"Dolina" Krzem(ionk)owa EarthCache
-
Difficulty:
-
-
Terrain:
-
Size: 
(other)
Please note Use of geocaching.com services is subject to the terms and conditions
in our disclaimer.
Skrytka typu EarthCache nie posiada fizycznego pojemnika. Aby zaliczyć znalezienie EC powinnaś/powinieneś/powinniście udać się na krótki spacer, odpowiedzieć na pytania zamieszczone w opisie tej skrytki i przesłać je do mnie za pomocą formularza kontaktowego. Logować można bezpośrednio po wysłaniu odpowiedzi do mnie, a jeśli coś w nich będzie nie tak, zgłoszę się do Ciebie/do Was i pomogę w zadaniu. Powodzenia:)
Skrytka została stworzona przez catnh. Zdjęcia i treść są własnością catnh.
Dziękuję wszystkim za odwiedzenie tej skrytki, którą przekazałam w dobre ręce. :)
Krzemień
Krzemionki Podgórskie znajdują się w południowo-wschodniej części wielkiej jednostki geologicznej zwanej monokliną śląsko-krakowską. Są zrębem tektonicznym ograniczonym uskokami o zrzutach wynoszących kilkadziesiąt do 200 m. Na południe od tego zrębu znajduje się rów tektoniczny Łagiewnik wypełniony iłami mioceńskimi, należący do zapadliska przedkarpackiego. Skały budujące Krzemionki reprezentują utwory geologiczne od górnej jury po plejstocen. Występują tu powstałe w górnej jurze wapienie skaliste uławicone (gruboławicowe) zawierające konkrecje krzemienne. Wapienie te stanowią górną część kompleksu wapieni jurajskich i są najmłodszym osadem jury obszaru krakowskiego. Utwory kredowe reprezentowane są przez cenomańskie i turońskie piaszczyste zlepieńce i wapienie z otoczakami kwarcu oraz senońskie margle, margliste wapienie i opoki z czertami (kreda górna).
Wapienie skaliste uławicone chatakteryzują się występowaniem ciemnych konkrecji krzemiennych.
Konkrecje powstają wskutek większej siły krystalizacji niektórych składników w osadzie. Krzemienie, to konkrecje krzemionkowe o obłych kształtach, z wyraźnie zaznaczoną granicą odcinającą je od skały otaczającej. Krzemień też wyraźnie różni się barwą od tej skały (biały wapień i ciemnopopielaty bądź brązowy krzemień).
W skałach można też napotkać inne konkrecje krzemionkowe zwane czertami, które mają mniej wyraźne, jakby zatarte granice (skała i konkrecja przenikają się). Barwa czertu nie jest tak intensywna jak krzemienia, jest bardziej zbliżona do barwy otaczającej go skały.
Czert
Zarówno krzemienie jak i czerty najczęściej występują w skałach wapiennych, marglach i kredach. Tworzą rozciągnięte pokłady ułożone równolegle do warstwowania skały albo soczewkowate skupienia, które również podkreślają warstwowanie skały. Oba rodzaje konkrecji, jeśli występują warstwowo lub soczewkowo i zgodnie z warstwowaniem skały, świadczą o tym, że powstały w czasie gdy tworzył się osad. Niekiedy jednak zdarza się, że konkrecje pojawiają się niezgodnie z warstwowaniem, np. przy pionowych szczelinach - świadczy to wtedy o ich późniejszej genezie, związanej z przeobrażaniem się skał pod wpływem czasu, wtórnej mineralizacji krzemionką i zmian fizykochemicznych związanych z tą szczeliną.
Jednak wiedza dotycząca powstawania konkrecji, w przypadku krzemieni wydaje się niewystarczająca. Tak wydawałoby się powszechna skała, którą możemy spotkać nie tylko w ścianach skalnych i u ich podnóży, lecz także na drogach czy w murach budynków, podzieliła badaczy!
Niejasne wydaje się być źródło krzemionki oraz temperatura jej krystalizacji, ponadto utwory konkrecyjne, jako ciała stale narastające, mogą powstać na drodze krystalizacji materii od środka na zewnątrz lub na odwrót. Kontrowersje budzą też poglądy dotyczące relacji czasowych i przestrzennych między krzemieniami a ich osadami macierzystymi, czy konkrecje tworzyły się na etapie:
- sedymentacyjno-wczesnodiagenetycznym (w trakcie sedymentacji),
- diagenetycznym (pod przykryciem osadami w zbiorniku morskim),
- czy epigenetycznym (po wypełnieniu zbiornika osadami i ich wydźwignięciu).
Powstała nawet teoria o rzeczno-morskim pochodzeniu krzemieni - powstały one na drodze transportu krzemionki przez wody rzeczne, a następnie chemicznego wytrącania w głębszych partiach zbiornika morskiego.
Mi osobiście najbardziej spodobała się teoria Grzegorza Pieńkowskiego i Jacka Gutowskiego, według której krzemionka w postaci żelu powoli wypełniała nory skorupiaków. Po całkowitym wypełnieniu pustej przestrzeni proces ten mógł trwać nadal, a wtedy skupienia krzemionki rozrastały się tworząc buły o fantastycznych kształtach. Z upływem czasu żel krzemionkowy tracił wodę i zmieniał się w twardą skałę – krzemień. A proces ten rozpoczął się niedawno... Jedynie 155 milionów lat temu, w okresie późnej jury, gdy dzisiejsze ziemie polskie pokrywało, płytkie ciepłe morze stanowiące cześć oceanu Tetydy.
Ciekawostek o konkrecjach krzemionkowych jest wiele, lecz pozostawiam to Waszej wrodzonej ciekawości świata i życzę owocnych poszukiwań.
Zadanie:
Twoim czy też Waszym zadaniem będzie przyjrzenie się konkrecjom krzemionkowym występującym w ścianie skalnej, nad którą góruje wieża telewizyjna i odpowiedź na poniższe pytania.
1. Jak ułożone są konkrecje krzemionkowe w ścianie skalnej? Czy są one ułożone bezładnie czy równolegle do warstwowania skały a może niezgodnie z warstwowaniem? O czym to może świadczyć?
2. Czy pod ścianą skalną można znaleźć fragmenty konkrecji krzemiennych? Jakiej wielkości? Czy posiadają tzw. korę? Jeśli tak, to czy łatwo zdjąć z nich "korę" (czy przylega ona ściśle)?
3. Czy występujące tu konkrecje krzemionkowe różnią się między sobą kolorami?
Opcjonalnie: Zrób zdjęcie okazu, który najbardziej Ci się spodobał i dołącz do logu.
4. Przyjrzyj się dowolnemu “okazowi” w ścianie skalnej. Występują tu krzemienie czy czerty? Uzasadnij swoją odpowiedź.
5. Do czego wykorzystywano krzemienie w prehistorii? Czy dziś są one do czegoś wykorzystywane?
6. Zadanie opcjonalne: Jakie skorupiaki mogły zostać przemienione w krzemień?
Bibliografia:
Petrografia, A. Bolewski, W. Parachoniak, Wydawnictwo Geologiczne
Geologiczno-przyrodnicze wartości terenów pogórniczych Krzemionek Podgórskich, M. Szczepańska, Warsztaty 2003 z cyklu Zagrożenia naturalne w górnictwie, Mat. Symp. str. 467 – 475
http://www.krzemienie.pl/genesis dostęp: 2015-04-29
http://krzemionki.pl/o-krzemionkach/kopalnie/ dostęp: 2015-05-04
Additional Hints
(No hints available.)