Zimą 1931 r. wybitny polski księgoznawca Kazimierz Piekarski, w towarzystwie niezrównanego mistrza introligatorstwa prof. Bonawentury Lenarta, rozpoczął badania opraw starych ksiąg rachunkowych salin wielickich i bocheńskich, tzw. archiwum Popielów i zespołów ksiąg miejskich. Polegały one na systematycznym i starannym rozklejaniu opraw wykonanych z ówczesnego „kartonu” czyli sklejanych warstwami fragmentów starych i zbędnych druków. „Badacz przemieniał się tu w jakiegoś nowoczesnego kryminologa, — tylko że zamiast promieni Roentgena służyła mu benzyna, doskonale prześwietlająca papier naklejki, a zamiast materiału daktyloskopijnego dla odkrycia drukarza i czasu druku uszczerbiona listwa ramki, ułamany sygnet, czy drzeworyt drukarski, zużyta czcionka itd.” – pisał o tych badaniach w 1946 r. Henryk Barycz. Rozklejający oprawy Piekarski znalazł w tej, jak sam określał „makulaturze solnej” istne skarby polskiego drukarstwa, a wśród nich fragment najstarszej mapy Polski Bernarda Wapowskiego. Tym samym mapa Wapowskiego, znana dotąd jedynie z literatury i opisów, objawiła się światu po raz kolejny...
Po raz pierwszy najstarsza nowożytna mapa Polski wykonana przez Bernarda Wapowskiego ujrzała światło dzienne między 1526 a 1528 r. w jednej z najlepszych polskich ówczesnych drukarni – warsztacie Floriana Unglera w Krakowie (Ungler otrzymał od króla przywilej na ten druk 18 X 1526 r.). Pech chciał, że niemal od chwili wydania stała się dziełem unikatowym i drukiem rzadkim, bowiem cały nakład map Wapowskiego spłonął w wielkim pożarze 24 kwietnia 1528 r. (pożar zniszczył wówczas niemal całą północną część Krakowa).
Mapa Polski Bernarda Wapowskiego była pierwszą mapą naszego kraju w całości wykonaną i wydaną w Polsce, a jej autor uważany jest dziś za ojca kartografii polskiej. Wykonana sztychem drzeworytniczym nosiła tytuł Mappa in qua illustrantur ditiones Regni Poloniae ac Magni Ducatus Lithuaniae i przedstawiała ziemie Korony i Litwy. Prawdopodobnie podzielona była na sekcje (Polska południowa i Węgry jedna, Prusy i Litwa druga) i po raz pierwszy skorygowano na niej ptolemeuszowski błąd dotyczący położenia Morza Czarnego. Kilka egzemplarzy tej mapy najprawdopodobniej dotarło na Zachód Europy, gdzie stały się podstawą do opisów regionu dla innych kartografów europejskich. Korzystał też z niej też z pewnością inny wybitny XVI-wieczny kartograf polski Wacław Grodecki.
Bernard Wapowski, ur. 1450 w Wapowcach koło Przemyśla, zm. 25 listopada 1535 w Krakowie – był najwybitniejszym polskim kartografem XVI wieku, ale pełnił też funkcję kanonika krakowskiego i historiografa Zygmunta I Starego. Był m.in. autorem kroniki obejmującej dzieje Polski od czasów najdawniejszych po rok 1535, której najstarsza część niestety zaginęła, a kolejne wydawane były fragmentami w XIX i XX wieku.
Zainteresowania kartograficzne Wapowskiego miały zapewne swój początek w latach studenckich, kiedy to wraz z Mikołajem Kopernikiem słuchał na Akademii Krakowskiej wykładów Wojciecha z Brudzewa, wybitnego matematyka i astronoma. Przyjaźń z Kopernikiem zaś pozwoliła mu nawiązać kontakt z Markiem z Benewentu, kiedy kontynuował studia we Włoszech. Stąd też na mapach Europy przygotowywanych przez Marco Beneventano do nowej edycji Geografii Ptolemeusza, która ukazała się w Rzymie w 1507 r., znajdujemy takie egzotyczne nazwy jak Radochoniza i Vapowicze (sic!).
Wapowski był także autorem wielu innych map m.in. Sarmacji Północnej oraz Południowej a także mapy Europy Północnej, Danii, Szwecji, Norwegii, Moskwy i Inflant, co do której nie wiadomo czy ukazała się drukiem, ale jest pewne, że zaginęła.
Zaginął także jego grób oraz…. odnaleziony przez Piekarskiego fragment mapy. Grób znajdował się w katedrze krakowskiej i być może zostanie jeszcze kiedyś odnaleziony. Fragment mapy spłonął jednak zapewne w Powstaniu Warszawskim i pozostała nam jedynie jej przedwojenna kopia.
In winter of 1931 the great Polish bibliologist Kazimierz Piekarski, together with the unparalleled master bookbinder prof. Bonawentura Lenart, started studies on bindings of the old Wieliczka and Bochnia's salterns ledger books (known as the Popiels’ archive) as well as the town records. They were based on systematic and careful ungluing of bindings made from the then 'paperboard' which meant layer-glued pieces of old and superfluous prints. 'A researcher was transformed here into some modern criminologist, - but instead of x-rays he used petrol which perfectly scanned a paper of a sticker, and instead of dactyloscopic data, for discovery of a printer and the time of the print, a chipped lath of a frame, a broken printing signet or a woodcut, a worn out font etc.' - this is how Henryk Barycz described these studies in 1946. While ungluing the bindings Piekarski found among this - in his words - 'saline wastepaper' the real treasures of the Polish printing, including a part of the eldest map of Poland by Bernard Wapowski. Thereby Wapowski's map, previously known only from literature and descriptions, was revealed to the world once again...
For the first time the eldest modern map of Poland created by Bernard Wapowski came to light between 1526 and 1528 in one of the best Polish current printing houses - Florian Unger's workshop in Cracow (a printing privilege was given to Unger by the king on October, 16th 1526). Unfortunately, shortly after being released, the map became a very unique and rare print as the whole edition had burnt in a big fire which happened on April, 24th 1528 (the fire destroyed almost the entire north area of Cracow at the time).
The Bernard Wapowski's map of Poland was the first one of our land entirety made and published in Poland thus its author is presently known as the father of Polish cartography. Created using the wood engraving technique, it was entitled 'Mappa in qua illustrantur ditiones Regni Poloniae ac Magni Ducatus Lithuaniae' and showed the Crown (of the Kingdom of Poland) and the Grand Duchy of Lithuania territories. Presumably, it was divided into subdivisions (Southern Poland and Hungary as one and Prussia and Lithuania as the other); furthermore, being the first one, it corrected Ptolemy's error regarding the location of the Black Sea. Most probably a few copies of this map had been delivered to Western Europe where they became a base for other European cartographers to describe the region. Certainly it was used by another great 16th century Polish cartographer - Wacław Grodecki.
Bernard Wapowski, born in 1450 in Wapowce near Przemyśl, died on November, 25th 1535 in Cracow - was the leading Polish cartographer of the 16th century, he was also serving as a Cracovian canon and a historiographer of Sigismund I the Old. He was the author of the chronicle describing history of Poland since ancient times till 1535, the eldest part of it had been unfortunately lost, although the further excerpts were published in 19th and 20th centuries.
Wapowski's interest in cartography probably began in his student years, when he attended, together with Nicolaus Copernicus, lectures lead by the great mathematician and astronomer Wojciech z Brudzewa (in Latin Albertus de Brudzewo) at Kraków Academy. His friendship with Copernicus allowed him to contact Marco Beneventano while continuing his studies in Italy. Hence on the maps of Europe created by Marco Beneventano for the new edition of the Geography of Ptolemy, published in 1507 in Rome, such exotic names like Radochoniza and Vapowicze (sic!) can be found.
Wapowski was also the creator of many other maps i.e. Sarmatia (its north and south parts), Northern Europe, Denmark, Sweden, Norway, Moscow and Livonia. As for the last one, there is no proof that it had ever been published, but it certainly went missing.
Wapowski's grave is also missing as well as... the part of the map discovered by Piekarski. His grave was located in the Wawel Royal Cathedral, hopefully it can be found someday. But the original part of the map was arguably burnt during the Warsaw Uprising and only its pre-war copy is available.
Kesz:
Współrzędne startowe kesza znajdują się nieopodal tablicy z krótką notką biograficzną poświęconą Wapowskiemu. Odczytanie z niej pewnych dat będzie Ci potrzebne do uzyskania odpowiedzi na jedno z pytań.
Aby zdobyć finałowe współrzędne należy poszukać odpowiedzi na sześć pytań, a następnie otrzymane liczby podstawić do wzorów.
Pieczątka stanowi integralną część kesza - nie zabieraj jej.
A. Mapa Europy Środkowej, na której Marco Beneventano wprowadził bliskie sercu Wapowskiego nazwy jego rodzinnych miejscowości stanowiła część rzymskiej edycji Geografii Ptolomeusza z 1507 i 1508 r. Ani Beneventano ani Wapowski nie byli jednak jej autorami. Data dzienna śmierci autora tej mapy jest liczbą A.
B. W 2013 r. jedno z polskich miast obchodziło 500-lecie istnienia. Z tej okazji do obiegu weszła kartka pocztowa z fragmentem mapy Wapowskiego. Liczba liter w nazwisku projektanta tej kartki jest liczbą B.
C. Egzemplarz mapy, o której mowa w A, znajdował się m.in. w jednej z największych na świecie prywatnych kolekcji kartograficznych należącej do znanego Polaka. Kolekcja ta została przekazana po śmierci jej twórcy do zbiorów Zamku Królewskiego w Warszawie. Kolekcjoner ów wielokrotnie wspominał, że jego pasja zaczęła się od prezentu od żony, która pod koniec lat 60-tych XX w. podarowała mu rycinę z widokiem Damaszku. Liczba dromaderów umieszczonych na tej rycinie jest liczbą C.
D. W czasie krakowskich studiów Wapowskiego mieszkał on pod jednym dachem z Kopernikiem, u stryja Wapowskiego, Piotra. Piotr Wapowski przyjął pod dach Kopernika bowiem spokrewniony on był z jego bliskim przyjacielem Łukaszem. Łukasz był bardzo ważną postacią w życiu Kopernika a liczba liter w jego nazwisku jest liczbą D.
E. Na tablicy pamiątkowej przy ulicy Wapowskiego w Ursusie znajdują się (czwarty wers od dołu) dwie liczby. Gdy odejmiesz mniejszą od większej otrzymasz liczbę E.
F. Wiadomość o tym, że Wapowski pracował nad mapą Europy Północnej przetrwała do naszych czasów w liście datowanym na 1533 r. Adresat tego listu, biskup i wybitny polski dyplomata m.in. w służbie królowej Bony, znany jest pod zupełnie innym nazwiskiem, niż to pod którym się urodził. Liczba liter w jego rodowym nazwisku (wraz z przydomkiem, pisownia przez ö) jest liczbą F.
Suma kontrolna: A+B+C+D+E+F=40
Finał: N52°11.X E020°53.Y
X=F^2+A^2+D^2+E^2+B^2+D
Y=B^3+E^3+(E+F+B)^2+BxD+E+C+ExB
Starting coordinates of the cache are situated close by the plaque containing a short note about Wapowski. You will need some dates from it in order to get the answer to one of the questions.
To get the final coordinates look for the answers to six questions, then put the results into the two formulas.
The rubber stamp is integral part of the cache - do not take it away.
A. The map of the Central Europe, on which Marco Beneventano put close to Wapowski's heart names of his native places was the part of the Roman edition of the Geography of Ptolemy published in 1507 and 1508. However neither Beneventano nor Wapowski were its authors. The day of the death of its author is the A number.
B. One of the Polish towns celebrated its 500th anniversary in 2013. For this occasion a postcard containing the part of the Wapowski's map was issued. The number of the letters in the surname of designer of this postcard is the B number.
C. A copy of the map mentioned in question A, was part of one of the biggest private cartographic collection in the world belonging to one well-known Pole. After his death, the whole collection was given to The Royal Castle in Warsaw. This collector mentioned numerous times that his hobby had started with a gift from his wife who in 1960s gave him an engraving with the view of Damascus. The number of the dromedaries pictured in this engraving is the C number.
D. During his studies in Cracow, Wapowski lived under the same roof with Copernicus at place of Wapowski's uncle - Piotr. Piotr Wapowski took Copernicus in as he was related to Łukasz - a very close friend of Piotr. Łukasz was also an important figure in Copernicus's life; the number of the letters in his surname is the D number.
E. On the plaque at Wapowski street in Ursus there are two dates (the 4th line from the bottom). The bigger date less the smaller one equals the E number.
F. The information about Wapowski's work on the Northern Europe map has survived into present times thanks to the letter dated 1533. The recipient of this letter, the bishop and the great Polish diplomat serving Queen Bona among others, is known under a completely different surname than the one he was born to. The number of the letters in his family name (counted together with the nobiliary particle, spelled with ö) is the F number.
Check sum: A+B+C+D+E+F=40
Final: N52°11.X E020°53.Y
X=F^2+A^2+D^2+E^2+B^2+D
Y=B^3+E^3+(E+F+B)^2+BxD+E+C+ExB
