[CZ]
OBECNÉ INFORMACE
Obyvatele území Polska přilákal do Ostravy rozvíjející se průmysl. Podle sčítání lidu z r. 1900 v Ostravě-Mariánských Horách, Přívozu nebo Moravské Ostravě bylo na 20 proc. obyvatel původem z Polska.
- 17.5.1899 - vznik Sdružení Stavby "Polského domu"
- 8-9.9.1900 - Otevření Polského domu - národnostního společenského centra v Ostravě, architekt: Stanisław Bandrowski z Krakova
- 3.5.1958 - Stavba je pod názvem "Společenský dům tzv. Polský dům" zapsána jako chráněná památka do seznamu Národního památkového ústavu (číslo rejstříku ÚSKP: 34209/8-2239, identifikátor záznamu: 145911).
- 70. léta, doba normalizace - skladiště nábytku
- 1985-1992 - sedmiletá rekonstrukce za 48 milionů korun
- 1992-2007 - tříhvězdičkový hotel a kulturní centrum
- od 2007 - Polský dům uzavřen
- 2011 - Polský dům změnil majitele, za 25 milionů korun ho vydražila akciová společnost Favorit. Chtěla aby tam opět fungoval hotel, a to už od roku 2011
- 2013 - Polský dům je pořád zavřený. Nový majitel pořád nezahájil stavební práce (informace z května 2013)
- 2015 - Polský dům je pořád zavřený.
ZDROJ: ARCHITEKTURA.KLENOT.CZ:
"Rostoucí spolkový a společenský život v Moravské Ostravě potřeboval moderní spolkové a zábavní místnosti, kterých bylo ve městě už od poloviny osmdesátých let citelně málo. Když se v roce 1889 ozvaly v novinách opětné hlasy o tomto nedostatku, usnesla se městská rada vystavět dům, který měl sloužit všem spolkům ve městě. Česká ani německá buržoazie však nechtěly o stavbě společenského spolkového střediska nic slyšet a vybudovaly si naopak vlastní spolkové domy. Německá buržoazie si otevřela Německý dům v Moravské Ostravě 3. června 1894, česká buržoazie slavila otevření Národního domu v Moravské Ostravě 16. a 17. června 1894. Vedle německého a českého národního hnutí začala v devadesátých letech pronikat na Ostravsko svou národně politickou činností také polská buržoazie z Těšínska, která si po vzoru německé a české buržoazie předsevzala založení střediska polského nacionálního hnutí v Moravské Ostravě. S pomocí krakovských organizací se tento záměr podařil, takže roku 1900 mohl být slavnostně vysvěcen i Polský dům v Moravské Ostravě za účasti mnoha polských i českých politických představitelů. Bezradnost a nedostatek kritérií, jež v Moravské Ostravě vítaly nástup nového stylu, odráží také nejobdivovanější secesní stavba ve městě, Polský dům. Byl vybudován polskou menšinou (růst počtu Poláků v Ostravě byl dán potřebami pracovních sil v rozvíjejícím se průmyslu Ostravska a tedy značným přistěhovalectvím, především z Haliče) jako sídlo osvětových a sociálních institucí – knihovny, pokračovací školy, zprostředkovatelny práce a záložny, čítárny, často zde hrávala polská ochotnická divadla, konaly se zde různé slavnosti a plesy, přednášky a schůze spolků a organizací. Dne 27. ledna 1905 se zde např. konala solidární schůze, požadující přispění na pomoc ruským revolucionářům. A v září roku 1900 byl slavnostně otevřen. Ačkoliv jeho architektonický výraz tehdejší publicistika představovala jako polskou secesi, malebná sestava neuspořádaných hmot s nárožní věží, jež charakterizuje výtvarnou koncepci architekta Stanislava Bandrowského z Krakova, jakož i barevné řešení fasády v kombinaci režného cihlového zdiva a omítnutých článků, náleží jednoznačně ještě souvislostem pozdního historismu. Skladba, která Ostravanům připadala stylově čistá, představuje ve skutečnosti bizarní skrumáž, v níž ještě nehotové secesní elementy jsou utlačovány prvky klasicistní či dokonce gotické tradice. Antický tympanon mezi pylony se zeměkoulemi a polskými orlicemi, iónské pilastry, středověké opěráky, to vše vytváří kuriózní celek s neobvykle tvarovanými štítky nebo subtilním mřížovým kolem kupole. Tradiční prvky se vymaňují z tektonických souvislostí a stylových konvekcí: konzoly, které nic nenesou, beze smyslu visí na fasádě, vydlabaná nároží jsou žertovně zaplněna koulemi, příznačné je rovněž půlkruhové okno s mocně předimenzovaným klenákem, překryté konkrétně drobnou římsičkou. Pitoreskní dojem umocňuje ještě tvarová různorodost okenních otvorů a symbolické zasazení kamene z krakovských hradeb do průčelních ploch. Stavba připomíná roztomilý lusthaus, ale také divadlo a nádraží. Co budilo obdiv všech pasantů, mohla být jedině výstřednost, povrchní manýrovitost této stavby, zakrývající nedostatek skutečné architektonické koncepce, křečovitá originalita, omračující provinční publikum. Architektonicky raná fáze secese je prezentována symbolismem a dekorativismem, vzrušeně navázanými formami a sklony k bizarnímu naturalismu. Čelní fasádu s tvarovou různorodostí oken zvýrazňuje první podlaží, členěné mohutným sdruženým valeným oknem, po jehož stranách jsou dvě drobné kopule zakončené sochami orlů na koulích. Dominující válcovitá věžitá část stavby je ukončena kovovými žebry kopule. Převládající geometrické členění ploch je charakteristické pro vídeňsky orientovanou secesi."
foto: Darwinek, 2009, wikipedia.org
[PL]
OGÓLNE INFORMACJE
Mieszkańców Polski zachęcał do osiedlania się w Ostrawie rozwijający się przemysł. Według spisu ludności z 1900 r. w Ostrawie - Mariańskich Górach, Przywozie lub Ostrawie Morawskiej ok. 20 procent. mieszkańców pochodziło z Polski.
- 17.5.1899 - powstanie Towarzystwa Budowy Domu Polskiego
- 8-9.9.1900 - Otwarcie Domu Polskiego, architekt: Stanisław Bandrowski z Krakowa
- 3.5.1958 - Zapisanie budynku pod nazwą "Společenský dům tzv. Polský dům" jako zabytku do listy Instytutu Dziedzictwa Narodowego Republiki Czeskiej (Národního památkového ústavu, číslo rejstříku ÚSKP: 34209/8-2239, identifikátor záznamu: 145911).
- lata 70. - magazyn mebli
- 1985-1992 - siedmioletnia rekonstrukcja za 48 milionů korun
- 1992-2007 - trzygwiazdkowy hotel i centrum kultury
- od 2007 - Dom Polski zostaje zamknięty
- 2011 - Dom Polski zmienił właściciela, spółka akcyjna Favorit go wylicytowała za 25 mln koron. Chciała tam otworzyć hotel, jeszcze w 2011 r.
- 2013 - Dom Polski jest nadal zamknięty. Nowy właściciel nie rozpoczął prac budowlanych (informacje z maja 2013 r.)
CYTATY Z ARTYKUŁU
Szczegółowe informacje o historii Domu Polskiego opisała pani Martyna Radłowska-Obrusník w magazynie "Zwrot" (PZKO) w roku 1992 w artykule pod tytułem „Tajemnice Polskiego Domu“. Oto najciekawsze (subiektywnie rzecz biorąc) cytaty:
- 15 maja 1899 roku Andrzej Słowik kierownik szkoły, zamieszkały w Śląskiej Ostrawie (jedna z największych postaci budzenia ducha polskości), informował powiatowe "Hejtmanství" v Mistku o mającym się odbyć za dwa dni spotkaniu w domu Matuszczyka. Było to zebranie zakładające Towarzystwo Budowy Domu Polskiego.
- Zaczęto zbierać fundusze na realizację planu postawienia Polskiego Domu.
- W Ostrawie od 6 lat stał Deutsches Haus jak i Národní dům - Polacy zaś z wolna dopracowywali się własnych polskich szkół, rozpoczynając również starania stworzenia własnego ośrodka kulturalno-oświatowego.
- Polacy zbierali datki wśród Ostrawiaków, przesyłano je z Gorlic, Bydgoszczy, Krakowa. Angażowały się w ich zbiórkę takie osobowości jak: Maria Konopnicka - poetka i powieściopisarka, profesor Odon Bujwid - kierujący wydziałem bakteriologii na krakowskim Uniwersytecie Jagiellońskim, współpracownik Roberta Kocha i Ludwika Pasteura. Swoich nazwisk użyczyli hrabowie Zamoyski i Tarnowski. Efektem była poważna suma pieniędzy, jednak nie wystarczająca na budowę, a zaledwie na kupno parceli przy zbiegu dzisiajszych ulic Žerotinovej i Poděbradovej.
- Zadanie opracowania architektonicznego całości powierzono architektowi krakowskiemu Stanisławowi Bandrowskiemu, który czasowo pracował w Ostrawie. Stworzył on plan reprezentacyjnej budowli secesyjnej z wieloma elementami nawiązującymi do polskości obiektu. Były tu herby polski i litweski, grupa rzeźb - św. Jadwiga ze swoją drużyną, a oryginalna metaloplastyka była jak to określono, koroną piastowską. Z globusów na dachu dwie pary kamiennych orłów ulatywało w przestworza.
- Znanym stał się fakt podarunku krakowskiego magistratu dwóch wagonów kamieni uzyskanych z rozbiórki murów obronnych z grodu Kraka. Do dzisiaj wystają one z lica muru Domu Polskiego.
- Zamierzone koszty budowy miały mieścić się w granicach 120 000 K. a zostały przekroczone o 150 %!
- 8 września 1900 uroczyście otwierano sanktuarium polskiej kultury w Morawskiej Ostrawie. Rozpoczęto mszą święta w starym Kościele parafialnym św. Wacława, skąd odświętny orszak Polaków ruszył ulicami.
- Z wybiciem południa ksiądz rektor Chromecki z Krakowa poświęcił budynek Domu Polskiego i przekazał klucze Komitetowi Towarzystwa.
- Następnie przewodniczący Towarzystwa i przedstawiciel Towarzystwa Krakowskiego Szkół Ludowych wystąpili z przemówieniami. Otwarto podwoje ciężkich odźwi. Gmach zapraszał na bankiet.
- Po południu w największej sali pokazywano najnowsze osiągnięcia techniki. Inż. Edmund Libański, dyrektor Ludowego Uniwersytetu Lwowskiego, prowadził prelekcje z przeźroczami na temat fonografii i telefonografii wzbudzając zachwyt wśród zebranej publiczności.
- Od godz. 19.00 rozjaźniały dookoła latarnie gazowe.
- W reflektorach sceny wędrowna grupa teatralna Ludwika Czystogórskiego z Krakowa rozpoczęła zabawiać szanowne towarzystwo 3 jednoaktówkami.
- Po występach rozpoczęła się szaleńcza zabawa ludowa.
- 9 września, zapewne nie bez przyczyny, rozpoczęcie obchodów otwarcia przygotowano aż na godziny południowe. Zorganizowano kiermasz z loterią fantową i koncertem. Wieczorem po sztuce granej przez Teatr Krakowski kończono uroczystość pożegnalną zabawą taneczną.
- Hiobowa wieść przyszła jak grom z błękitnego nieba, 10 listopada 1900 roku: Dom Polski stoi zamknięty i zagrożony jest licytacją za długi.
- Rozpoczął się czas ścisłego nadzoru gospodarczego. Komitet "ratunkowy" w pierwszej kolejności rozpoczął urządzanie zbiórek pieniężnych, w drugim rzędzie zaś rozpoczął delikatne mediacje z wierzycielami.
- Od tego czasu Dom Polski mniej lub bardziej kłopotał się z trudnościami finansowymi. Nie wpływało to jednak na zahamowanie działalności.
- Różnie bywało z programem realizowanym w Domie Polskim. W 1903 roku na łamach gazety "Wieniec Pszczółka" Bronisław Toporczyk niepokoił się ogólną sytuacją ostrawkiej Polonii, słabą jej aktywnością i frekwencją na wieczornych przedstawieniach, odczytach, obchodach rocznicowych.
- W roku 1929 Towarzystko Domu Polskiego liczyło 800 członków. Wyobrażenie o jego działalności daje zestawienie statystyczne mówiące, że w tym roku odbyło się 10 Walnych Zgromadzeń, 122 Posiedzeń Zarządu, 11 obchodów świąt narodowych, 23 przedstawień amatorskich, 30 odczytów, 32 wycieczek, zabaw, festynów - frekwencja przekroczyła 16 500. Niosąc kaganek oświaty Towarzystwo miało nadzór nad 8 szkołami i ochronkami. Prowadzono akcje dożywiania dzieci podczas której wydano 3 970 porcji mleka, a przy okazji Mikołajek obdarowano aż 850 dzieci.
- Nastał chmurny rok 1939. Po wkroczeniu III Rzeszy Zarząd Towarzystwa Domu Polskiego szybko zorientował się w sytuacji i zmienił nazwę Domu Polskiego na Spolkový dům. Dokonano usunięcia symboli polskości.... Zdemontowano, rozbito, roztrzaskano nadokienne herby...
- Do Domu Polskiego wprowadziła się organizacja młodzieży hitlerowskiej "Hitlerjugend". Narybek III Rzeszy przeważnie korzystał z pomieszczeń reprezentacyjnych nie interesując się zbytnio zakamarkami poddasza gdzie... przeleżały wojnę archiwa Polskiego Domu.
- Budynek przetrwał wojnę.
- W 1950 roku w maju powstaje w nim Miejscowe Koło PZKO (Polski Związek Kulturalno Oświatowy). Warunki działania Towarzyszta ulegają pogorszeniu.
- W 1956 zaczyna funkcjonować Ludowa Spółdzielnia Domu Polskiego. W latach 1961/62 Zarząd Spółdzielni ulega namowom ówczesnego przewodniczącego Wojewódzkiego Zarządu Spółdzielń w Ostrawie Panu Tesarzykowi i występuje do spółdzielni praskiej o przyznanie pożyczki w wysokości 200 000 Kčs na remont kapitalny i przeybudówkę. Faktyczne koszty doszły do 1 mln 280 tys. Kčs. Budynek otrzymał nowy wystrój. Znalazły się w nim restauracja, winiarnia, sala bankietowa, kawiarnia, restauracja ludowa.
- Wyposażenie z lat 60-tychodbiegało swoim charakterem od secesyjnego stylu budowy. Jedynie architektura paru sal przypominała przeszłość. Większość wnętrz urządzona była na wskroś nowocześnie-quasi socjalistycznym pop-artem.
- Były plany dalszej rozbudowy. Ot chociażby zadaszenie tarasu i zorganizowania w tym miejscu ogrodu zimowego. Poczyniono nawet pierwsze techniczno-budowlane przygotowania. Jednakże warunki działania spółdzielni ulegały zawężaniu. Po braterskiej pomocy udzielonej socjalizmowi z "ludzką twarzą" Polacy wystawieni byli silnym naciskom depolinizującym.
- W 1979 roku Ludowa Spółdzielnia Spożywców Domu Polskiego liczyła 651 członków w tym 369 Polaków i 282 Czechów. To był finisz. Kierownicza partia niechętnym okiem patrzyła na niezawisłą placówkę. Budoucnost zaś nie zapomniała o kęsie dawno wytrąconym z jej rąk. Pomimo sprzeciwu członków Prezydium spółdzielni i sprzeciwie Walnego Zgromadzenia w myśl sugestii Komitetu Wojewódzkiego KPCz osiągnęła włączenie LSDP do swojej struktury. Nastąpiło to 31 stycznia 1980 roku.
- Stypą był ostatni bal PZKO 31 stycznia 1981 roku, gdy na sali tańczyło 470 osób.
- W sukurs przyszedł... Klement Gotwald i owa pierwsza Międzynarodówka Ostrawska. Ten pierwszy dlatego, że podobno w zacnych murarch szkolił, bądź był szkolony, na rewolucjonistę (niektórzy twierdzą, że jedynie grał w karty, do tej pory przekazuje się podanie o tym jak przyszły pierwszy robotniczy prezydent zwiewał przed policją ukrywając się w konstrukcji kręgielni w ogródku Domu Polskiego). Wniosek: To miejsce należało zachować "jako pamiątkę ruchu robotniczego".
foto: Sveter, 2009, wikipedia.org
[ENG]
"The end of 19th century in Ostrava was guided by nationalities disputes. Czechs, Germans and Poles all wanted to build national center for presenting their cultural, social and political activities. The Czechs finished their National house first, then Germans, so the Poles were the only ones with no center. In 1899 the institution for building the Polish house was founded and shortly recieved the building approval. During the building of the house strong help from Polish town Krakow came and even two wagons of wrecked town walls was transported to Ostrava. The house was projected by Polish architect Bandrowski. The Polish house was opened 8.-9.9.1900. The building is in early art nouveau style with strong connection to Wienna architecture. The Polish house became a center of cultural a educational life of Poles in Ostrava. There has been a school and also the courses for illiterated workers had taken place there, the polish theatre played there. There had also been a library, study hall, bank, siege of political parties and many other institutions. In the middle of the 20th century 60-ties the building was reconstructed to a hotel." (From: GCYWV0).
Now (since 2007) Polish House is closed.
Betatest provedl p007. Tímto mu mockrát děkují.