Według tradycji, Hallerowie przybyli do Polski w XIII wieku i tu się zadomowili. Linię rodu, która w drugim pokoleniu silnie związała się z Polską i Jurczycami, rozpoczął Józef Antoni Haller (1718–1785). Dorobił się dużego majątku dzięki roztropnie prowadzonym interesom. Jego syn Marcin Alojzy postanowił osiąść na wsi i zakupił około roku 1790 dobra w Polance – wiosce położonej niedaleko Krakowa.
Dość dobrze radził sobie jako ziemianin, a jego dobra stały się wkrótce wzorem dla innych właścicieli. Jako pierwszy wprowadził płodozmian, co znalazło odzwierciedlenie w herbie rodu. W 1795 roku cesarz nadał mu szlachectwo, przydomek „de Hallenburg” oraz herb z liśćmi akantu i trzema koniczynkami, które według tradycji miały symbolizować nowatorstwo w rolnictwie.
Syn Marcina, Józef, był prezesem senatu Wolnego Miasta Krakowa. Był inicjatorem budowy szpitala św. Łazarza, stałego mostu na Wiśle w Podgórzu, w 1835 r. kazał wybić srebrną monetę Rzeczypospolitej Krakowskiej, wspierał skutecznie odnowę krakowskich zabytków. Nie cieszył się jednak popularnością wśród mieszkańców ze względu na zbytnią uległość wobec władz zaborczych. Najmłodszy syn Józefa – Władysław (ojciec gen. Stanisława) osiadł w Polance Hallera, a trzeci z braci, Henryk, zakupił Jurczyce.
Starsi mieszkańcy Jurczyc bardzo ciepło wspominają rodzinę Hallerów. Tutaj osiadł Henryk ze swoją żoną Olgą z Tretterów i doczekał się licznej gromadki dzieci. Najstarszy syn August poświęcił się służbie dyplomatycznej, pozostali synowie obrali karierę wojskową. Kapitan Cezary poległ w obronie Śląska Cieszyńskiego w 1919 roku w Kończycach Małych. Edmund zmarł przedwcześnie w1915 roku, Karol dosłużył się stopnia majora artylerii i w tej randze, już po odzyskaniu niepodległości, przeniesiony został do rezerwy. Córka Anna była nauczycielką, pracowała w Mysłowicach, gdzie w okresie międzywojennym była prezesem Chrześcijańskiego Stowarzyszenia Nauczycieli oraz prowadziła aktywną działalność patriotyczną wśród Polaków na Śląsku. Ewa prowadziła rodzinne gospodarstwo w Jurczycach, wiele czasu poświęcając pracy społecznej wśród mieszkańców Jurczyc i Radziszowa.
Najbardziej znany jest gen. Józef Haller współtwórca polskiego harcerstwa, dowódca II Brygady Legionów, Naczelny Wódz Błękitnej Armii, kandydat na prezydenta II Rzeczypospolitej; w wojnie z bolszewikami w 1920 r. formował Armię Ochotniczą, współorganizator Frontu Morges, Stronnictwa Pracy, konkurent J. Piłsudskiego, po zamachu majowym odsunięty od czynnej służby; w czasie II wojny światowej – minister rządu emigracyjnego. W Jurczycach spędził dzieciństwo, w latach młodzieńczych opuścił rodzinne gniazdo, by się kształcić. Często spędzał jednak w rodzinnych stronach wakacje. W późniejszych czasach w okolicach Krakowa pojawiał się na uroczystościach rodzinnych. Po wojnie pozostał w Anglii, w Londynie, gdzie zmarł 6 czerwca 1960 roku i tam też został pochowany. W 1993 r. ciało jego sprowadzono do Polski i pochowano w krakowskim kościele garnizonowym.
Jednym z miejsc jakie odwiedzimy jest dwór w Jurczycach, gdzie w 1873 roku urodził się gen. Józef Haller. Dwór jest drewniany, parterowy, bez określonego stylu, z szeroką werandką na drewnianych słupach. Pokryty został drewnianym gontem. Zbudowany został na przełomie XVII i XVIII w. jako typowa siedziba szlachecka. W latach późniejszych był dwukrotnie powiększany. Po drugiej wojnie światowej dwór przeszedł w posiadanie Uniwersytetu Jagiellońskiego, nieremontowany ulegał zniszczeniu. Obecny stan, dworek i jego otoczenie zawdzięcza staraniom prywatnych właścicieli, którzy sukcesywnie remontują zabytkowe zabudowania i przywracają do świetności dworek oraz park. Są członkami Towarzystwa Przyjaciół Generała Józefa Hallera i Hallerczyków i chętnie (po wcześniejszym uzgodnieniu terminu) udostępniają teren zwiedzającym. Wokół dworu był włoski ogród, po którym zachowały się tylko stare buki, piękna magnolia, miłorząb japoński, lipa rozłożysta, pochylona sosna kanadyjska oraz mocno przetrzebiona aleja brzozowa, zasilona dzisiaj młodymi drzewkami. Z północnej strony rozciąga się malowniczy widok na dolinę Wisły, Skawinę, Lasek Wolski z lśniącym w słońcu od bieli klasztorem kamedułów na Bielanach. Od zachodu wzgórze jurczyckie sąsiaduje z Polanką. W słoneczny dzień z parku w kierunku południowym można podziwiać panoramę Tatr z Babią Górą z jednej strony i Beskid Wyspowy z drugiej. Tuż obok dworu jest Dom Ludowy Hallerówka. Na ścianie budynku 10 VI 2000 r. na zakończenie pierwszej ogólnopolskiej sesji Towarzystwa Pamięci Generała Józefa Hallera i Hallerczyków wmurowano tablicę ku pamięci gen. Józefa Hallera. Tablicę poświęcił ks. Stanisław Kwak, proboszcz parafii w Radziszowie, syn hallerczyka
5 sierpnia 2018 roku obok bramy prowadzącej do dworku Prezydent RP Andrzej Duda w towarzystwie Marii Barbary Haller de Hallenburg, oraz przedstawiciela sztabu generalnego Wojska Polskiego płk. Andrzeja Wojtyny i Burmistrza Skawiny Pawła Kolasy dokonał uroczystego odsłonięcia pomnika gen. Józefa Hallera.
Kolejnym obiektem posiadającym ciekawą historię jest budynek byłej szkoły w Jurczycach,wybudowany w 1908 roku. Fundatorkami były Anna i Ewa Haller, siostry gen. Józefa Hallera, które wiele czasu poświęcały jurczyckim dzieciom. Pomagały im przygotować się do egzaminów, zdolnych uczniów wysyłały na naukę do Krakowa, gdzie zdobywali oni zawód. W okresie międzywojennym była tu siedmioklasowa szkoła podstawowa, a po drugiej wojnie światowej najpierw czteroklasowa, a potem trzyklasowa, W 1999 roku szkołę zamknięto, a dzieci dowożone są do Radziszowa. Od 2000 r. funkcjonuje tu Izba Pamięci Rodu Hallerów. Znajduje się tu również siedziba Towarzystwa Pamięci Generała Józefa Hallera i Hallerczyków. Ekspozycja zawiera pamiątki związane z życiem i działalnością najsłynniejszych członków rodu Hallerów i żołnierzy Błękitnej Armii, czyli hallerczyków. Cennymi eksponatami są portrety gen. Józefa Hallera z różnych okresów jego życia i kariery, unikatowe pocztówki i plakaty z jego podobizną z okresu wojny polsko-bolszewickiej, nawołujące do obrony kraju, zdjęcia rodzinne oraz artykuły i publikacje nawiązujące do wielkich i ważnych wydarzeń z historii Polski,których uczestnikiem był ten sławny Polak. Zgromadzono również pamiątki:dokumenty, medale, fotografie, elementy mundurów oraz artykuły,które pogłębiają wiedzę na temat hallerczyków, ich losów i późniejszych kontaktów z gen. Józefem Hallerem.
Dla chętnych istnieje możliwość zwiedzania wystawy, po wcześniejszym telefonicznym uzgodnieniu terminu, aczkolwiek ani wejście na teren Izby Pamięci, ani zwiedzanie wystawy nie jest konieczne do zlokalizowania kolejnych któregokolwiek z etapów cache'a
W sąsiednim Radziszowie wśród dokumentów parafialnych proboszcz przechowuje cenną pamiątkę; jest to metryka chrztu gen Józefa Hallera. W kościele parafialnym 13VIII 1873 roku ochrzczono tego wielkiego Polaka. Kościół pod wezwaniem św. Wawrzyńca został zbudowany w XV w. Jest murowany, jednonawowy, z wczesnobarokowym ołtarzem głównym z XVII w. Na zewnętrznej, północnej ścianie kościoła znajduje się tablica pamiątkowa z napisem: Pamięci Kazimierza Hallera z Jurczyc zamordowanego przez Niemców w Oświęcimiu w r. 1942 w 36 r. życia Ufundowała ją pani Joanna Wiland, pasierbica Karola Hallera (brata gen. Józefa a ojca Kazimierza). We wnętrzu świątyni po lewej stronie ołtarza wisi obraz Matki Bożej Hallerowskiej pobłogosławiony przez Jana Pawła II w 2002 roku. Oryginał obrazu,namalowany przez Jana Czesława Moniuszkę, znajduje się w Mińsku Mazowieckim. W 1920 roku przed nim generał Józef Haller modlił się, zanim wyruszył do walki z bolszewikami w słynnej bitwie warszawskiej i przed nim dziękował za wspaniałe zwycięstwo. W Radziszowie na cmentarzu jest ziemny grób Hallerów z Jurczyc. Spoczywają w nim: Olga – matka „Błękitnego Generała”, brat Edmund i dwie siostry Anna i Ewa.
Na wykonanym z piaskowca cokole z krzyżem znajdują się napisy:
(od północy) D.O.M. Edmund Haller ur. 2 VII 1872 r. † 20VIII1916 r. Olga Haller1847 – 1940
(od południa):D.O.M Ewa Hallerówna ur. 22 XI1881 r. † 15 I 1930 r. Anna Hallerówna 5 VI 1876 – 6 IV 1969
Z inicjatywy mieszkańców Jurczyc w 2000 r. grób został odnowiony.
Na zachód od Jurczyc, dobrze widoczny na sąsiednim wzgórzu, rozciąga się park, a wśród drzew znajduje się rozległy zespół dworski. To Polanka Hallera, siedziba rodowa Hallerów. Najwybitniejszym z polanieckich Hallerów był syn Władysława, generał Stanisław Haller, szef sztabu Twierdzy Kraków, w latach 1923–1925 jako generał dywizji był Szefem Sztabu Generalnego, w 1926 r. na skutek nieporozumień z Józefem Piłsudskim podał się do dymisji i aż do wybuchu II woj-ny światowejw1939 r. gospodarował w Polance. Ponieważ nie przyjęto go do wojska,ewakuował się na wschód. Tam władze sowieckie aresztowały go i osadziły w Starobielsku, gdzie zginął. Dwór i park krajobrazowy to rozległy zespół podworski wraz z parkiem; zajmuje spłaszczone, najwyższe we wsi wzniesienie i doskonale jest widoczny w dużym promieniu – jako kępa drzew. Klasycystyczny dwór składa się z dwóch, znacznie pod względem architektonicznym różniących się od siebie części. Od południa jest to obszerny, parterowy budynek, z szerokim, piętrowym ryzalitem od strony ogrodu, zwieńczonym trójkątnym tympanonem. Ta część dworu pochodzi z pierwszej połowy XIX w. Nieco później od strony północnej do dworu przybudowano galerię, podpartą kilkoma filarami. Galeria połączona jest z portykami, nad którymi wznoszą się tympanony, ozdobione herbami Hallerów. Do niedawna dwór był stosunkowo nieźle utrzymany, ostatnio zaczyna ulegać dewastacji. Na zapleczu dworu stoją jeszcze niektóre dawne zabudowania gospodarcze, jak stajnia, spichlerz oraz czworaki, przebudowane na mieszkania dla pracowników. Nadal dość dobrze prezentuje się park krajobrazowy,mimo pewnej dewastacji i zaniedbania. Założono go na początku XIX w bliżej dworu, a w około sto lat później poszerzono ku południowi, gdzie po przednio mieścił się ogród i warzywnik. Te etapy powstawania parku wyraźnie są widoczne w ogólnym układzie i w wieku drzew. Do najokazalszych i najcenniejszych spośród nich należą: buk zwyczajny w odmianie purpurowej, dwa ogromne platany we wschodniej części parku, dwa cisy, piękny okaz wiecznie zielonego żywotnika zachodniego, czyli tui. Zasadniczy drzewostan parku tworzą drzewa rodzime,w tym najliczniejsze: grab zwyczajny, lipa drobnolistna, dąb szypułkowy, dąb zwyczajny, jesion wyniosły, brzoza, klon zwyczajny. Od parku na południe, w kierunku stawu w dolinie, biegnie aleja starych dębów.
Etap 1- START: Stoisz na ul. Hallerów, która kiedyś nosiła nazwę ul. Radzieckiej. Tutaj zaczyna się trasa jaką musisz pokonać aby odnaleźć pojemnik finałowy. Wszystkie kolejne etapy zlokalizowane są w bezpośrednim sąsiedztwie miejsc związanych z rodem Hallerów. Do pokonania masz ok 8km, drogami asfaltowymi, tak więc czeka cię solidny spacer, bądź przyjemna przejażdżka rowerowa. Na większej części trasy panuje spory ruch samochodowy. Tymczasem rozejrzyj się i znajdź koordynaty następnego etapu.
Etap 2: Z miejsca w którym stoisz udaj się do punktu odległego o 417 m. kierując się na azymut 265°
Etap 3: Obejrzyj pobliski pomnik. Policz litery "A" na tablicach i zapisz wynik jako "X". Zsumuj wszystkie cyfry na tablicach, i wynik zapisz jako "Y" Kolejny etap znajdziesz w odległości (79*X+22)m. kierując się na azymut (5*Y+20)°
Etap 4: odszukaj pojemnik ( preforma PET) zawierający koordynaty finału (będziesz musiał nieco pogłówkować aby odczytać współrzędne)
FINAŁ: Dotarłeś do końca trasy! Jeżeli wszystko poszło zgodnie z planem, gdzieś w pobliżu znajdziesz pojemnik finałowy. Jest to ok 1,5L słój z PE zawierający logbook, coś do pisania, certyfikaty dla pierwszych znalazców, oraz pieczątkę, która stanowi wyposażenie cache'a i nie jest na wymianę
Informacje dodatkowe:
Od startu do finału, masz do pokonania ok 8,5km, drogami asfaltowymi. Od lokalnych dróżek wiejskich, po drogę wojewódzką. Zasadniczo lokalizacja etapów nie jest niebezpieczna, ale z uwagi na wzmożony ruch samochodowy należy zachować szczególną ostrożność (dotyczy to zwłaszcza okolic finału. Brak pobocza, ruchliwa droga na granicy obszaru zabudowanego), Podejmując poszczególne etapy po zmroku, albo w okresie słabej widoczności BEZWZGLĘDNIE zaopatrz się w odblaski, a najlepiej jakąś mrugającą lampkę.
W pobliżu wszystkich etapów są przystanki komunikacji miejskiej ( linia MPK Kraków nr 273 Skawina PKP - Grabie), natomiast może być nieco krucho z miejscem do zaparkowania samochodu. Z tego powodu cache sugeruję zdobywać z siodełka roweru
W pobliżu większości etapów przebiega rowerowy szlak "Śladami małej i wielkiej historii (trasa3)" wytyczony w ramach inicjatywy SKARBY BLISKO KRAKOWA.
Link do opisu trasy wraz z profilem wysokościowym: Skarby Blisko Krakowa trasa nr 3
Proszę o dyskretne poszukiwanie zwłaszcza etapu 3, znajduje się on w centrum wsi, w dosyć ruchliwym miejscu.
Dla chętnych istnieje możliwość zwiedzenia zabytkowych zabudowań dworskich i parku w Jurczycach, dzięki uprzejmości obecnych właścicieli dworu, państwa Krawczyków. (zwiedzanie możliwe po wcześniejszym, telefonicznym umówieniu się za pośrednictwem opiekuna Izby Pamięci Rodu Hallerów i Hallerczyków, mgr Teresa Szczygieł tel 012 275 10 69 )
Źródła:
Strony internetowe Gminy Skawina, i Jurczyc.
Informator TPS nr 61 wyd. Towarzystwo Przyjaciół Skawiny wrzesień 2007