Natuur in de stad: Dongevallei Multi-cache

Deze geocache ligt in een fraai natuurgebied in Tilburg. Het doel van deze geocache is vooral om de wandelaar kennis te laten maken met de fraaie natuur in het gebied. Wel wordt aangeraden goed en waterdicht schoeisel te gebruiken, want het terrein is, vooral na regenbuien, plaatselijk nogal drassig en modderig. De totale route is ongeveer 1,5km lang en men is er gemiddeld in een klein uurtje mee klaar.

Dongevallei

De Dongevallei betreft een natuurontwikkelingsgebied in een beekdal, gelegen binnen de bebouwde kom van de westelijk gelegen, moderne stadswijk de Reeshof. Toen de gemeente Tilburg aan de andere zijde van de toen nog gekanaliseerde Dongebeek wilde uitbreiden, werd dit door de overheid alleen toegestaan als deze beek en het omringende landschap weer in een min of meer natuurlijke vorm werd hersteld. Daartoe is de rechtgetrokken beekloop eind vorige eeuw weer kronkelend gemaakt en zijn nevengeulen en meertjes aangelegd. De door het landbouwgebruik te voedselrijk geworden bovengrond is grotendeels afgegraven en talloze moerasjes en poelen zijn aangelegd. Deze natuurlijke inrichting van het gebied te midden van de stedelijke bebouwing heeft inmiddels fraaie en waardevolle natuur opgeleverd. Voor zo'n grote stad als Tilburg is dat tamelijk uniek in Nederland. Door inventarisatie van de natuurwaarden is bekend dat er tot nu toe ca.2500 planten- en diersoorten zijn waargenomen, waaronder enkele tientallen Rode Lijst-soorten Dat zijn planten- of diersoorten die in Nederland erg zeldzaam zijn geworden of zelfs in hun voortbestaan worden bedreigd. Het gebied staat bekend om de grote aantallen Canadese ganzen die er broeden en overwinteren. Om het dichtgroeien van het natuurgebied door bosopslag te voorkomen, lopen er een aantal halfwilde runderen (Schotse Hooglanders) vrij rond in het terrein, ook in het gedeelte waar de geocache is verborgen (zie informatie verderop). Het gedeelte waar de cache is verborgen is alléén wandelend toegankelijk; de rest van het ongeveer 40ha grote natuurgebied is voor het publiek afgesloten. 

Vertrekpunt is de parkeerplaats aan de Roodeschoolstraat. Er is een OV-halte in de buurt (stadsbus lijn 4 richting Middeldijkdreef, uitstappen halte Renkumlaan en dan nog 2 minuten wandelen). De begincoördinaten van de parkeergelegenheid zijn: N 51º 35.308  E 004º 59.045. Vanaf de P-plaats loopt u in oostelijke richting naar het informatiebord over de Dongevallei.

WP1: Op dit bord staat één van de moerasvogels afgebeeld die in dit natuurgebied voorkomen en ook in de tekst vermeld wordt.

- Is dit de Blauwe reiger (A=5 coördinaat N 51° 35.339 E 004° 59.085)

- De Kleine karekiet (A=0 coördinaat N 51° 35.343 E 004° 59.082)

- Of de Canadese gans (A=3 coördinaat N 51° 35.355 E 004° 59.079)

Loop naar de coördinaat van het juiste antwoord. Klim via het trapje over het veekerende hekwerk. Pas op! Er staat 10.000V spanning op dit hek! Dit is bedoeld om de ‘Schotten’ binnen, maar u niet buiten het natuurgebied te houden.

Schotse Hooglanders

Schotse Hooglanders zijn runderen met een ruige, bruine vacht en grote hoorns. Ze zien er daarom een beetje gevaarlijk uit, maar het zijn juist erg verdraagzame beesten. Mits men een aantal regels in acht neemt. Geef ze de ruimte (het is hun thuis!) en blijf op gepaste afstand van de dieren (ca.10-25m). Niet voederen en niet aaien! Probeer niet tussen de volwassen beesten en hun kalfjes te komen, want dat zien ze als een bedreiging en ze willen dan hun kalfjes beschermen. Het beste is om rustig te blijven wandelen en de beesten aan te spreken. Ze worden dan niet verrast door ongewoon en schrikaanjagend gedrag en zullen vanzelf uit de weg gaan. De runderen zijn ‘winterhard’, dwz. ze zorgen zelf het hele jaar door dat ze aan voldoende voedsel komen. Ze kunnen zelfstandig afkalveren en hebben nauwelijks (veterinaire) zorg nodig. Soms worden kalfjes alléén liggend in het terrein aangetroffen, zonder dat de moederkoe in de buurt is. Dat is een natuurlijk gedrag, de koe weet precies waar ze het kalf heeft achtergelaten. Laat het kalf gewoon rustig liggen. De Schotse Hooglanders worden ingezet als grote grazers en moeten door hun graasgedrag zorgen voor het aanbrengen van structuur in de begroeiing en beperking van de bosopslag. Omdat ze door het hele terrein komen, verspreiden ze via hun vacht en hoeven allerlei zaden van planten. Door hun poep brengen ze verschil in voedselrijkdom aan in het terrein, waar diverse planten en dieren ( met name insecten) van profiteren. Bovendien geven de ruige beesten een door het publiek meestal zeer gewaardeerde recreatieve betekenis aan het terrein: de indruk van een beetje ‘oernatuur’.

WP2: 'In mei leggen alle vogels een ei!' Van wanneer tot wanneer duurt het broedseizoen en is het gebied ’s-nachts verboden terrein? 

- Van 1 maart tot 15  juli (B=4: coördinaat N 51° 35.314 E 004° 59.072)

- Van 15 maart tot15 juli (B=5: coördinaat N 51° 35.327 E 004° 59.069)

- Van 1 april tot 31 mei (B=6: coördinaat N 51° 35.331 E 004° 59.063).

Het juiste coördinaat leidt u naar het Brabantse Water. Vandaar neemt u de dijk langs de Donge in een hoek van ca.300º en loopt ca 600m in noordwestelijke richting tot aan het metalen damhek. Daar aangekomen ziet u een reeds bekend bord. 

WP3: Wat staat er op dat bord?

- Vissen uitsluitend  toegestaan met landelijke vispas (C=5 coördinaatN 51° 35.542 E 004° 58.855)

- Honden toegestaan mits aangelijnd (C=7 coördinaatN 51° 35.555 E 004° 58.845)

- Verboden dieren te voeren (C=9 coördinaat N 51° 35.548 E 004° 58.851)?

Bij de volgende coördinaat komt u bij een klein informatiebordje met een blauwe omlijsting.

WP4: Welke dieren die in dit natuurgebied voorkomen, staan wèl in de tekst vermeld, maar niet op het bordje afgebeeld?

- Vissen en insecten (D=1)

- Amfibieën en watervogels (D=2)

- Vissen en watervogels (D=3)

- Amfibieën en insecten (D=4)?

Vervolg de route over het dijkje. U komt langs meerdere infobordjes met een blauwe rand.

Poelen

In het gehele gebied van de Dongevallei komen ca.30 poelen voor, groot en klein, diep en ondiep en gevoed door regenwater of door opkwellend grondwater. De waterkwaliteit is erg goed; er zitten wat zuurdere, voedselarme wateren, maar ook voedselrijke watermilieus tussen. Dat levert natuurlijk een grote verscheidenheid aan leefomstandigheden op met de daarbij behorende flora en fauna. In de poelen treft men verschillende soorten amfibieën (padden, kikkers, salamanders) en water- of oeverinsecten (muggen, haften, waterwantsen, waterroofkevers, schietmotten, waterjuffers en libellen) aan. De diverse grote wateren en kleinere poelen bieden vanzelfsprekend ook aan vele water- en moerasvogels broed- en foerageergelegenheid, zowel in het zomer- als in het winterhalfjaar. Om de paar jaar wordt een deel van de water- en oevervegetatie verwijderd en soms worden de poelen wat uitgebaggerd. Anders zouden de leefomstandigheden voor de verschillende planten- en diersoorten verdwijnen.

WP5: Over welke waterplant wordt informatie gegeven op het eerstvolgende bordje?

- Watermunt (E=7)

- Riet (E=8)

- Waterlelie (E=9)

Ga naar het volgende bordje. Onderweg ziet u aan uw rechterhand een vreemd bouwwerkje met 5 gaatjes. Dat is een IJsvogelwandje.

IJsvogels

Nederlands mooist gekleurde vogeltje is de IJsvogel. In tegenstelling tot wat de naam doet vermoeden, kan deze fel blauw-groen en oranje gekleurde vogel echter heel slecht tegen koude winters als grote delen van de natuurlijke wateren zijn bevroren. Verreweg het grootste deel van het voedsel bestaat namelijk uit kleine visjes die het vogeltje vangt door deze in ondiepe en heldere wateren op te duiken. Dat is bij bevroren wateren natuurlijk niet mogelijk. Om die reden schommelt de stand van de IJsvogel naargelang er koude of warme winters zijn. Na meerdere strenge winters kan de populatie wel met 90% afnemen. Maar gelukkig kan de soort wel meerdere legsels per jaar produceren en kan de stand met enkele zachte winters weer spectaculair toenemen. In de Dongevallei kwamen al jaren meerdere IJsvogeltjes voor, maar tot broeden kwam het niet. Behalve rustige, heldere en visrijke plekken, hebben ze namelijk ook steile oevers nodig om hun nestgangen te graven. Die waren in de Dongevallei vrijwel niet aanwezig. Daarom zijn op enkele plaatsen kunstwandjes met opgehoogde grond erachter geplaatst en van voorgeboorde gaten voorzien. Daarmee wordt de IJsvogel broedgelegenheid geboden. 

WP6: Bij het volgende infobordje kunt u lezen wáár men in de natuur vaak muggen kan aantreffen. Dáár kunt u ook de volgende aanwijzing voor de eindcoördinaat aantreffen.  

Vervolg het pad naar het volgende infobordje (coördinaat: N 51° 35.455 E 004° 58.957). 

WP7: In het natuurgebied komen verschillende ‘slome duikelaars’ voor, zoals regenwormen, slakken en schildpadden. Welke van hen staat afgebeeld op dit infobordje? 

- Regenworm (G=6)

- Poelslak (G=7)

- Moerasschildpad (G=8)

Exotische schildpadden in de natuur

Veel mensen legen het overschot aan planten en dieren uit hun aquarium of tuinvijver in poelen en sloten rondom hun huis of in natuurgebieden. Verschillende uitheemse diersoorten komen zo in de vrije natuur. Een bekend voorbeeld wordt gevormd door de schildpadden en rivierkreeftjes in stadsvijvers en natuurreservaten. Mensen zetten bijvoorbeeld hun eigen schildpadje, als het te groot is geworden voor het terrarium thuis, goedbedoeld uit in de natuur. Dat is echter geen goede zaak, want daardoor komen er allerlei exotische dieren in de Nederlandse natuur, die een bedreiging zijn voor de inheemse flora en fauna. Er zijn momenteel al vele aquarium- en vijverplanten in de Nederlandse natuur te vinden, die grote problemen veroorzaken bij het waterbeheer. Ze verstoppen de waterafvoer en zorgen daardoor voor wateroverlast. Veel van deze dieren verdringen de Nederlandse soorten of brengen parasitaire ziekten met zich mee, waardoor inheemse soorten, die daar niet tegen kunnen, uitsterven. Uitzetten? Niet doen dus!

Loop over de vlonder naar het volgende informatiebordje. Pas op: de vlonder kan glad zijn door vogelpoep van ganzen, meeuwen en aalscholvers!

WP8: Wat kunt u bij het laatste bordje ruiken?

- Watermunt (H=0)

Vogel- of koeienpoep (H=1)

- Moerasgassen (H=2)

Canadese gans

Op de plas komen veel watervogels voor: Knobbelzwaan, Grauwe gans, Nijlgans, Wilde eend, Kuifeend, Meerkoet, Waterhoen en Fuut. De bekendste en hier in de Dongevallei meest voorkomende is de Canadese gans. Deze gans is, zoals de naam al doet vermoeden, ook een exoot. Maar de soort voelt zich in Nederland, vooral op dit soort kleine wateren in een halfopen landschap, erg goed thuis. Elk jaar broeden in de Dongevallei ca.50 paar, die elk 5-7 eieren leggen. Niet alle jongen worden groot; de Vos, die hier ook voorkomt, lust namelijk wel een smakelijk ganzenhapje! De honderden ganzen verzamelen zich daarom  in de nacht op de plas en vliegen overdag naar de graslanden en akkers in de omgeving om daar te foerageren.

Vervolg uw weg over het dijkje richting de cache-locatie. Als u alle antwoorden van de waypoints invoert in dit coördinaat N51º 3B.FDH  E004º 5C.AGE, dan zult u de cache snel vinden! Let op: de cache bevindt zich niet op of langs het dijkje. Het is toegestaan om op de cachelocatie iets buiten het pad te treden.

Na het vinden van de cache kunt u weer naar uw auto terug via de overstap over het eerder genoemde veeraster links van u.