Rondje Hoorn Multi-Cache

De (nieuwe) Oosterpoort is de enig overgebleven stadspoort van Hoorn. De toren werd in 1578 gebouwd door Joost Jansz. Bilhamer en in 1601 voorzien van een huisje erbovenop. De poort ligt aan de voormalige verdedigingsgracht Draafsingel. De houten brug die naar de poort leidde werd in 1763 vervangen door de huidige stenen boogbrug.

Tot in de jaren 50 van de vorige eeuw was het, voor alle verkeer van en naar Enkhuizen, de enige toegang aan de oostkant van de stad. Na de aanleg van de Willemsweg is de poort afgesloten voor motorvoertuigen.

Je staat nu op de plaats waar ooit de Catherinatoren heeft gestaan. In 1576 vond aan de oostzijde van de stad de tweede stadsuitbreiding plaats. Er werd een nieuwe wal (het huidige Oosterplantsoen, waar je zojuist overheen gewandeld hebt) met voorliggende stadsgracht (de Oosterpoortsgracht) opgeworpen. Deze liep van de nieuwe Oosterpoort tot iets ten westen van de huidige Veliusbrug, waar je nu staat. Daar sloot de nieuwe wal aan op de oude wal. Als je langs de parkeergarage (die op een deel van deze oude gracht gebouwd is) kijkt, zie je de gracht (Vollerswaal) waar deze oude wal langs liep nog liggen.

De Mariatoren uit 1508 staat op een plaats waar de stadswal nog zijn oorspronkelijke hoogte heeft. Boven op de wal stond een muur. Aan beide zijden van de Mariatoren is nu nog steeds te zien waar de muur heeft gestaan.

De Mariatoren is een verdedigingstoren in laatgotische stijl met schietgaten voor kanonnen en schietsleuven voor de musketten. De toren dankt zijn naam aan het Mariaklooster dat moest meebetalen aan de verdediging van de stad.

De Mariatoren doet tegenwoordig dienst als woning en atelier van een kaligraaf.

De Koepoortsweg is al van oudsher een levendige weg. Hierover brachten boeren uit De Streek met paard en wagen hun groente en fruit naar de stad en dreven ze hun vee door de fraaie Koepoort naar de Veemarkt.

De Koepoort was oorspronkelijk een muurtoren, die later verbouwd is tot poort. De Koepoort is helaas in 1871 al verdwenen.

Boven de ingang van de poort stond het beeld van Pomona, de godin van de veldgewassen en het fruit. Dit beeld is nog te zien in de tuin van het Westfries Museum.

Een beer is een gemetselde dam in een vestinggracht; deze moest het water in de gracht scheiden van zout water of sterk stromend water van een grote waterpartij (Zuyderzee).

Deze beer in de stadsgracht komt voor het eerst voor op de kaart van Hoorn van Velius uit 1615, en wel bij de Noorder Veemarkt. Daar heeft hij gelegen tot de demping van dit deel van de stadsgracht voor de bouw van het station in 1880

De beer werd voorzien van een spitse rand (de zgn. ezelsrug) met daarop monniken of poppen om het oversteken van de gracht praktisch onmogelijk te maken.

U staat nu vlakbij de plek waar ooit de Noorderpoort heeft gestaan.

Er waren rond Hoorn maar een paar plaatsen, waar 'vers' water vanuit het achterland de stad bereikte. Enkele voorbeelden hiervan zijn de Tocht en de vaart langs het Keern, komende van Wognum. Op de kaart van Hoorn van Velius uit 1615 is te zien, dat de vaart van Wognum bij de Noorderpoort uitkwam in de stadsgracht. Vlak buiten Hoorn lag er een overtoom in deze vaart.

Je staat nu ongeveer op de plek waar ooit de Westerpoort heeft gestaan. In 1502 werd een stenen Westerpoort gebouwd. Het archeologisch onderzoek op het terrein voor de nieuwe schouwburg heeft deze poort gelokaliseerd. Bovendien heeft de opgraving aangetoond dat de poort in 1573 grotendeels herbouwd is.

Tijdens de Slag op de Zuiderzee in oktober 1573 weten de prinsgezinde West-Friezen en Hollanders de Spaanse vloot te verslaan. Daarmee is de hegemonie te water een feit. Maar op het land wordt nog verbitterd gevochten. Vanuit Amsterdam overvallen de Spanjaarden Waterland en de Zaanstreek met de bedoeling om door te stoten naar West-Friesland. Als gevolg van dit krijgsgeweld en de daarmee gepaard gaande wreedheden slaan veel mensen op de vlucht.

Zo ook Lambert Meliszoon uit Westzaan. Samen met zijn moeder probeert hij een veilig heenkomen te zoeken. Het is winter en hij sleept zijn moeder op een slee voort over het ijs. Op zeker moment wordt het tweetal door de Spanjaarden ingehaald. Lambert heeft geen andere keus dan zich in het riet te verstoppen en zijn moeder achter te laten. Weggedoken tussen het riet, vreest hij het ergste. Even later valt de berrie met de oude vrouw in handen van de Spanjaarden. Maar de soldaten hebben medelijden met het arme mens en laten haar met rust. Geschiedschrijver Feyken Rijp tekent hierover op dat de krijgslieden tamelijk aangedaan waren door hun vondst: 'dese vrome daad trof het herte der bloed dorstige Spanjaarden sodanig, dat sy de oude vrouw vindende sonder de minste moeyte aan te doen, met vreden lieten'.

Zodra de soldaten uit het zicht zijn, kruipt Lambert Melisz tevoorschijn. Hij treft zijn moeder ongedeerd aan en gaat weer aan de sjouw. Buiten adem en aan het eind van zijn krachten arriveert hij met zijn moeder bij de Westerpoort van Hoorn. Veilig binnen de stadsmuren aangeland, vertelt hij wat hen overkomen is. De Hoornse bevolking komt zo onder de indruk van zijn relaas, dat Lambert en zijn moeder vereeuwigd worden op een houtreliëf in de kroonlijst van de poort.

Lambert Melisz vestigt zich voorgoed in Hoorn. Zijn nakomelingen hebben er posities van hoog aanzien bekleed. De Westerpoort is in het begin van de negentiende eeuw helaas gesloopt. Het houtreliëf bevindt zich echter nog in het Westfries Museum. Historisch onderzoek heeft overigens uitgewezen dat niet Lambert Melisz op het reliëf is afgebeeld, maar Heyndsrick Jacobsz Oetkens, en dat deze niet zijn moeder, maar zijn grootmoeder uit handen van de vijand wist te houden.

De slag op de Zuiderzee vond plaats in 1573, in het begin van de roerige Tachtigjarige oorlog. De steden en gewesten van de Nederlanden vormden toen nog geen eenheid in de strijd tegen de Spaanse overheersing. Zo bleef Amsterdam bijvoorbeeld lange tijd trouw aan Spanje. De strijd ter land en ter zee verliep moeizaam.

Nadat de Watergeuzen in 1572 Den Briel hadden ingenomen, schaarden veel steden in Noord-Holland, waaronder Hoorn, zich aan de zijde van opstandelingenleider Willem van Oranje. Een jaar later kwam de oorlog in dit gebied tot een hoogtepunt. De Spaanse troepen trokken over land naar Alkmaar. Maar daar begon voor de opstandelingen de Victorie. (De Victorie van Alkmaar) Het gebied om de stad werd onder water gezet en de Spanjaarden kozen het hazenpad. Toen het gevecht op het land de Spanjaarden moeilijk werd gemaakt, kozen ze voor de zee. In Amsterdam werd een grote vloot uitgerust, waarmee de Spanjaarden de steden aan de Zuiderzee wilden onderwerpen. De geuzen lieten bij Pampus oude schepen zinken Het mocht niet baten. De Spaanse vloot onder leiding van admiraal Maximiliaan van Bossu op zijn enorme schip De Inquisitie, wist voorbij Pampus te komen. De geuzenschepen vluchtten naar alle kanten. Op zondagmorgen 11 oktober 1573 rond half twaalf zagen de inwoners van Hoorn het onder hun ogen gebeuren. De wind draaide, de Spaanse vloot raakte aan lager wal. De geuzen zagen hun kans schoon en vielen aan.

Cornelis Dirksz uit Monnikendam, de admiraal van de geuzenvloot had zijn schip de Eendracht van een borstwering voorzien van in elkaar gestampte visnetten waar achter zijn mannen redelijk beschermd waren. Dirksz legde de Eendracht dwars voor de Inquisitie en als katten klauterden de geuzen aan boord van het vijandelijke schip. Een van de geuzen, een zekere Jan Haring, klom onder groot gejuich in het wand van het vlaggenschip. Hij rukte de gehate Spaanse vlag van de stengen en bond die als buit om zijn middel. Daarna hees hij aan de mast de prinsenvlag. Terwijl hij met de admiraalsvlag naar beneden klom, werd hij vol in de borst geschoten. Dodelijk gewond viel hij in zee. Zijn kornuiten dregden hem op en droegen hem in een open kist naar het stadhuis, waar velen hem eerbiedig de laatste eer bewezen. De admiraalsvlag werd 'tot eeuwige gedagtenisse' in de toenmalige Grote Kerk (afgebrand in 1838) gehangen.

Jan Haring was, gezien zijn naam vermoedelijk een telg uit een Hoorns vissersgeslacht. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog had hij al eerder van zich doen spreken door heldendaden te verrichten. Tijdens het beleg van Haarlem (1573) nam hij het in z'n eentje op tegen een Spaanse overmacht. In hetzelfde jaar, toen het prinsgezinde West-Friesland door Alva werd bedreigd en de West-Friezen en Watergeuzen zich gezamenlijk inspanden om de Spanjaarden te verslaan, verschanste hij zich met een bende West-Friezen bij wijze van afleidingsmanoeuvre op de Diemerdijk langs het IJ om van die kant de Spanjaarden te belagen. Dit pakte verkeerd uit: de overmacht bleek te sterk en de West-Friezen moesten het hazenpad kiezen. Jan Haring dekte de aftocht van zijn kameraden en hield geruime tijd stand op een smal stuk dijk dat aan beide zijden door water was omgeven. Op een gegeven moment werd het vijandelijk spervuur zelfs deze 16e-eeuwse 'Rambo' te gortig. Onder een regen van kogels dook hij in het water, zwom naar de overkant en rend over het weiland naar Monnickendam, waar hij ongedeerd aankwam. 'Dit stuiten der vijanden was de behoudenis van veelen zijner spitsbroederen; ende nerghens anders hunne wijk heen,' meldde geschiedschrijver P.C. Hooft over dit voorval.

Omringd door koopmanshuizen uit de 17e en 18e eeuw, waaronder het geboortehuis van schipper Bontekoe, staat één van de weinige verdedigingswerken die Hoorn nog over heeft, de Hoofdtoren uit 1532. De klokkentoren werd pas veel later, in 1651, geplaatst.

De toren bood onderdak aan de Noordse Compagnie, ook wel genoemd de Compagie van Spitsbergen, die zich richtte op de walvisvangst.

Het havenhoofd dateert al van 1464; het werd een aantal malen vergroot en vernieuwd.

Begin deze eeuw waren er plannen om het houten Hoofd te vervangen door een betonnen constructie. Het is daar gelukkig nooit van gekomen.

Naast de toren staat een standbeeld van de scheepsjongens van Bontekoe en tegenwoordig zijn er in de toren een grillbar en een restaurant gevestigd

De sluis bij het Hoofd is pas drie eeuwen later gebouwd. Tot 1778 heeft de zee, en dus ook eb en vloed, bij het Hoofd vrij toegang gehad tot het binnenhavengebied. Tussen het Baatland en de Hoofdtoren lag een vrije doorgang zonder sluis voor de schepen. Dat bracht met zich mee, dat de straten en woonerven in dit deel van de stad, gelegen buiten het Grote Oost en het West, moesten worden aangelegd boven het vloedpeil van de Zuiderzee. Dat moet echter onvoldoende bescherming tegen overstroming hebben geboden tijdens stormvloeden. Toch is pas in 1778 de sluis in de haveningang bij het Hoofd gebouwd. De bouw van de sluis was een onderdeel van een groter project dat diende om te komen tot een aaneengesloten dijktraceé dat het gebied van de binnenhavens volledig afsloot van de zee en zo de stad afdoende bescherming bood tegen overstromingen. De directe aanleiding tot dit omvangrijke project was een zware overstroming in 1775, waarbij het hele havengebied en een groot deel van de binnenstad tussen het Grote Oost en de Duinsteeg onder water kwam te staan.

Het stuk van het park waar zojuist doorheen is gewandeld is het Baadland. Hier stond anno 1650 een hele woonwijk. Volgens het officiële besluit tot straatnaamgeving van 22 mei 1888 wordt de naam Baadland met een d gespeld, aan de foto is echter te zien dat nog niet iedereen dat door heeft.

De geschiedschrijver Velius noemt het "Baedland" (met een d) voor het eerst in 1503. Het werd toen opgehoogd, of misschien wel voor het eerst opgeworpen met grond uit de Nieuwe Haven. Men veronderstelt dat de naam kan worden verklaard als "gewonnen land", afgeleid van het oude baat, dat ook winst betekent. Aan de spelling van voor 1800 kunnen we echter geen enkele betekenis toekennen. Die was willekeurig; d of t zegt niets. Velius geeft een andere verklaring: "Het Baedland soo genoemd om dat de kinderen daer eertijds veel liepen baden".

Op deze locatie heeft de oude Oosterpoort gestaan. In 1508 vond de eerste stadsuitbreiding plaats. Er werd een nieuwe stadswal met voorliggende stadsgracht aangelegd volgens het tracé Jeudje, Achter de Vest, Noorderstraat, Baanstraat, waar werd aangesloten op de oude wal langs de Veemarkt. In 1510 werd vervolgens de hoek tussen de Baanstraat en de Veemarkt rechtgetrokken. De Mariatoren behoort tot deze omwalling. In 1511 begon men met de bouw van de Oude Oosterpoort. De bouw werd pas in 1538 voltooid.

Op de hoek van de straat staan de Bossuhuizen. Deze drie 17e eeuwse woonhuizen hebben een doorlopend geïllustreerde gevel, waarop versregels en reliëfs in woord en beeld de eerder genoemde zeeslag van de West-Friezen en de watergeuzen tegen de Spaansgezinde vloot onder aanvoering van de graaf van Bossu weergeven.