Vakantie is afgeleid van vacatio (Latijns werkwoord vacare) dat staat voor vrij zijn van verplichtingen. Het is een periode waarin een persoon zijn gewoonlijke dagelijkse activiteiten staakt, zoals naar school of het werk gaan. Dit betreft een periode die (veel) langer is dan een weekend (waarin veel mensen vrij zijn), vaak minimaal een week. Werknemers hebben vakantie wanneer zij hiervoor vakantiedagen (of andere snipperdagen) inleveren. Scholieren, studenten en docenten hebben vakantie wanneer hun school gesloten is en zij geen andere verplichtingen hebben.
Sinds ongeveer de laatste helft van de 20e eeuw wordt onder vakantie vaak verstaan dat er een reis wordt gemaakt: de zogenoemde vakantiereis. Mensen gaan louter voor ontspanning alleen, met vrienden, in groep of met hun gezin naar een andere plaats, om daar ervaringen op te doen of een betere kans op goed weer te hebben.
Strikt genomen verstaat men onder vakantie een verblijf gedurende een periode van vijf of meer dagen met ten minste vier opeenvolgende overnachtingen niet in de eigen woning doorgebracht voor recreatieve doelen.
Naar deze cache mag alleen gezocht worden tussen 9:00 en 17:00 uur.
Situatie in Nederland
In Nederland is wettelijk vastgesteld dat werknemers bij een voltijd dienstverband 20 vakantiedagen krijgen. Daarboven krijgen werknemers, afhankelijk van de collectieve arbeidsovereenkomst of arbeidsovereenkomst, bovenwettelijke dagen. In het 2011 lag dit gemiddelde op 25,6. De wettelijke vakantiedagen vervallen een half jaar na het einde van het jaar, bovenwettelijke dagen vervallen 5 jaar na het einde van het jaar.
Schoolvakanties
Op de scholen past men de volgende vakantieperiodes toe:
- herfstvakantie
- kerstvakantie
- voorjaars, krokus- of carnavalsvakantie
- paasvakantie
- meivakantie (typisch voor Nederland)
- zomer- of grote vakantie.
De namen van deze vakantieperioden kunnen per streek en per school verschillend zijn.
Soorten vakantie
De soorten vakantie zijn in een groot aantal variaties te onderscheiden.
Bootvakantie
Een vakantie waarop men per boot een kanaal of rivier afvaart. Ook zeilen en cruises behoren tot deze categorie.
Cultuur- of stadsvakantie (stedentrip)
Tijdens de vakantie, vaak in het buitenland, worden bezoeken gebracht aan steden met een rijke geschiedenis en veel musea, maar ook om te winkelen. Voorbeelden van bestemmingen zijn Rome, Barcelona, Berlijn, Parijs, Londen of New York City. Er worden ook georganiseerde rondtochten gemaakt met een bepaald thema.
Creatieve vakantie
Tijdens een creatieve vakantie is veel tijd ingeruimd voor creatieve activiteiten, zoals schilderen, musiceren en/of dansen, veelal onder professionele begeleiding.
Taalvakantie
Het verblijf in het buitenland wordt gecombineerd met al dan niet betaalde taalcursussen, soms ook als een taalbad. Vaak wordt dit gecombineerd als een taal+werk of een taal+sport vakantie.
Sportvakantie
Tijdens de vakantie worden vooral lichamelijke inspanningen verricht. Voorbeelden zijn fietsen, bergbeklimmen, bergwandeling. Bestemmingen zijn bijvoorbeeld Noorwegen en Oostenrijk. Deze vakanties worden ook in de winter gehouden. Men gaat dan met wintersport.
Fietsvakantie
Het fietsen is niet alleen een tijdsbesteding tijdens de vakantie, maar een opzichzelfstaand doel. In feite is een fietsvakantie een combinatie tussen een kampeervakantie en een sportvakantie. Een vakantiefietser kan naast kamperen natuurlijk ook gebruikmaken van hotelletjes en/of pensions.
Motorvakantie
Een vakantie waarbij het motorrijden centraal staat. Vroeger veelal het, op eigen initiatief trekken, van camping naar camping, maar tegenwoordig steeds vaker georganiseerd. De allernieuwste trend is om vanuit één punt diverse toertochten te maken. Aangezien Nederland minder motorvriendelijk is zijn favoriete bestemmingen o.a. Duitsland, Frankrijk en Tsjechië.
Natuurvakantie
In deze vakantie staat de natuur centraal. Vooral door middel van wandelen of fietsen kan men een bepaald gebied goed verkennen. Ook natuurparken worden dan vaak bezocht.
Werkvakantie
De vakantieperiode wordt gebruikt om zich uit te leven op een gebied waar men zich graag verder in wil bekwamen. Voorbeelden zijn muziekvakanties, schildervakanties, taalvakanties, verzamelvakanties (bijvoorbeeld kunstvoorwerpen of geologische vondsten van de reisbestemming) en natuurvakanties. Maar er wordt ook wel vakantie gehouden waarbij vrijwillig onderhoud wordt gepleegd aan een bos- of natuurgebied. Tijdens een werkvakantie kan het ook zijn dat men een bepaalde vorm van vrijwilligerswerk doet.
Uitgaansvakantie
Men logeert op een camping of in een appartement. Elke avond wordt een bezoek gebracht aan een disco of café tot diep in de nacht. Overdag wordt lang uitgeslapen.
Thuisvakantie
Men blijft thuis. De tijd kan worden besteed aan niets doen, hobby's, klussen, tuinieren of bijvoorbeeld de/een (pasgeboren) kind(eren).
Vaak worden tijdens een thuisvakantie uitstapjes gemaakt binnen het eigen land. Bijvoorbeeld naar het strand, naar bos of natuur, naar een museum, of naar een andere stad.
Strandvakantie
Men vertrekt van huis en logeert op een camping, in een hotel, pension of appartement. Overdag verblijft men op het strand om daar te zonnebaden, te zwemmen of sporten als beachvolleybal te beoefenen. Favoriete bestemmingen voor strandvakanties zijn in Nederland bijvoorbeeld Domburg, Egmond aan Zee, Noordwijk of Castricum. In België zijn De Haan, Nieuwpoort, Blankenberge, De Panne, Oostende, Middelkerke, Duinbergen en Knokke-Heist de meest bezochte badplaatsen. Verreweg de meeste strandvakanties worden door Nederlanders echter doorgebracht in landen als Spanje, Frankrijk en Turkije. Deze landen zijn ook bij Belgen erg populair, maar de eigen kust is ook geliefd.
Vrijwilligersvakantie
Men (voornamelijk twintigers) gebruikt een vrije periode om vrijwilligerswerk te verrichten in hulpbehoevende buitenlandse landen, zoals Thailand, Peru, Bolivia of Kenia. Een vrijwilligersvakantie is vaak een combinatie van vrijwilligerswerk en rugzaktoerisme.
Kampeervakantie
De persoon verblijft op een camping, in een tent of caravan, waar vooral wordt uitgerust, gegeten, gelezen en dergelijke. Typische activiteiten op een camping zijn fietsen (vooral door kinderen), badminton, tafeltennis, barbecueën en dergelijke. De meeste activiteiten vinden plaats in de open lucht.
Kampen
Tijdens de vakantie worden in groepen vooral sportactiviteiten en spellen verricht. Kampen zijn vaak op kinderen gericht. Er kan globaal een onderscheid gemaakt worden tussen land-, water- en sneeuwkampen.
Bungalowvakantie
De vakantie wordt doorgebracht in een bungalowpark, meestal zijn de bezoekers gezinnen of een groep vrienden (jongeren). In het park zijn allerlei plaatsen waar men zijn tijd aangenaam kan doorbrengen, bijvoorbeeld een zwemparadijs.
Een huis(je) huren
Juist niet in een bungalowpark, maar buiten de stad op het platteland om van de rust te genieten. Ook het systeem van woningruil kan een middel zijn om nieuwe horizonten te ontdekken.
Backpackvakantie
Een Backpackvakantie is meestal van langere duur. Men blijft niet lang op één plaats, maar reist met een rugzak rond.
Wandelvakantie
Een vakantie waarbij men of veel wandel(dag)tochten maakt, of een meerdaagse langeafstandswandeling loopt.
Liftvakantie
Een vakantie waarbij men liftend naar de bestemming reist en/of op de bestemming rondreist om transportkosten uit te sparen, om de vakantie door het onvoorspelbare karakter van liften avontuurlijk te maken en/of om lokale bevolking te ontmoeten.
Veel mensen houden vakantie met een combinatie van de bovenstaande mogelijkheden.
Vakantiestress
Voor veel mensen is vakantie een "must". De sociale druk om op vakantie te gaan vanuit de omgeving is groot. Zonder vakantie hoor je er in feite niet bij. Vooral voor alleenstaanden is dit een probleem, want om vakantie in je eentje te vieren moet je erg sterk in je schoenen staan. Er bestaan dan ook initiatieven op internet om met name een vakantiepartner te vinden. Vóór het bestaan van internet verschenen advertenties in dagbladen van mensen die een vakantiepartner zochten.
Voordat er op vakantie gegaan kan worden moeten allerlei voorbereidingen getroffen worden. Niet alleen moeten de benodigde artikelen worden ingepakt, maar ook moet het huis veilig en schoon worden achtergelaten. Dit moet gebeuren direct nadat met werken is gestopt, en men moe is van een jaar hard werken. Dit tezamen kan leiden tot vakantiestress,
Voor huisdieren is de vakantieperiode van hun baasjes niet zo prettig. Zij worden ondergebracht bij anderen, bijvoorbeeld in een dierenpension, of ze blijven alleen thuis en worden soms niet goed verzorgd. Dierenasielen hebben in vakantieperiodes altijd te kampen met een enorme overbezetting van de capaciteit. Dit wordt veroorzaakt omdat sommige mensen hun huisdieren hier brengen vanwege hun vakantie.