You may have heard two other terms used to define a waterfall: cascade and cataract. Although they both describe waterfalls, they mean slightly different things. A cascade is the most common term and usually describes a waterfall with any kind of irregular surface underneath the water. It flows down in a fairly low volume, and several stages can make up one large waterfall. A cataract, on the other hand, is a waterfall with larger, more powerful volumes of water and is typically accompanied by rapids.
Şelaler bütün heybetleriyle bir dagin yanina eklenmis bir aksesuvar olarak görülebilirler. Nehir varsa şelale de olacaktir degil mi? Aslinda şelaleler binlerce yil boyunca, yavas yavas olusurlar. Bütün bir omur gozlense dahi degisiklikler pek fark edilemez.
Gevsek toprak ve kum altindaki kayac yatagi boyunca akan basit bir nehir düsünelim. Nehir hizlica ve epey bir egimle akiyor olsun. Kayac yatagi her yerde ayni yogunluk ve mukavemete sahip degildir. Bazi katmanlar yumuşaktir, bazi katmanlar ise sert. Su sert bir kaya katmaninin uzerinden akarken, yumusak kisimlari asindirir. Yumuşak kayaçlar su ile suruklendikce, nehir yatagi derinleşir ve zamanla su akimi o kadar diklesir ki, artik bu olusuma şelale denebilir.
Su arkasındaki duvar boyunca akmaya devam eder ve bu akiş süresince aşındirici etkisi de sürer. Bir süre sonra sert kayanin altindaki yumusak kaya çöker ve bir batma havuzu ortaya cikar. Su burada toplanmaya baslar. Sert kayanin üzerinden su aktikca kayayi oyar ve parcalar.Sonucta buyuk kaya parcalari coküp batma havuzuna düşerler. Havuz böylece derinleşir ve büyür. Sert kayanin altindaki yumusak kaya o kadar geriler ki, sert kaya cikinti haline gelir.
Bugün gordügümüz şelaler daha uzun bir süre var olacaklar ama zamanla geriye çekilecek ve kaybolacaklar. Sert kaya, sürekli akan su tarafindan yavas yavas asindirilmaya ugradigindan, batma havuzuna düşer ve genis bir bogaz olusur. Aslinda selale boylece geri cekilmektedir. Bu olusum cok yavas meydana gelir. Bir selenin olusmasi nasil binlerce yil aliyorsa, yok olmasi da o kadar uzun zaman alir. Ornegin Niagara Şelaleleri her sene bir metre civarinda gerilemektedir.
Bu olusum cok farkli şelale türlerine yol acabilir.
Bir şelaleyi tanımlamak icin iki farkli terim daha duymus olabilirsiniz : caglayan ve cavlan. Her iki terim de selaler icin kullanilmakla birlikte, aralarinda ufak farklar vardir. Caglayan en yaygin olarak kullanilan terimdir ve genelde su altinda düzensiz bir yuzeye sahip selaler icin kullanilir. Su kucuk bir debi ile akar ve bir kac kademesi bir şelale olusturur. Cavlan ise daha buyuk debide su akitan bir şelaledir ve ivintiler gorulur.