Przez wiele lat o tej budowli wiedzieliśmy tylko w którym roku powstała i została zniszczona. Oprócz tego znaliśmy jej jedno zachowane z 1930 r. zdjęcie pokazujące tylko górną cześć tej budowli, na podstawie którego nie dało się odtworzyć całkowitego wyglądu synagogi. W ostatnim czasie po roku 2010 udało się dzięki staraniom pasjonatów z Rudy Śląskiej ten stan wiedzy pod względem ikonograficznym powiększyć o trzy nowe ujęcia - spojrzenia na wirecki dom zgromadzenia i modlitwy.
Najstarszy widok synagogi pochodzi z maja 1898 r. Na podstawie tych fotografii pochodzących z przełomu wieków możemy dziś opisać synagogę pod względem architektonicznym. Została wybudowana według projektu mistrza budowlanego Benno Gretschela z Królewskiej Huty uroczyście poświęcona 26 grudnia 1891 r. Uroczystego poświęcenia prawdopodobnie dokonał urzędujący w tym czasie rabin z Gminy Królewsko Huckiej w asyście zaproszonych gości z ościennych miast Zabrza, Bytomia i Chorzowa.
Synagoga była budowlą murowaną z czerwonej cegły prawdopodobnie klinkierowej, nietynkowanej, zbudowana na zrzucie prostokąta, niepodpiwniczona, wolno stojąca, o symetrycznym rzucie, orientowana na linii wschód zachód, dosłownie wciśnięta w niską zabudowę przemysłowej dzielnicy. Została wybudowana w stylu neogotycko-romanizującym określanym w tym czasie jako symbol asymilacji niemieckich Żydów. Znamiona właśnie tego stylu są bardzo dobrze widoczne w postaci skromnego detalu architektonicznym, obramowaniu drzwi i okien typu biforium (arkadowe okno podzielone najczęściej kolumienką na dwie części), ozdobnego fryzu koronkowego. Warto tu nadmienić, że architektura wireckiej synagogi bardzo jest podobna do zbudowanej wcześniej w 1886 r. synagogi w Kluczborku, spalonej podczas Nocy Kryształowej w 1938 r.
Wystrój wewnętrzny synagogi prawdopodobnie nawiązywał stylem do jej architektury zewnętrznej. W środku znajdowały się na wysokości pierwszego piętra wąskie galerie dla kobiet, podtrzymywane na metalowych wspornikach w formie neogotyckich kolumn. Na ścianie wschodniej zgodnie z zasadami religii mojżeszowej znajdował się ozdobny murowany Aron ha Kodesz zdobiony tablicami Mojżeszowymi, przy której paliła się tzw. wieczna lampka zwana Ner Tamid symbol nieustającej obecności Boga, przylegającą do niego podium stanowiącym formę bimy otoczoną balustradą. na którym znajdował się stół dla czytania świętych zwojów Tory. Być może ściany i strop kasetonowy wypełniała stylowa dekoracja malarska. Światło do wnętrza synagogi wpadało prawdopodobnie przez sześć lub osiem wysokich neogotyckich okien zwieńczonych łukami oraz zdobionych witrażami. Do wnętrza synagogi prowadziły trzy wejścia z głównym środkowym, zdobione ozdobnym portalem, przez który dostawaliśmy się do tzw. przedsionka - westybulu, a z niego dopiero do sali głównej. Boczne wejścia prowadziły schodami na wysokość pierwszego piętra bezpośrednio na emporium dla kobiet. Przed wejściami do synagogi znajdowały się na całej długości głównej elewacji schody oraz zgodnie z obowiązującymi wówczas przepisami policji budowlanej na całej długości frontu musiał znajdować się chodnik z płyt granitowych. Analizując przestrzeń w której znajdowała się synagoga oraz wykorzystując jedyną mapę z 1902 r. w skali 1 : 10 000 możemy ustalić prawdopodobne wymiary budynku: długość ok. 26 metrów, szerokość ok. 15 metrów. Obiekt mógł pomieścić w swoim wnętrzu w sumie około 250 osób. Na parceli obok synagogi znajdowały się jeszcze dwa budynki; mieszkalny o przeznaczeniu na szkołę żydowską oraz siedzibę zarządu gminy oraz dom dla rabina. W roku 1929 funkcje podrabina sprawował w fili gminy wireckiej Izrael Basser. Z danych statystycznych z października 1939 r. na terenie Wirku mieszkało 46 Żydów. Wszystkich mieszkańców pochodzenia żydowskiego zmuszono do opuszczenia Wirku prawdopodobnie wywożąc ich do Generalni Guberni lub umieszczono w getcie w Dąbrowie Górniczej. Po 48 latach funkcjonowania synagogi w przestrzeni publicznej w duchu tolerancji i poszanowania we wrześniu (być może 3 lub 4 września) 1939 r. synagoga zostaje podpalona przez wojska niemieckie i w formie ruiny pozostawiona do 1940 r. Z powojennych relacji świadków wynika, że została wysadzona przez wojsko w powietrze. (relacja Franciszka Bukala). Z zachowanych w archiwum dokumentów z przełomu 1940 r. przeczytać możemy informację o wyburzeniu ruin synagogi z powodu zagrożenia zawaleniem wyniku szkód górniczych. Obecnie po dawnej synagogi w Wirku nie pozostał najmniejszy ślad. W miejscu w którym stała jest pusty plac wybrukowany kostką, plac o historii, która dla wielu wciąż jest nieznana.
Do dziś wirecka synagoga pozostaje jednym z najmniej rozpoznanych historycznie obiektów sakralnych, związanych z górnośląskimi Żydami, której historia czeka na ponowne odkrycie.
Historia Synagogi zaporzyczona z: http://www.sztetl.org.pl/he/article/ruda-slaska/11,-/34297,synagoga-ul-kupiecka-5-/
To moja pierwsza skrzyneczka więc wszelkie uwagi i wskazówki mile widziane ;)
Zapraszam na Fan Pages: https://web.facebook.com/KeszujemyPL/