De Schermer droogmakerij is bekend om zijn watermolens, de 52 molens waarmee het Schermeer werd droog gepompt en later droog gehouden zijn wereldberoemd. Minder bekend is dat er ook enkele industriemolens langs de Schermerdijk hebben gestaan. In West-Graftdijk stond een
Kapitale houtzaagmolen “De Drie Gebroeders”.
Op een buitendijkse stuk land stond sinds (in ieder geval) 1730 hout-zaagmolen De Drie Gebroeders van de familie Graftdijk. Op het erf stonden verder drie open hout-loodsen en een houten woning (met twee vertrekjes) voor de meesterknecht. De molen was een goed onderhouden zeskante bovenkruier, had een vlucht van 70 voeten (ca. 20 meter) en was uitgerust met drie zaagramen en twee sleden. Op een kaart uit 1831 (zie boven, klik om te vergroten) is de situatie goed te zien. De molen is opgenomen in een lange schuur rechts naast het ‘Balkgat’. Aan de kopse kant van de molenschuur geven al die evenwijdige streepjes de sleephelling aan, waarover de balken vanuit het water de molen in werden getrokken (met balken werden hier de ongezaagde boomstammen bedoeld). De drie andere grote gebouwen op het erf zijn open houtloodsen, daarin lag het hout goed geventileerd en beschermd tegen regen en directe zonneschijn. De nog te zagen boomstammen lagen te wateren in het balkengat of in het aangrenzende water van de Vuile Graft. Deze inham is nog steeds zichtbaar in het landschap en herinnert tot op de dag van vandaag aan de houtzaagmolen (zie gele indicatie op de luchtfoto).
Het Noordhollands Kanaal
De ligging van de houtzaagmolen aan het Noordhollands Kanaal was gunstig. Het kanaal was in 1824 geopend. Zeeschepen met hout uit Noorwegen of het Oostzeegebied op weg naar Amsterdam voeren vlak langs De Drie Gebroeders. In de eerste jaren van het Noordhollands kanaal was er alleen aan zuidkant van het kanaal een jaagpad. Dat zal met elkaar tegemoet komende schepen voor de jagers elke keer een heel gedoe zijn geweest. Later werd ook aan de noordzijde een jaagpad aangelegd, direct langs molen de Drie Gebroeders. Op een oude fotokaart van West-Graftdijk zien we het jaagpad vanaf de Molenbrug; rechts in de verte de radbrug naar de Graftdijker sluis (zie boven: ansichten van de situatie destijds). Een gevolg van de aanleg van dit jaagpad was, dat de Vuile Graft en daarmee De Drie Gebroeders moeilijker bereikbaar werden, zeker voor de houtschuit van De Drie Gebroeders en andere schepen met staande mast.
Een zilveren tabaksdoos voor Cornelis Rus
In 1836 kreeg Cornelis Rus een zilveren tabaksdoos (zie boven, klik op de foto om te vergroten). De inscriptie op de binnenzijde van het deksel verwijst naar Klaas Graftdijk, tot zijn dood in 1835 eigenaar van De Drie Gebroeders:
"Aan Cornelis Rus, timmerbaas van de Polder de Schermeer is deze doos uit achting en erkentelijkheid voor bewezene diensten, tot een gedachtenis ten geschenke gegeven door de Erven K. Graftdijk,
West Graftdijk, Juny 1836"
Op het deksel staat een afbeelding van een houtzaagmolen De Drie Gebroeders. Alle gebouwen van de plattegrond zijn op de afbeelding terug te vinden, tot en met (geheel links) de knechtswoning met de schoorsteen, het raam en een vrouw op het boenstoepje. Dit is des te bijzonderder omdat er verder geen afbeeldingen bekend zijn van deze hout-zaagmolen.
Deze bijzondere tabaksdoos is te zien in Museum In ‘t Houten Huis in De Rijp.
Het einde van De Drie Gebroeders
De krant bericht in 1890 als volgt:
"Het onweder, dat Vrijdagavond boven ons land gewoed heeft, liet hier en daar zijn sporen na. … Boven de Rijp (N.-H.) woedde het onweder kort, maar hevig. Spoedig werden twee branden opgemerkt, een in de richting van Krommeniedijk, de andere te West Graftdijk, alwaar de houtzaagmolen van den heer J. Graftdijk eene prooi der vlammen werd. Alles was verzekerd."
"Ooggetuigen van deze molenbrand kunnen vertellen hoe de molen als het ware werd weggevaagd en hoe de Graftdijkers er met tranen in de ogen naar stonden te kijken. Met tranen in de ogen, omdat daar iets verdween wat ook hun lief was. En omdat het hun brood was, te werken in en om de molen. Het knetteren van de vlammen deed in hen de vraag rijzen of de molen wel zou worden herbouwd.”
De molen zou niet meer herbouwd worden. Dat zou ook niet verstandig zijn geweest, want in zijn omgeving zat het economisch tij fors tegen. Sinds de opening van het Noordzeekanaal in 1876 en de aanleg van de Zaandamse haven in 1885 had de houthandel zich verplaatst van Purmerend en Edam naar het zuiden van de Zaanstreek. Op diverse plaatsen langs het Noordhollands Kanaal waren inmiddels stoom-houtzagerijen geopend. Met De Drie Gebroeders op z’n oude plek had men het vast nog wel een tijdje uit kunnen zingen maar het was hoe dan ook een aflopende zaak. De familie Graftdijk beëindigde de bedrijfsactiviteiten en liet langs de Kanaaldijk, op het erf waar hun molen gestaan had, voor f 22.000 een riant huis bouwen: villa Sonnevanck. De familie Graftdijk woonde er tot 1911, toen trok zij weg. Het huis werd verkocht aan Wout Spaan, die er tot 1934 in heeft gewoond. Nog in datzelfde jaar werd het huis gesloopt, omdat het op het tracé stond van een nieuw aan te leggen weg, de huidige N244.
Wij danken de gemeente Alkmaar voor een bijdrage en het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier voor de coöperatieve houding en toestemming voor de cache op hun grond.
Wie cache Houtzaagmolen De Drie Gebroeders gevonden heeft kan onderstaande banner op zijn profiel plaatsen:
<a href="http://coord.info/GC5K3BG"> <IMG height ="100" src="http://i.imgur.com/YEVaZsM.png">
Eremetaal
