SKRYTKA NOMINOWANA W KONKURSIE
POLSKIE GEO-LAURY 2018
Zapraszam do odwiedzin Jeziora Zielonego, zwanego potocznie Jeziorkiem Daisy, miejsca szczególnie interesującego dla przyrodników: geologów, paleontologów i botaników.
You are invited to visit Green Lake, commonly called Daisy Lake – the place attractive for naturalists: geologists, paleontologists and botanists.
Jeziorko Zielone (Daisy)
O MIEJSCU:
Jezioro Zielone (potocznie zwane Jeziorkiem Daisy) jest położone na stokach góry Witosz (483 m n.p.m.), w rejonie Pogórza Wałbrzyskiego. Zbiornik wodny to pozostałość kamieniołomu należącego do rodziny Hochberg (właściciele zamku Książ), który funkcjonował tu do około 1870 r. Kiedy kamieniołom został zamknięty, wyrobisko wypełniło się wodą, tworząc zbiornik o wymarach 180 x 50-70 m i głębokości 15-25 m. Otaczająca jeziorko zieleń w połączeniu z wapiennymi skałkami skłoniła księżnę Daisy Hochberg von Pless (właść. Mary Theresa Olivia Hochberg von Pless) do przebudowy jednego z wapienników na domek myśliwski, którego pozostałości do dziś górują nad jeziorkiem.
Jeziorko jest bardzo popularnym celem spacerów i pieszych, a także rowerowych wycieczek. Można tu szybko dojść lub dojechać na od strony Witoszowa Górnego (niebieski Szlak Ułanów Legii Nadwiślańskiej, 2,5 km), z Wałbrzycha) spod palmiarni w Lubiechowie (szlak zielony, 5 km) lub z Mokrzeszowa (polna droga bez wytyczonego szlaku turystycznego, ok. 3,5 km). Z czasu eksploatacji wapieni pozostały ruiny wapiennika (pieca do wypalania wapienia) oraz kilku budynków. Pozostałości zameczka Daisy zostały zaadaptowane na schron turystyczny.
PRZYRODA REZERWATU
Jeziorko oraz przyległe tereny leżą na obszarze prawnie chronionym. Zarządzenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska we Wrocławiu z dnia 20 kwietnia 2015 r. w sprawie rezerwatu przyrody "Jeziorko Daisy" (Dz. Urz. Woj. Doln. z dnia 21 kwietnia 2015 r. poz. 1861) określa, że "celem ochrony przyrody rezerwatu jest zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych kopalnej fauny górnego dewonu odsłoniętej w nieczynnym kamieniołomie wapienia". Ze względu na dominujący przedmiot ochrony jest to rezerwat typu geologicznego i glebowego, podtyp stanowisk paleontologicznych. Niezależnie od walorów geologiczno-paleontologicznych, rezerwat posiada bogatą florę roślin.
GEOLOGIA
Badania w rejonie Jeziorka Zielonego prowadzone były przez wielu autorów od I połowy XIX wieku (m. in.: Zobell i Carnall, 1831; Beyrich, 1844; Dames, 1868; Dybowski, 1873). Badaczy zainteresowały skamieniałości organizmów zachowane w wapiennych osadach pochodzących z ery paleozoicznej, a dokładniej z górnej (młodszej) części dewonu (okres w dziejach Ziemi, trwał w przedziale 420 - 370 mln lat temu), z jego dolnego (starszego) piętra – franu (382-372 mln lat temu). Ściany odkrywki są zbudowane z margli, wapieni, łupków i szarogłazów.
Fig. 1. Rafa dewońska - rekonstrukcja / Devonian reef - reconstruction (fot. University of Michigan)
W czasach dewońskich, w miejscu tym istniało płytkie, ciepłe morze, a warunki sprzyjały rozwojowi zespołów organizmów przyczyniających się do powstania raf koralowych. Podobne zespoły fauny możemy spotkać również współcześnie, jednak organizmy tworzące rafy paleozoiku wyglądały nieco inaczej niż ich dzisiejsi następcy. Dominowały tam wymarłe już dziś koralowce z dwóch głównych grup:
Korale czteropromienne, zwane Rugosa (fig. 2, 3) występowały pojedynczo (korale osobnicze) lub w koloniach. Charakterystyczny jest kształt poszczególnych osobników (koralitów) – stożkowy lub cylindryczny. Rugosa wytwarzały wapienny szkielet, który nie tylko otaczał ciało zwierzęcia, ale dzielił jego jamę ciała przegrodami – septami (l. poj. septum). Rugosa posiadają symetrię dwuboczną, a silny rozwój przegród tłumaczy się potrzebą wzmocnienia ciała, które osiągało spore, jak na korale, rozmiary i często było pozbawione podpory sąsiadujących koralitów (tak jak to jest u korali kolonijnych). Rugosa są znane w zapisie kopalnym od środkowego ordowiku do późnego permu (około 470 – 250 milionów lat temu).
Fig. 2. Rugosa (Haeckel, 1899 - 1904)
Denkowce, Tabulata (fig. 3) w odróżnieniu od korali czteropromiennych, posiadały znacznie słabiej rozwinięte przegrody, natomiast licznie występują w ich szkielecie poziome płytki, tzw. denka. Poszczególne osobniki są również mniejsze i żyją w koloniach. Denkowce, podobnie jak Rugosa, znajduje się w skałach o wieku od ordowiku do permu.
Fig. 3. Kolonia denkowców / A colony of Tabulata (fot. Wikimedia)
Kolejną grupą interesujących organizmów dewońskich raf odnalezionych w skałach Jeziorka Zielonego są receptakulity (fig. 4), zagadkowe zwierzęta o nie w pełni wyjaśnionym pochodzeniu i stanowisku systematycznym. Ciało ich pokryte jest wapiennymi płytkami o kształcie rombu, ułożonymi w charakterystyczny, spiralno-promienisty wzór. Pod każdą z płytek znajduje się rurkowata (wrzecionowata) struktura zwana meromem. Niektórzy badacze uważają receptakulity za kolonie gąbek (prymitywnych zwierząt, które jako jedyne nie wykształcają żadnych tkanek, a co za tym idzie, narządów), inni zaliczają je do glonów (pierwotnie wodnych organizmów zdolnych do fotosyntezy, czyli wytwarzania cukrów i innych związków organicznych z dwutlenku węgla pobieranego z otoczenia).
Fig. 4. Receptakulity / Receptaculid (fot. Wikimedia)
Nie każdy turysta, który zawitał nad Jeziorko Daisy jest świadomy, że ma bezpośredni kontakt ze skamieniałościami dewońskimi, wcale nie zaglądając do odsłonięć skalnych. Ścieżki wokół jeziora są wysypane żwirem pochodzącym wprost z dawnego kamieniołomu, a zatem spacerując po nich, stąpamy po skamieniałych szczątkach organizmów sprzed niemal 400 milionów lat!
Odwiedzając Jeziorko Zielone, należy pamiętać, że znajdujemy się na terenie rezerwatu, zatem niedozwolone jest schodzenie ze szlaków i ścieżek, a także zrywanie roślin, zbieranie grzybów i owoców, jak również zabieranie stamtąd jakichkolwiek okazów przyrody nieożywionej.
LITERATURA
1. Dzik J., 2011: Dzieje życia na Ziemi. Wprowadzenie do paleobiologii. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
2. Gunia T., 1968: Fauna, stratygrafia i warunki sedymentacji górnego dewonu depresji Świebodzic. Geologia Sudetica, vol. IV: 115-220
3. Haeckel E., 1899-1904: Kunstformen der Natur. Bibiographishes Institut, Lepizig und Wien
4. Szcześniak E., 2004: Flora roślin naczyniowych i roślinność rezerwatu „Jeziorko Daisy” koło Mokrzeszowa (Pogórze Wałbrzyskie). Acta Botanica Silesiaca 1: 71-83
5. Zarządzenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska we Wrocławiu z dnia 20 kwietnia 2015 r. w sprawie rezerwatu przyrody „Jeziorko Daisy”. Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego 2015, poz. 1861
6. www2.estrellamountain.edu/faculty/farabee/biobk/BioBookPaleo4.html
ZADANIA I LOGOWANIE SKRYTKI
Zanim zalogujesz znalezienie skrytki, proszę Cię o wypełnienie poniższych zadań i wysłanie odpowiedzi przez „centrum wiadomości” („message center”) na mój profil. Nie załączaj odpowiedzi do logu! Nie musisz czekać na moją odpowiedź, w razie wątpliwości sam się skontaktuję. Oczywiście, logi bez wysłanych uprzednio rozwiązań będą kasowane.
1. Znajdując się w punkcie P1, stoisz na żwirku pochodzenia koralowego. Poszukaj pod stopami skamieniałego koralitu (bądź jego fragmentu), podobnego do tych z fig. 2 – to wcale nie będzie takie trudne. Zmierz długość i średnicę okazu, opisz jego wygląd - kształt, kolor, fakturę. Opcjonalnie - zrób mu zdjęcie i wyślij załączone do odpowiedzi. Nie zapomnij odłożyć skamieniałości na miejsce – zabieranie takich pamiątek z rezerwatu jest zabronione, a ponadto inni keszerzy też chcą je zobaczyć :-)
2. Jakie procesy geologiczne mogły spowodować tak znaczną zmianę krajobrazu miejsca, w którym się znajdujesz od czasu dewonu (wtedy było tu ciepłe morze, a teraz – teren wyraźnie górzysty)?
3. Opcjonalne, ale mile widziane zadanie: zrób sobie zdjęcie na tle jeziorka i załącz do logu, pamiętając że zdjęcie można wykonać wyłącznie z oddalenia - schodzenie ze szlaków i ścieżek w rezerwacie do brzegu zbiornika jest nielegalne i podlega zakazom z "ustawy o ochronie przyrody".
Dziękuję za odwiedziny i życzę miłego keszowania!
ENGLISH SUMMARY
The Green Lake, commonly called Daisy Lake is located on slopes of Witosz (483 m above sea level) that belongs to Wałbrzych Foothills. Limestone quarry existed here until 1870, it belonged to Hochberg family, the owners of Książ (German - Fuerstenstein) castle. After closing the quarry, the outcrop was filled with water. Unique beauty of the place was appreciated by duchess Daisy Hochberg von Pless, which arranged hunter’s house here (in the shape of scenic tower) over a cliff. Today, the place is a popular destination of hiking and cycle trips. Limekiln and numerous ruins remained from the former quarry.
THE NATURE
The lake is a part of forest-geologic nature sanctuary “Jeziorko Daisy” (“Daisy Lake”) which was founded in 1998 in order to protect rich flora and geology of the place. Regardless of geological-paleontological features, the sanctuary protects rich flora of plants.
GEOLOGY
The limestones of the quarry were investigated from 19th century by numerous scientists (Zobell and Carnall, 1831; Beyrich, 1844; Dames, 1868; Dybowski, 1873). They were interested in fossil remains of invertebrates living in warm water coral reef of Paleozoic sea, from upper Devonian, Frasnian (382 – 372 Ma). The walls of the outcrop are built by marlstones, limestones, shales and greywacke.
The reef was built mainly by two groups of corals (extinct in present):
Rugosa (also called Tetracoralla, fig. 2) lived solitary or sometimes in colonies. The shape of single individuals’ skeletons (called corallites) was cylindrical or conical. Skeleton was made of calcium carbonate and body cavity was divided by skeletal septa. Rugosa have bilateral symmetry and are known in fossil record from middle Ordovician to late Permian (about 470 – 250 Ma).
Tabulata (fig. 3), in contrast to Rugosa, had poorly developed septa, but there are numerous horizontal plates in their skeleton. Individuals are also smaller and lived in colonies. Tabulata are present in rocks from Ordovician to Permian.
Another interesting group found in Jeziorko Zielone reefs are recaptaculids (fig. 4), mysterious animals of not ascertained origin and systematic position. Their body is covered by rhomboidal plates forming characteristic, spiral-radial pattern. Under each plate there is spindle-shaped structure called merome. Some scientisc recognize receptaculids as sponges, another regard them as algae.
Most tourists visiting the lake are not aware of keeping in touch with Devonian fossils. Paths around the lake are covered by gravel containing coral fossilis so you can step on almost 400 billion years old structures!
Visiting Jeziorko Zielone, you should remember you are in the sanctuary area. It’s forbidden to walk out of the trails and paths, to pick plants, mushrooms and fruits, to take any specimens of lifeless nature.
Literature
1. Dzik J., 2011: Dzieje życia na Ziemi. Wprowadzenie do paleobiologii. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
2. Gunia T., 1968: Fauna, stratygrafia i warunki sedymentacji górnego dewonu depresji Świebodzic. Geologia Sudetica, vol. IV: 115-220
3. Haeckel E., 1899-1904: Kunstformen der Natur. Bibiographishes Institut, Lepizig und Wien
4. Szcześniak E., 2004: Flora roślin naczyniowych i roślinność rezerwatu „Jeziorko Daisy” koło Mokrzeszowa (Pogórze Wałbrzyskie). Acta Botanica Silesiaca 1: 71-83
5. Zarządzenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska we Wrocławiu z dnia 20 kwietnia 2015 r. w sprawie rezerwatu przyrody „Jeziorko Daisy”. Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego 2015, poz. 1861
7. www2.estrellamountain.edu/faculty/farabee/biobk/BioBookPaleo4.html
TASKS - HOW TO LOG THE CACHE
Before you log the cache, please complete the tasks and send the answers by “message center” in my profile. Don’t include your answers in your log! You don’t have to wait for my response, in case of any doubt I will contact you. Logs without previously sent answers will be deleted.
1. You are standing on gravel in P1. Find a fossil corallite (similar to these from fig. 2) under your foot. Measure length and diameter of the specimen, describe its shape, colour and texture. You can take the picture of it and attach to the answer. Don’t forget to put away the specimen (let's give the other cachers opportunity to find it!)
2. What geological processes could cause so significant change of landscape of the place from Devonian until present?
3. Optional, but welcome task – take a picture of yourself with the lake in the background (attach it to your log).
Thank you for visiting my cache – happy geocaching!