo en pingoruïne is.
Pingo
Een pingo is een bolle heuvel met een bevroren lensvormige ijskern die kan ontstaan in gebieden waar de ondergrond permanent bevroren is (permafrost). Het grondwater onder deze bevroren ondergrond staat onder zeer hoge druk en wanneer er een scheur ontstaat in die bevroren ondergrond dan wordt het water omhoog gedrukt. Het water kan echter niet door de bevroren bovengrond heenkomen, het bevriest en zet uit. Onder dit ontstane ijs blijft het water druk uitoefenen waardoor het ijs en de bovengrond verder omhoog geduwd worden. Zo ontstaat er in het landschap langzaam een heuvel genaamd 'pingo'. Pingo's groeien gemiddeld een paar centimeter per jaar en het kan daarom tientallen jaren duren voordat er een duidelijke heuvel zichtbaar is. Het woord pingo is afkomstig uit de taal van de Inuit en betekent letterlijk ‘kleine heuvel die groeit’. Tegenwoordig kan je pingo’s onder andere vinden in de toendragebieden van Groenland, Alaska, Spitsbergen en Siberië, zo tussen de 65º en 75º noorderbreedte. Soms worden ze wel tot 50 meter hoog en meer dan 2 kilometer breed.
Pingoruïne
In Nederland heerste een toendra klimaat tijdens het Weichsel-glaciaal, een etage in het tijdvak Pleistoceen, zo’n 116.000 tot 11.500 jaar geleden. Door de permafrost konden ook hier toen pingo’s ontstaan. Toen het klimaat echter tegen het einde van het Weichsel-glaciaal steeds warmer werd, ontdooide eerst langzaam de top van de pingo en later ook de ijskern. waardoor de pingo inzakte en gesteentematerialen (sediment) uit de keileemlaag langs de flanken naar beneden gleden. Uiteindelijk blijft er een krater in het landschap achter (omringd door een wal met van de heuvel afgegleden materiaal); een zogenaamde pingoruïne. Vaak vormt zich in de krater een meertje, dat in de loop van duizenden jaren langzaam opgevuld wordt met veen. In het veen wordt, door de pollen en zaden die er in terechtkomen, informatie opgeslagen over de vegetatie, welke gebruikt kan worden om het klimaat dat tijdens de opvulling heerste te reconstrueren. Pingoruïnes vormen dan ook de best gedocumenteerde geologische klimaatarchieven van dit tijdsbestek in ons land en zijn waardevolle studieobjecten voor kwartairgeologen.
Waarom uniek?
Het Uddelermeer is om twee redenen een unieke pingoruïne in Nederland. Ten eerste is de locatie uniek. Het grondwater bevindt zich op de hoge en droge Veluwe namelijk tientallen meters onder het maaiveld, te diep om een pingo te kunnen vormen. Echter in het gebied tussen Uddel, Speulde en Staverden komt het grondwater tot vlak onder het maaiveld. De oorzaak hiervan is een kleilaag, ontstaan als smeltwaterklei dat aan het einde van het Saalien (130.000-240.00 jaar geleden) in een meer is afgezet. Het regenwater kan niet dieper in de grond wegzakken dan tot aan de kleilaag, waardoor het grondwater vijf tot tien meter hoger staat dan in de omgeving. Zo’n 14.000 jaar geleden was het daardoor mogelijk dat er hier een pingo ontstond.
Ten tweede is het Uddelermeer de diepste pingoruïne van Nederland. Hoewel het meer zelf maar twee meter diep is, bevindt zich onder de laag water nog meer dan vijftien meter organogeen sediment (veenslik). De diepte van de pingoruïne is dus ruim zeventien meter en dat is twee maal zo diep als andere pingoruïnes in Nederland die gemiddeld zo’n acht meter diep zijn. Het Uddelermeer heeft een langgerekte vorm en meet 150 bij 300 meter. Het volume bedraagt ongeveer 400.000m³. Er moet dus een aanzienlijke ijslens in de pingo hebben gezeten.
Om deze cache te loggen, doe het volgende:
P: N 52°14.899 E 005°45.728
Begin bij N 52°14.877 E 005°45.698 en loop via het pad naar N 52°14.713 E 005°45.785. Maak daar een foto van jezelf met GPS en de pingoruïne op de achtergrond, voeg de foto toe aan je log (optioneel). Beantwoord onderweg de vragen en stuur ons via een 'message' de antwoorden.
- Aan welke kant (N,O,Z,W) van het Uddelermeer bevindt zich de Hunneschans?
- Op hoeveel infoborden kom je informatie tegen over de pingoruïne? (we vragen niet hoeveel informatieborden er in totaal zijn!)
- Hoe ver lag het meer in 900 na Chr. van de omwalling af?
Not just a lake!
The Uddelermeer is a small lake (meer means lake in Dutch) near the village of Uddel. The lake is mainly known because of the many archaeological findings in it’s surroundings, by which is assumed that already in the prehistory this area was cultivated. You will see several barrows from the bronze age and a hunneschans, a ring shaped fortification made out of sand and dating from the 10th century. Archaeologists believe that the people used the water from the lake for their daily needs. During the reign of King William I (1815-1840) the lake was used as a royal fishing pond. Now a days the lake is part of Kroondomein het Loo that belongs to the queen of the Netherlands. What only a few people know is that the lake lies in a pingoruine, a rare geological feature in the Netherlands, and a pretty unique pingoruine for Dutch standards. But we will first explain to you what a pingo and pingoruine is before we move on to why the Uddelermeer is so unique.
Pingo
A pingo is a small round hill with inside of it a frozen lens shaped ice core that can arise in areas where the subsurface is permanently frozen (permafrost). Groundwater underneath this frozen subsurface is standing under enormous pressure and when a crack appears in the frozen subsurface the water is being pushed up. The water is unable to go through the frozen upper ground, thus freezes and expands. Underneath this ice, the water remains under high pressure and keeps pushing the ice and upper ground up; a pingo is born. Pingo’s grow only a few centimeters each year and therefore it can take decades before a hill is clearly visible. The word pingo comes from the language of the Inuit and means “small hill that grows”. Nowadays you can find pingo’s in the tundra areas of Greenland, Alaska, Svalbard and Siberia. Some pingo’s can grow up to 50 meters high and 2 kilometer in diameter.
Pingoruine
In the Netherlands there was a tundra climate during the Weichsel-glacial, a period within the Pleistocene epoch about 116.000-11.500 years ago. In area’s where the groundwater was close to the subsurface pingo’s could arise. At the end of the Weichsel-glacial though, the temperature was slowly rising. At first the top of the pingo would melt and some time later also the ice core inside. The pingo collapses and sediment rolls from the sides of the hill down to the ground. What remains is a depression in the landscape surrounded by a small rampart of sediment; known as a pingoruin. In the depression arises a lake that over a period of thousands of years is being filled up with bog. The bog contains valuable information about the vegetation, which can be used to reconstruct the climate during the upholstering of the pingoruin. Pingoruins are the best documented geological climate archives in the Netherlands and precious study objects for quaternary geologist.
Why unique?
The Uddelermeer is considered an unique pingoruine in the Netherlands for two reasons. The first reason is it’s location. At the high and dry Veluwe the groundwater runs 10+meters under the soil, to deep to create a pingo. But in the area between Uddel, Speulde and Staverden the groundwater runs just beneath the soil. The reason that the groundwater is standing very high in this area is because of the presence of a clay layer that was formed at the end of the Saalian glaciation (130.000-240.000 years ago) when a large lake ran dry. Rainwater can’t get trough the clay layer and thus remains close to the soil. This made it possible that about 14.000 years ago a pingo could arise. Besides the unexpected location of the pingoruine, it is also the deepest in the Netherlands. Although the lake itself is only two meters deep, underneath the water there is more than fifteen meter of bog sediment. This makes the total depth of the pingoruine more than seventeen meters, while the average depth in the Netherlands lies around eight meters. The Uddelermeer has an oval shape and measures 150 by 300 meters. The volume is approximately 400.000m³, so there must have been a pretty big ice core inside of the pingo.
To log this cache do the following:
P: N 52°14.899 E 005°45.728
Start at N 52°14.877 E 005°45.698 and follow the trail to N 52°14.713 E 005°45.785. Take a picture of yourself with a GPS and with the pingoruin at the background, add the photo to your log (optional). Answer along the way the following questions and send us a message with the answers:
- At which side (N, E, S,W) of the Uddelermeer is the Hunneschans?
- At how many info panels can you read about the pingoruin? (we don't ask the total amount of info panels!)
- What was the distance between the lake and the Hunneschans in 900 A.D.?