Uitzicht op Wilsveen vanaf Kostverlorenweg.
Collectie: Regionaal Archief Leiden
Uitzicht op één van De Drie Molens vanaf de Kostverlorenweg.
Collectie: eigen archief
Bedevaartsoord
In het begin van de 16e eeuw (de exacte datum is onduidelijk) werd uit de veenplassen rond het dorp een Mariabeeldje opgedregd, ter ere waarvan er in de buurtschap een kapel werd gebouwd die Wilsveen tot een Mariabedevaartsoord maakte. Na de komst van het protestantisme (de Reformatie) werd de Mariakapel van overheidswege in 1581 gesloopt.
De pelgrims bleven evenwel komen en moesten in 1583 door de Baljuw van Rijnland zelfs met harde hand worden verwijderd. In 1584 werd op vrijwel dezelfde plaats waar de kapel had gestaan een protestantse kerk gebouwd. Ook dit hield de pelgrims niet tegen, en op last van de Staten van Holland -en later bekrachtigd door Prins Maurits-, werden de Mariabedevaarten vanaf 1587 ten strengste verboden. Ondanks de vervolging van katholieken bleven deze toch doorgaan en gaven niet zelden aanleiding tot onlusten. Dit tot grote ergernis van de Zuid-Hollandse synode te Rotterdam waar predikanten zich beklaagden over het feit 'dat er is eene kapelle te Wilsveen, waarbij nog groote afgoderij geschiedt'.
De katholieken werden in hun volharding gesterkt door Martinus van Velde, een moedig priester, die op 6 april 1639 overleed aan verwondingen die hij opliep bij een aanslag toen hij bij Gouda de H. Mis opdroeg. Het Mariabeeldje werd rond 1645 overgebracht naar de Jezuïetenkerk in Delft. Maar de vereringen bleven toch doorgaan in Wilsveen (en niet in Delft), zo blijkt onder meer uit geschriften die in 1656 werden opgesteld om Paus Alexander VII te informeren over de toestand van het katholicisme in Nederland. Ook in katholieke pamfletten uit 1668 wordt de bedevaart nog genoemd. Aan het einde van de 17e eeuw raakten de bedevaarten evenwel in onbruik.
Toen in 1708 de Jezuïeten uit Delft werden verbannen raakte het beeldje zoek. Eeuwenlang bleef de verblijfplaats onbekend. Het heeft tot 1965 geduurd voordat het onverwachts opdook bij een expositie te Delft. Het beeld bleek door een Delftse familie gered en bewaard te zijn en later overgedragen te zijn aan het Catharijneconvent te Utrecht. Een replica staat sedert 1971 in de oude doopkapel achterin de Nootdorpse Bartholomeuskerk, waar verering plaats kan vinden. Wilsveen valt onder de Nootdorpse parochie van de H. Bartholomeus
Bron: Wikipedia
Toen de veenlaag bij Wilsveen aan het eind van de 18e eeuw opraakte, trokken veel bewoners (overwegend turfstekers) weg en liep het aantal kerkgangers sterk terug. In 1820 werd de kerk ontmanteld en werd tussen de muurresten een begraafplaats aangelegd. Vanwege de beeldbepalende ligging en het belang van de begraafplaats voor de geschiedenis van de begrafeniscultuur in Nederland zijn de oudste delen van de begraafplaats sinds 1998 Rijksmonument.
Bron: Informatiepaneel