Gammo's Maritime: Scheepsrapportage Multi-Cache

De Maasmond bij Brielle,  rond 1633

Een stukje geschiedenis van de Scheepstijdingen rond Rotterdam.

In de 17 eeuw zag de doorgang van zee naar Rotterdam er nog anders uit dan nu.  (Zie het kaartje hiernaast). De kooplui waren destijds erg ontevreden over de informatievoorziening met betrekking tot de aankomst- en vertrektijden van schepen en liepen hierdoor ook forse schade op; getuige het onderstaande tekstfragment uit een klachtenbrief aan de Kamer van Koophandel rond 1663:

Zie de tekst rechts:

.. op het laetste van den vloed ofte bij stilte ende contrariewind bij het eerste baecken omtrent Den Briel ofte onderweghe op de Maese quamen te anckeren ende haer getijen aff te stoppen, soodat d'selve dickmaels een geruymen tijt, jae vier en twintigh uyren ofte langer, in de Mase waeren, principalijck des winters bij ijsganck, eer men binnen de stadt van haer arrivement de minste kennisse hadde, waardoor oock, als d'selve schepen in het in- ofte uytseylen op de Crabbe ofte andere droogte in ongelegentheyt quamen te geraecken, de geïnteresseerden niet tijdighe genoeg konden geadverteerd ende derhalve soo spoedige order gegeven ende andere nodighe middelen besorght worden, waerdoor dan de schade quaeme te vergrooten ende te meerdere schepen ende goederen verloren wierden.

Dit was de tijd van:

Jacob Quack.

Jacob Quack was zoon van de burgemeester van Den Briel en werd op 10 oktober 1648 poorter van Rotterdam en vestigde zich, met vrouw en dochter, op het toen ook al chique Haringvliet. Zijn ster steeg snel, want al in 1652 werd Jacob Quack tot Luitenant van de Schutterij gekozen en in 1654 werd Jacob Quack al benoemd tot Schepen.
Vanaf 1650 was zijn hoofdtaak al de postdienst van en naar Rotterdam en hij breidde dat in 1663 uit met de Dienst der Zeetijdingen. Via zijn postdienst werden op " een bordeken" op de Beurs bijgehouden welke schepen vanuit Den Briel de Noordzee waren opgegaan en welke schepen op de rede van Den Briel waren aangekomen

Via de relaties van zijn vader was dat allemaal goed te combineren.

Jacob Quack's postdienst verzorgde ook het bezorgen van post aan schepen die op de rede van Den Briel lagen.

De tocht begint op WP1: N 51º55.506  E004º14.884. Parkeer hier je auto.

Cafe de Zon, met op de achtergrond de runmolen "De Arend"
en rechts de Wedde

Vraag 1: Hoe heet de brug waar je nu op staat? De positie van de één na laatste letter van de naam van de brug in het alfabet is A.

Als je de dijk weer oploopt sta je vrijwel op de plaats van de oude Herberg. Helaas is het pand van de herberg al lang afgebroken. Nu staan er woonhuizen. 

Ook op de Noorddijk stond de runmolen "De Arend". Door middel van het seinen met de zeilen van de wieken werden aan het Postjacht berichten doorgestuurd. Bijvoorbeeld dat de Postiljon onderweg was om post naar het Jol te brengen. De runmolen stond ongeveer vijftig meter ten Noord-Westen van het punt waar je nu staat. Helaas is er van de molen nu niets meer te zien. Op haar plaats staat een cluster moderne bedrijven.

Voor den Briel lagen ten tijde van de Engelse Oorlogen de Hollandse en Zeeuwse vloten te wachten om met goed weer te kunnen uitzeilen. Dat kon soms weken duren. Jacob Quack zorgde voor de contacten tussen de vloot en de wal. Ook zorgde hij voor proviandering en vervoer van zieken. Jacob verdronk in 1668 omdat zijn schip op terugreis uit Engeland in een "Swaer tempeest is beloopen". 

Vraag 2: Als je met je gezicht naar de (vroegere) molen staat, is er achter je een houten steiger. Aan de linkerzijde van deze steiger staan een aantal gelijke hekken. Hoeveel? Het antwoord is B

Ga naar: 

WP4: N 51º57.947  E004º11.476 en parkeer hier je auto of fiets meteen naar WP5.

Wandel  nu naar:

WP5: N 51º57.764  E004º11.184 (de Oranjedijk)

We zijn nu vlakbij de plaats waar de ruiter zijn tocht over de slikken en banken startte.

Vroeger (rond 1665) was er uitsluitend open water tussen Maassluis en Brielle. De rede van Brielle zal er vanaf de Oranjedijk ongeveer uit hebben gezien als hiernaast. Links bovenaan zie je de oorlogsvloot van Holland en Zeeland liggen.  De kerktoren van Brielle is duidelijk herkenbaar. .

Vraag 3: Als je nu in de richting van Brielle kijkt, zie je industrie en een aantal moderne windmolens. Is het aantal windmolens dat je kunt zien als je globaal richting Zuidwesten kijkt:

1) Kleiner of gelijk aan 3 dan: C = 17
2) Groter dan 3, maar kleiner of gelijk aan 7 dan: C = 34
3) Groter dan 7 dan: C = 51

Het is bijna niet voor te stellen dat het water van de Maas hier tegen de dijk stond en dat je vrij uitzicht over het water had.

De post wordt door de ruiter overhandigd
aan de roeiers van het postjol

De postiljon van de Dienst der Zeetijdingen verlaat het Posthuis aan de Maasmond
op weg naar de Beurs in Rotterdam

De berichtendienst zoals die door Jacob Quack is opgezet heeft nog lang standgehouden, maar over de periode die zo rond 1789 begon, tot rond 1872 is weinig bekend ten aanzien van scheepstijdingen een boodschappendiensten voor schepen.

Vraag 4: Je kunt hier de historie even opsnuiven op een bankje. Hoeveel gaten zitten er aan de voorzijde van het bankje? (Kant van de 'tafel' dus). Het antwoord = D

Op 15 maart 1848 werd Gijs Dirkzwager Mz. geboren, zoon van een reder van haringschepen in Maassluis. Gijs Dirkzwager zou later van grote betekenis worden in de Rotterdamse haven, met name op het gebied van scheepsinformatie. 

Vraag 5: Welke dag van de week was 15 maart 1848? Het aantal letters van het antwoord is E  

In 1866 werd bij Hoek van Holland de eerste spa in de grond gestoken voor de nieuwe doorgang naar Rotterdam; de Nieuwe Waterweg. Op 9 maart 1872 werd de Nieuwe Waterweg formeel geopend en voer het schip,  de Richard Young als eerste door het kanaal. Nog steeds herinnert de naam van de boardroom van het huidige Dirkzwager aan dit schip.

Op de bovenste kaart rechts zie je de situatie na 1874. De Nieuwe Waterweg is in deze kaart nog gestippeld ingetekend, maar was wel degelijk al in gebruik.

Een maand na de opening van de Nieuwe Waterweg, op 15 april 1872, werd Dirkzwager Scheepsagentuur (DSA) opgericht. Vanaf dat moment werd vanaf de uitkijkpost Hoek van Holland al het inkomende en uitgaande scheepvaartverkeer in de gaten gehouden.

Kaart met de oude en nieuwe route naar Rotterdam
(Bron Dirkzwager guide 1892)

Het huidige lage licht

Vanaf de opening van de Nieuwe Waterweg in 1872, verrichtte Gijs Dirkzwager rapportagediensten aan vrienden. Zodra hij door het Maassluisse Gat, de verbinding tussen de Brielse en de Nieuwe Maas, een schip zag aankomen, dan meldde hij dat. In eerste instantie gebeurde dit mondeling, maar vanaf 1890 schaftte Dirkzwager een uiterst moderne Bell Telefooninstallatie aan. Hiermee realiseerde hij de eerste telefoonverbinding van Nederland, tussen Hoek van Holland en Maassluis.

Loop naar WP7: N 51º58.823  E004º06.807.

Sinds de opening van de Nieuwe Waterweg is Dirkzwager de partij in de Rotterdamse haven die de officiele tijd van binnenkomst van een schip bepaalt. Het officiele momenten van binnenkomst is de passage 'Lage licht'. (Officiele naam Maasmond Laag). Deze lichtopstand zie je op N 51º58.900  E004º05.000. Het lage licht heeft ook een broertje (of zusje) met de voordehand liggende naam 'Hoge licht'. (Officiele naam Maasmond Hoog). 

Vraag 6: Hoeveel witte banen heeft het Hoge licht om de paal? Het antwoord = F.  

Loop naar WP8: N 51º58.873  E004º06.736.

Ongeveer 50 meter naar het Noord-Oosten stond de vroegere uitkijkpost.

Linksboven zie je de uitkijkpost van Dirkzwager in 1875, slechts 3 jaar na de opening van de Nieuwe waterweg. Deze schets komt uit de Dirkzwager guide to the New Waterway van hetzelfde jaar. Het bedrijf was toen nog formeel in handen van de vader van Gijs, Maarten Dirkzwager.

Linksonder op de foto zie je de dezelfde uitkijkpost van Dirkzwager vele jaren later. 

Als je goed kijkt, zie je op het 'balkonnetje' de dienstdoende rapporteur met een verrekijker naar de horizon turen.

Vraag 7: Aan de overkant zie je, als je tussen het Hoge en Lage licht doorkijkt, een aantal windmolens, keurig op een rij staan, tegen het water aan. Hoeveel?  Het antwoord is G. 

Loop naar de bovenstaande coordinaat en beantwoord 

Vraag 8: Tot wanneer was de semafoor niet meer dan een seinraam met vlaggen en rieten korven waarmee informatie werd gegeven over waterstanden en wind? De som van de cijfers is antwoord = H

Rechts zie je het uitzicht vanuit de nieuwe post Hoek van Holland. 

In de tijd dat Dirkzwager vanuit de oude uitkijkpost bij het Noorderhoofd de schepen meldde, bestonden er nog geen electronische hulpmiddelen om de schepen vroegtijdig te herkennen. Bij nacht en bij mist was het dan ook erg moeilijk om de naam van het binnenkomende schip te bepalen.

Daarom had Dirkzwager ook een kleine uitkijkpost bij de Berghaven.

Hiernaast zie je de post, die vrijwel op de plaats stond waar je nu staat.  Met behulp van een sterk zoeklicht werd geprobeerd de naam van het schip te lezen. Als dat niet lukte, rukte heet bootje op de voorgrond uit. Eerst de 'Rapporteur', later de 'Reporter'. In het gebouw van Dirkzwager te Maassluis is er nog steeds een vergaderruimte met de naam Reporter. Met deze bootjes werden tevens dringende berichten en eventueel documenten naar binnenkomende schepen gebracht.

Vraag 9: Tel het aantal witte vlaggen van de boot. Het antwoord is J

(De boot is weg ... Dus tijdelijk krijg je J kado: J = 1)

Op de foto links zie je tevens de reden waarom de passage Lage Licht nog steeds het officiële moment van binnenkomst in de haven van Rotterdam is. Passage uitkijkpost Dirkzwager was vroeger gelijk aan de passage van (oude) Lage Licht dat je op de foto kunt zien. Dit kleine torentje staat nu bij het Maritiem Museum in Rotterdam.

Ook nu staat er trouwens weer een lichtopstand op dezelfde plek. Dit is niet het officiële huidige lage licht, maar onderdeel van de rode lichtlijn, de lichtlijn voor de Nieuwe Waterweg. (Zie GCR1HC).

Wandel nu naar WP12: N 51º55.109  E004º14.982

In 1887 richtte Gijs Dirkzwager, samen met een aantal geldschieters, de Bergings Maatschappij op. De loods van dit bedrijf stond ongeveer op de plaats waar je nu staat. Hiernaast zie je een foto van de situatie rond 1890. 

Vraag 10: Op de nabijgelegen brug zie je een tweetal dieren. Dit geeft de brug ook meteen zijn bijnaam. Tel het aantal letters van het eerste dier op bij het aantal letters van het tweede dier. Je hebt nu K.

 
Het hoofdkantoor van Dirkzwager in 1922

Je staat nu voor het oude hoofdkantoor van Dirkzwager.

Naast zijn werkzaamheden als berger, scheepsagent, reder en rapporteur van scheepsbewegingen, is Gijs Dirkzwager ook Consulair Agent voor Engeland en Ierland geweest

Tussen de twee ramen zie je nog steeds de montage-ogen van het Consulaat-schild. Dit schild is overigens nog steeds in bezit van Royal Dirkzwager. 

Vraag 11: Aan hoeveel ringen heeft het bord vastgezeten? Het aantal = L.

Vraag 12: Wat is het huisnummer van het vroegere hoofdkantoor van Dirkzwager? Antwoord = M.

Op deze plaats heeft het oude woonhuis van Gijs Dirkzwager gestaan. Gijs heeft dit huis gekocht van zijn grootvader. Rond 1960 is het huis om onduidelijke redenen afgebroken (waarschijnlijk in een soort stadvernieuwingstraject waarbij de waarde van dit monument werd onderschat, en tot op heden is er niets op dit stuk grond gebouwd. 

Slechts de oude schouw van het pand is bewaard gebleven en nu in bezit van de Historische vereniging Maassluis. 

Vraag 13: Hoe heet de nabijgelegen klapbrug? Onthoud de plaats van de 4e letter van de naam in het alfabet. Tel hierbij op welke asdruk is toegelaten op de weg langs de haven. Het totaal is N.

Op 30 augustus 1881 werd door het Rijk een vergunning afgegeven voor de aanleg van de allereerste telefoonlijn van Nederland. Deze telefoonlijn werd aangelegd door Dirkzwager tussen Hoek van Holland en Maassluis. Tussen 1881 en 1895 bleef de exploitatie van de telefoonlijn in Dirkzwager handen. In 1895 werd de exploitatie overgedragen aan de Rijkstelefoondienst en op 1 oktober 1897 nam de Staat het heft in handen. 

Links de, destijds ultramoderne, telefooncentrale van Dirkzwager in het hoofdkantoor aan de haven.

Rond 1910  vestigde Dirkzwager zich in Maassluis op het Schanshoofd met een Seinpost, vrijwel op de lokatie waar je nu staat. In 1885 was de Italiaan Marconi erin geslaagd om draadloos signalen over te brengen. Tot de eerste wereldoorlog waren maar zeer weinig schepen uitgerust met radioverbindingen en was de melding van Dirkzwager bij Hoek van Holland het eerste teken van leven voor de reders en familie van de opvarenden. 

Met behulp van het radiopeilstation dat Dirkzwager iets later installeerde, werd het mogelijk om de positie van schepen op basis van de radiosignalen redelijk nauwkeurig te bepalen.

Rechts een foto van de Seinpost en het radiopeilstation aan de Govert van Wijnkade nr. 51, rond 1920.

Vraag 14: Op de plaats van het vroegere radiopeilstation staat nu een beeld. Welke Nederlandse caberetier wordt hier geciteerd? Aantal letters van de voornaam is P.

Dirkzwager nu ... Foto genomen vanaf de brug van de Berge Stahl, het grootste bulkschip ter wereld.

Vraag 16:

Op de lichtkrant staat het aantal schepen dat Dirkzwager heeft gerapporteerd sinds 1 januari van het huidige jaar. Hoeveel schepen komen er gemiddeld ongeveer per dag binnen? 

A) Tussen de 75 en 125   : R = 4
B) Tussen de 125 en 150 : R = 6
C) Tussen de 150 en 175 : R = 8

Vraag 17:

Hoe heet de Boardroom van Dirkzwager? Het totaal aantal letters = S.

Vraag 18:

Tussen de bevestigingspunten van het radarschild zie je een aantal ronde gaten. Hoeveel? Het antwoord = T.

Op de bovenste verdieping werd een radarstation ingericht dat deel uitmaakte van de allereerste radarketen ter wereld. 

Op 7 april 1987 worden de oude walradarposten gesloten en vervangen door een nieuw Verkeers Begeleidend Systeem (VBS). Hierdoor is radardekking gegarandeerd vanaf het begin van de Eurogeul tot voorbij de Van Brienenoordbrug en de Spijkenissebrug, met inbegrip van alle grote havenbekkens..

De scanner van het radar draait echter nog steeds op het dak van het kantoor aan de Govert van Wijnkade 50. Nu met een promotionele functie. 

Dirkzwager verkreeg in 1952 de titel Koninklijk. (Royal). Dat is al na 80 jaar, terwijl normaal deze titel niet eerder dan bij het 100 jarig bestaan wordt gegeven. Het feit dat een oud admiraal destijds de skepter zwaaide bij Dirkzwager en het feit dat Dirkzwager in 1952 haar nieuwe pand betrok zal hier wel iets mee te maken hebben gehad.

Al snel werd het torentje te klein en werden er vleugels aan het gebouw toegevoegd. Eerst de Oostvleugel in 1977, daarna de Westvleugel (met een flinke face-lift voor de Oostvleugel) in 1992.

Ondertussen wordt de berichtgeving van Dirkzwager meer en meer elektronisch. Zo wisselt Dirkzwager via directe koppelingen gegevens over scheepsbewegingen uit met andere Europese havens. Een Europees dekkend netwerk van AIS ontvangers zorgt ervoor dat geen zeeschip aan de aandacht van Dirkzwager ontsnapt. (Bijna elk zeeschip heeft tegenwoordig een AIS transponder waarmee hij continu gegevens uitzendt als positie, koers, snelheid etc.). Hiermee is een nog nauwkeuriger voorspelling over aankomststijden mogelijk.

Rechts zie je een van de laatste ontwikkelingen van Dirkzwager. Een volledig geintegreerde webapplicatie waarmee zowel de positie van schepen als de stamgegevens en historie van schepen kan worden geraadpleegd. Dit is (helaas) een betaalde service en dus niet voor iedereen bereikbaar.

Vraag 19:
Hoeveel Webcams exploiteert Dirkzwager in eigen beheer? = U.

Vraag 20:
Hoeveel maritieme voorwerpen staan er op het bordes en de parkeerplaats voor het gebouw van Dirkzwager? = V.

Disclaimer/Bronnen/Copyright:

Voor het samenstellen van deze tekst zijn onder andere de archieven van Koninklijke Dirkzwager geraadpleegd. Daarnaast heeft de Historische Vereniging van Maassluis een bijdrage geleverd. Verder zijn diverse boeken geraadpleegd en natuurlijk het internet.

Niets uit deze tekst mag worden vermenigvuldigd of worden gebruikt, digitaal of anderszins, zonder toestemming van de schrijver. Een aantal foto's en teksten zijn met toestemming ontleend aan de prachtige website http://www.engelfriet.net/Alie/Hans/quack.htm. Van deze delen berust het copyright bij de betreffende eigenaar.

Hoewel aan het samenstellen van deze tekst de meeste zorg is besteed, blijft het natuurlijk mogelijk dat delen verkeerd zijn geinterpreteerd of weergegeven. Mocht u aanvullingen of suggesties hebben, stuur die dan naar de eigenaar van de cache. Bij voorbaat dank.