Skip to content

Przełamuję się nad Wisłą i Rozwiązuję EC EarthCache

Hidden : 5/25/2015
Difficulty:
1.5 out of 5
Terrain:
1.5 out of 5

Size: Size:   other (other)

Join now to view geocache location details. It's free!

Watch

How Geocaching Works

Please note Use of geocaching.com services is subject to the terms and conditions in our disclaimer.

Geocache Description:

Skrytka typu EarthCache nie posiada fizycznego pojemnika. Aby zaliczyć znalezienie EC powinnaś/powinieneś/powinniście udać się na miejsce, odpowiedzieć na pytania w opisie i przesłać do mnie odpowiedzi za pomocą formularza kontaktowego. Logować można bezpośrednio po wysłaniu odpowiedzi do mnie, a jeśli coś w nich będzie nie tak, zgłoszę się do Ciebie/do Was i pomogę w zadaniu. Powodzenia:)

Skrytka została stworzona przez catnh. Zdjęcia i treść są własnością catnh.
Dziękuję wszystkim za odwiedzenie tej skrytki, którą przekazałam w dobre ręce. :)


Znajdujesz się w malowniczym miejscu, gdzie Wisła dokonuje swojego przełomu, który powszechnie znany jest jako przełom Wisły w Tyńcu.

Wisła jest najdłuższą i największą rzeką w Polsce i w zlewisku Morza Bałtyckiego. Wypływa ze stoków Baraniej Góry w Beskidzie Śląskim, bezpośrednio po opuszczeniu gór płynie przez pas Kotlin Podkarpackich, następnie przez pasy Starych Gór i Wyżyn, Nizin Środkowopolskich, Pojezierzy i Nizin Nadmorskich.
Kotliny Podkarpackie są częścią zapadliska przedkarpackiego, które tworzą Kotlina Oświęcimska i Sandomierska. Dolina Wisły została wypreparowana w utworach aluwialnych u podnóża wyżyn.
Pomiędzy Kotliną Oświęcimską i Sandomierską, w okolicach Krakowa, dolina Wisły zwęża się tworząc wąskie przejście pomiędzy Karpatami a Wyżyną Krakowsko-Częstochowską, jest to tzw. Bramę Krakowską.



W najkrótszym możliwym wyjaśnieniu, przełom rzeki to odcinek doliny rzecznej o wąskim dnie i stromych zboczach, w którym ciek (rzeka) pokonuje przeszkodę obecną na jej drodze (np. pasmo górskie lub inną wypukłość terenu).

Dodam teraz szerszy opis, który na pewno przyda się do odpowiedzi na ten EC.

Przełom rzeczny, określany także jako odcinek przełomowy, to odcinek doliny o charakterze wciosu, jaru lub nawet gardzieli, występujący pomiędzy odcinkami o szerokim dnie i łagodnie nachylonych zboczach, znajdujących się powyżej i poniżej. Przełomy rzeczne powstają, gdy rzeka przepływa przez obszar górski lub wyżynny, rozdzielający dwa obszary o mało urozmaiconej rzeźbie (równinne lub pagórkowate). W górach odcinki przełomowe występują wzdłuż rzek płynących z jednej kotliny do drugiej, charakter przełomu może mieć też cały górski odcinek doliny, jeśli rzeka przecina łańcuch górski położony pomiędzy dwiema nizinami.
W porównaniu z odcinkami sąsiednimi w przełomie zbocza są wyższe i bardziej strome, nierzadko urwiste, dno doliny ulega wyraźnemu zwężeniu, a terasy rzeczne występują szczątkowo. Spadek podłużny na ogół rośnie, co powoduje zmianę typu koryta. W małych przełomach rzek górskich koryto aluwialne może być zastąpione korytem skalnym, w dolinach dużych rzek następuje zwykle wyprostowanie koryta, mogą też pojawić się progi skalne, bystrza i wodospady.
Powstanie odcinka przełomowego jest na ogół związane z koniecznością wydatkowania większości energii rzeki na erozję wgłębną, tak aby pogłębianie odcinka rozcinającego wzniesienie dotrzymywało kroku pogłębianiu odcinka znajdującego się powyżej i poniżej. Dzieje się to kosztem erozji, dlatego dno doliny ulega zwężeniu, a występowanie odporniejszych skał podłoża powoduje spowolnienie tempa obniżania zboczy. Odcinek przełomowy stanowi lokalną bazę erozyjną dla górnego biegu rzeki.

Ze względu na przyczyny powstania przełomów, wyróżnia się przełomy:
  • antecedentne – powstają w obszarach tektonicznie aktywnych, gdy następuje dźwiganie podłoża w poprzek biegu rzeki. Powstają, gdy na drodze rzeki zaczyna tworzyć się wypiętrzenie tektoniczne, a ruch wznoszący jest na tyle wolny, że erozja wgłębna wód nadąża z wcinaniem koryta rzeki w podłoże. Często przełomy te mają kręty, meandrowy przebieg, pokrywający się z biegiem rzeki przed rozpoczęciem procesu podnoszenia się terenu;
  • epigeniczne - powstają, gdy rzeka wykorzystuje dolinę lodowcową płynąc jednak w kierunku przeciwnym niż płynęła rzeka lodowcowa. Powstaje na obszarze, gdzie pierwotnie dawniej płynąca rzeka rozcięła wzniesienie, następnie cały teren został zasypany osadami i nowa sieć rzeczna stopniowo wcinała się w podłoże, a dotarłszy do rozciętego uprzednio wzniesienia utworzyła przełom;
  • epigenetyczne - powstają, gdy rzeka wcinając się w podłoże, osiąga wychodnie skalne o znacznej odporności, lecz lokalnym zasięgu występowania. Powstają, gdy rzeka rozwija się na powierzchni zbudowanej ze skał osadowych pokrywających ukrytą pod nimi starą rzeźbę. Rzeka wzdłuż swojego grzbietu odpreparowuje stare, odporne grzbiety;
  • przelewowe -powstają przez rozcięcie zapory spiętrzającej wodę rzeczną poprzez przelanie się spiętrzonych wód przez najniższe miejsce np. zapora zatrzymująca wody jeziorami;
  • strukturalne - ściśle związane z budową geologiczną obszaru, powstają, gdy rzeka natrafia na osady o większej odporności co powoduje wyraźne przewężenie doliny;
  • regresyjne - powstają w wyniku erozji wstecznej źródeł rzeki, co doprowadza do przecięcia działu wodnego i połączenia się dwóch rzek;
  • pozorne - powstają poprzez odpreparowanie rowu zapadliskowego na obszarze o rzeźbie zrębowej.

Wzgórza w okolicy Tyńca i Piekar mają charakter zrębowy, wszystkie większe zapadliska tektoniczne, które oddzielają te zręby, wypełnione są iłami mioceńskimi. Miocen to epoka, która trwała niedawno, jedynie 23,03 do 5,332 mln lat temu, to wtedy np. pojawiły się gołębie (na krakowskim Rynku ;) ). Uskoki, rowy, zręby, kotliny i zapadliska powstają w wyniku przesunięcia warstw skalnych spowodowanych pionowymi i poziomymi ruchami skorupy ziemskiej. Uskok jest strukturą tektoniczną powstałą wskutek pionowego lub poziomego przesunięcia warstw skalnych, z przerwaniem ich ciągłości wzdłuż pęknięcia w skorupie ziemskiej. Obszar wzniesiony pomiędzy dwoma równoległymi uskokami tworzy zrąb tektoniczny, a obszar obniżony tworzy rów tektoniczny. Obszary obniżone wzdłuż nieregularnie przebiegających uskoków tworzą kotliny i zapadliska, np. zapadlisko przedkarpackie. Jeżeli w postaci zrębu zostanie wzniesiony obszar o budowie fałdowej to powstają góry fałdowo-zrębowe.


Grafika ilustrująca rów tektoniczny z okalającymi go zrębami tektonicznymi i uskokami


W okolicy Tyńca i Piekar, bezpośrednio po okresie ruchów uskokowych i osadzeniu się iłów mioceńskich, osady ilaste wypełniły nie tylko zapadliska, ale pokryły także wzgórza zrębowe. Wody dawnej Wisły, płynącej obszarem zapadliska przedkarpackiego ku wschodowi, początkowo łatwo usuwały osady ilaste, lecz po natrafieniu na twarde podłoże w obrębie zrębów tektonicznych, koryto rzeki dzięki erozji bocznej przesuwało się w bok. W ten sposób odpreparowane zostały ściany zrębów, a rzeka usytuowała swoje koryto w obrębie zapadliska tektonicznego wypełnionego miękkimi iłami. Podobne zjawisko zaszło także później podczas usuwania pokrywy osadów plejstoceńskich. Plejstocen trwał około 1,806 mln do 11 800 tys. lat temu.

Zadanie:



1. Ile wzgórz widzisz po tej i po przeciwnej stronie Wisły?

2. Czy wzgórza te mogą być fragmentami zrębu tektonicznego?

3. Podobno: W przełomie zbocza są wyższe i bardziej strome, nierzadko urwiste, dno doliny ulega wyraźnemu zwężeniu, a terasy rzeczne występują szczątkowo.
Czy w tym miejscu także tak jest? A jeśli nie, to jakie elementy nie występują?

4. Jaki rodzaj przełomu tu występuje?

5. Kiedyś Wisła płynęła na wschód, kiedyś na zachód... Jak myślisz, czy może ona ponownie zmienić kierunek? Czy może to zostać wywołane np. wypiętrzeniem rowu tektonicznego?



Źródła i więcej:
https://procesylitosfery.wordpress.com/procesy-endogeniczne/ruchy-epejrogeniczne/ dostęp: 2015-05-25
Przewodnik geologiczny po okolicach Krakowa, R. Gardziński, Wydawnictwo Geologiczne, Warszawa 1972
Geomorfologia, Migoń P., PWN, Warszawa 2006
http://slp.pgi.gov.pl/slownik/images/zal_00_stratygrafia_2006.png

Additional Hints (No hints available.)