Getto Multi-Cache
-
Difficulty:
-
-
Terrain:
-
Size: 
(micro)
Please note Use of geocaching.com services is subject to the terms and conditions
in our disclaimer.
Geocache to pojemnik PET. Zawiera logbook i ołówek.
Autorem skrzynki jest Tiomek.
Zapraszam na wyjątkowy spacer w miejsca, o których historii niewiele osób wie. Przenieśmy się wiele lat wstecz. Pierwsze wzmianki o tarnowskich żydach pochodzą z 1445r. W 1939 r. Tarnów liczył 56.000 mieszkańców, z czego około 25.000 było Żydami (45% mieszkańców miasta). Znaczna ich część stanowiła elitę intelektualną i kulturalną Tarnowa, byli adwokatami, lekarzami, muzykami, nauczycielami, przedsiębiorcami. Większość Żydów należała jednak do biedoty zamieszkując ciasne, podwórzowe oficyny, drewniane domy i przybudówki. Stąd wywodzili się członkowie socjalistycznych i komunistycznych partii, przywódcy ruchów społecznych. Miasto było ważnym ośrodkiem życia religijnego, z kilkoma synagogami i kilkudziesięcioma małymi domami modlitwy (sztibl, klojz), z żydowskimi szkołami, drukarniami, towarzystwami kulturalnymi i społecznymi, bogatym życiem towarzyskim. Tu mieszały się wpływy zarówno oświeceniowe, reformatorskie, jak też chasydzkie z ośrodków takich jak Bobowa, Nowy Sącz, Rymanów, Sadogóra... Tarnów był czwartym w byłej Galicji miastem co do liczby Żydów (po Lwowie, Krakowie i Stanisławowie) i pierwszym pośród większych miast, pod względem procentowej ich ilości. Na przedmieściu wschodnim Tarnowa pierwsze rodziny żydowskie osiedliły się w XV wieku. W następnym wieku zezwolono im na zakup kilku domów w obrębie murów miejskich, ale w wyraźnie wydzielonej ulicy. Tak tworzyć się poczęła dzielnica żydowska, bardzo powoli rozszerzająca swój obszar, aż po koniec XVIII w., kiedy to miasto, zniszczone gospodarczo i popadające w ruinę, zezwoliło na liczniejsze osiedlenie się kupcom żydowskim w obrębie murów. W drugiej połowie XIX w. Żydzi opanowali handel i drobny przemysł, a w czasie późniejszym owe dziedziny zdominowali w Tarnowie całkowicie. Zajęli też zwartym W tym miejscu była mezuzaosadnictwem całą wschodnią część miasta, zwaną Grabówką, a także Rynek i kilka przyległych ulic.
Synagoga Nowa zwana Jubileuszową
N 50° 00.858 E 020° 59.446
Rejon ulic Nowej i Waryńskiego obfitował w instytucje zapewniające gminie żydowskiej właściwe funkcjonowanie. Narożnik ulicy Nowej od strony zachodniej zajęty był przez budynek kahału a więc gminy izraelickiej, tuż obok niego stała niewielka bóżnica Debory Menkes (Wekslerowej), dobrodziejki gminy żydowskiej i fundatorki szpitala żydowskiego. Na rogu wschodnim zaś ulicy Nowej u zbiegu z ulicą Waryńskiego stała ongiś największa z tarnowskich synagog, Synagoga Nowa. Budowano ją niemal sześćdziesiąt lat od 1848 do 1908 roku, oddana została w dniu 18 sierpnia 1908 roku w dniu urodzin Franciszka Józefa, stąd nazywana była oficjalnie Synagogą im. Franciszka Józefa I lub Jubileuszowa. Jej złota kopuła górowała nad miastem i była dumą tarnowskich Żydów. Tak jak inne synagogi została podpalona przez Niemców 9 listopada 1939 roku. Płonęła trzy dni, kilka miesięcy później wypalone mury wysadzono w powietrze. Jedna z kolumn, wydobyta po wojnie z gruzów posłużyła jako pomnik zagłady ustawiona na żydowskim cmentarzu.
Policz na ilu śrubkach została zamontowana tablica (ta mniejsza, na budynku) z informacją o tym miejscu. Liczbę oznacz jako A
Plac Bohaterów Getta
N 50° 00.806 E 020° 59.446
Dawny Plac pod Dębem. W miejscu zetknięcia się Placu z ul. Wałową od czerwca 1942 r., znajdowała się największa z bram getta (druga znajdowała się na ul. Folwarcznej, dziś Waryńskiego na wysokości skrzyżowania z ulicą Kupiecką). Po 7 września 1939 r., Niemcy rozpoczęli stopniowo ograniczać Żydów w prawach do posiadania, poruszania się po ulicach, nakazano znakowanie żydowskich sklepów a ludności nakazano noszenie opasek z gwiazdami. Najpierw utworzono we wschodniej części miasta dzielnicę żydowska, poza którą nie wolno było Żydom mieszkać. Skupiono w niej ok. 40 000 Żydów, zwożąc też ludzi z okolicznych miasteczek i wsi. W ciągu czerwcowego tygodnia (11-19) 1942 r. Niemcy ogłosili tzw. pierwszą akcję, mordując na Rynku, cmentarzu i w Zbylitowskiej Górze tysiące ludzi, a większość wywożąc do obozu śmierci w Bełżcu. Wtedy utworzono zamknięte getto, z ok. 20 000 ludzi. Obejmowało ono pierwotnie obszar wyznaczony Placem pod Dębem oraz ulicami Wałową, Lwowską, Nową, Mickiewicza, Starodąbrowską i Polną. W ciągu kolejnych akcji mordowano kolejne tysiące ludzi, ostatecznie getto zostało zlikwidowane we wrześniu 1943 r.
Współrzędne wskazują tabliczkę z informacją o tym miejscu. Odczytaj z siódmego wersu pierwszą cyfrę i oznacz ją jako B
Ulica Goldhammera
N 50° 00.860 E 020° 59.348
Ulica na której pod koniec XIX i na początku XX w. kwitło żydowskie życie upamiętnia postać dr Eliasza Goldhammera, prawnika, wiceburmistrza Tarnowa w latach 1906-11. Uznając zasługi dla społeczności miasta, Rada Miejska nadała ówczesnej ulicy Zdrojowej imię tego żydowskiego obywatela. W kamienicy nr 1, na pierwszym piętrze, mieścił się ostatni w mieście czynny dom modlitwy, nad którym pieczę sprawował ostatni tarnowski Żyd Abraham Ladner. Pod numerem 3, w dzisiejszym budynku Urzędu Miasta, znajdował się Hotel Soldingera (1904), który był wizytówką tej ulicy, w czasie okupacji zamieniony na hotel dla niemieckich żołnierzy. Po wojnie w tym budynku mieściła się siedziba gminy wyznaniowej, tam też zorganizowano pierwszy dom modlitwy. Pod numerem 5, znajduje się eklektyczny budynek dawnego żydowskiego Towarzystwa Kredytowego (1890). W sieni wmurowano dwie tablice poświęcone Hermanowi Mertzowi, członkowi Rady Miejskiej, inicjatorowi powstania budynku, oraz Eliaszowi Goldhammerowi. Po przeciwnej stronie, pod numerem 6, zauważalne napisy w języku jidysz i polskim reklamujące dania restauracyjne.
Na wysokości ulicy Waryńskiego, nad szyldem informującym o biurze rachunkowym znajduje się bardzo ciekawa konstrukcja. Pomiędzy oknami dostrzeżesz wiele płytek z gwiazdami/słoneczkami. Ich ilość oznacz jako C i D
Okolice tarnowskiego rynku
N 50° 00.793 E 020° 59.326
Tarnowski Rynek z pięknym renesansowym ratuszem jest świadkiem męczeństwa miejscowych Żydów. Po różnorodnych szykanach i ograniczeniach swobód, które dotknęły Żydów tarnowskich od pierwszych dni niemieckiej okupacji (Niemcy wkroczyli do Tarnowa 7 września 1939 r.) przyszedł czas na ich stopniową, planowaną zagładę. Wstępnym aktem do tej zbrodni była tzw. pierwsza akcja – w dniach 11 - 19.06.1942. Niemcy zgromadzili wówczas na Rynku tysiące Żydów, których maltretowano i zabijano w okrutny sposób.
W tym miejscu wysoko na ścianie znajduje się tablica. Z jej polskiej wersji językowej weź jedyną tam liczbę i pomnóż przez siebie wszystkie znajdujące się tam cyfry. Ta liczba to E
Bima
N 50° 00.798 E 020° 59.375
Bima (hebr. podwyższenie) to centralne miejsce synagogi, zwykle w formie podium, z którego odczytuje się fragmenty Tory i ksiąg prorockich. Jest pozostałością po najstarszej murowanej synagodze tarnowskiej, zbudowanej po 1661 roku. Pierwotnie na tym miejscu istniała zapewne budowla drewniana, która, trawiona częstymi pożarami, została zastąpiona formą murowaną. Synagoga Stara, podobnie jak pozostałe domy zgromadzeń modlitewnych, została podpalona przez hitlerowców 11 listopada 1939 roku a jej zgliszcza, które nie poddały się pożarowi, rozebrano kilka miesięcy później. W 1987 roku bima została nakryta dachem. Od 1996 roku udziela gościny artystom występującym podczas organizowanych przez Komitet Opieki Nad Zabytkami Kultury Żydowskiej Dni Pamięci Żydów Galicyjskich. Ze zrujnowanej synagogi zachowały się cztery kolumny ceglane z fragmentem stropu, który podpierały. Między tymi kolumnami zbudowane było podium (bima), od którego ten ocalały fragment wziął nazwę.
Nieopodal Bimy znajduje się tablica informacyjna. Odczytaj pierwszą cyfrę z 15 wersu i oznacz ją jako F
Ulica Żydowska
N 50° 00.778 E 020° 59.339
Z Rynku prowadzą na wschód dwie ulice, których nazwy są bezpośrednio związane z Żydami. To ulice: Wekslarska i Żydowska. Między nimi zachował się najstarszy kwartał miasta zamieszkały niegdyś przez Żydów. Zachowane tu kamienice pochodzą z wieków XVII i XVIII. Mają charakterystyczne, wąskie sienie, maleńkie podwórka (lub też w ogóle są ich pozbawione) i wąskie ściany frontowe. Część domów zachowała żelazne okiennice dawnych żydowskich sklepów, a na niektórych odrzwiach można się dopatrzyć śladów po mezuzie.
W 1997 roku, na narożnym budynku przy ulicy Żydowskiej, wmurowano tablicę upamiętniającą tę tragedię. Odczytaj z tablicy pierwszą cyfrę i oznacz ją jako G
Dworzec
N 50° 00.334 E 020° 58.450
Podczas drugiej wojny światowej z dworca kolejowego w Tarnowie odjeżdżały pociągi wywożące ludność pochodzenia żydowskiego do obozów zagłady. Abraham Chomet w książce zatytułowanej "Zagłada tarnowskich Żydów" tak opisuje dzieje jednego z transportów: "Około osiem tysięcy ludzi przeznaczonych na spalenie w krematoriach oświęcimskich, zapędzono na dworzec kolejowy. Tam były już przygotowane wagony towarowe, do których wpychano po 170 osób, podczas gdy miejsca w każdym było tylko dla czterdziestu osób. Jeszcze na samym dworcu ginęli ludzie, ściśnięci, bici; dusząc się w tych ciasnych, oblepionych wapnem wagonach. (....) Ten pociąg, który wiózł około ośmiu tysięcy Żydów, przy czym liczba ich po drodze powiększyła się o dalsze dwa tysiące osób z getta w Bochni, dotarł do Oświęcimia z większą liczbą zmarłych niż żywych".
Współrzędne wskazują na obelisk. Ilość nazwisk osób, których dotknął ww. transport to... Pierwszą cyfrę tej liczby oznacz jako H
FINAŁ
Finał spaceru znajduje się nieopodal miejsca (rampy), z którego wykonano pierwszy transport więźniów (w tym żydów) do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu.
N 50° DD.|A-G|.E.|H-G|
E 20° 5B.|F-2|.|B|.|C+G|
Additional Hints
(Decrypt)
CRG an zntarfvr, oyvfxb mvrzv