„Tymczasem pod Krakowem złamała się potęga carskiej Rosji. Na pomoc "naszym" przyszedł Prus i dzięki temu zatrzymała się ofensywa rosyjska. Moskale rozpoczęli nagły odwrót. Po kilku dniach spokoju, dały się usłyszeć strzały i we wsi zjawił się patrol rosyjski wypytujący z niemałym strachem mieszkańców "Choroszo Gierman stupaje". Moskale cofnęli się na Jastrząbkę i tam się okopali. "Nasi" zajęli wieś i na Rosochatce się okopali. Rozpoczęła się żmudna walka pozycyjna. Ludzie musieli uchodzić ze swych mieszkań , gdyż huraganowe pociski w każdej sekundzie czyniły życie niepewnem.” Czesław Blajda
Wzniesienie Jastrząbka o wysokości 530 m należy do Beskidu Wyspowego. W grudniu 1914 roku było ono miejscem walk toczonych w ramach operacji limanowsko-łapanowskiej. Śladem tamtych wydarzeń jest Cmentarz Wojenny nr 357, położony tuż poniżej zalesionego wierzchołka Jastrząbki, na jej północno-wschodnich stokach.
Pochowano tutaj żołnierzy armii rosyjskiej, austriacko-węgierskiej i pruskiej, którzy zginęli na okolicznych terenach w dniach 8-13 grudnia 1914. Oprócz poległych na samej Jastrząbce, pochowani są tu żołnierze obu stron, którzy zginęli w walce o górującą nad okolicą Kobyłę (605 m).
Do budowy cmentarza przystąpiono niezwłocznie po wyparciu wojsk rosyjskich dalej na wschód. Zwraca uwagę zastosowane założenie; na jednym cmentarzu wspólnie chowano zarówno żołnierzy własnych (armii austriacko-węgierskiej), sojuszniczej armii niemieckiej, jak i wrogiej armii rosyjskiej, przy czym zarówno dla żołnierzy własnej, jak i wrogiej armii stosowano tę samą metodę pochówku i równie reprezentacyjne nagrobki. Na cmentarzu tym pochowano w 53 mogiłach pojedynczych i 59 zbiorowych łącznie 260 żołnierzy, w tej liczbie:
- 92 żołnierzy armii austriackiej z 1, 18, 24 i 25 pułku strzelców oraz 45 pułku artylerii landwery
- 11 żołnierzy armii niemieckiej z 217 pruskiego rezerwowego pułku piechoty
- 57 żołnierzy armii rosyjskiej
(Tablica informacyjna przy bramie cmentarza podaje inną liczbę – 246 żołnierzy.)
Projektantem cmentarza był Gustav Ludwig. Do prac przy jego budowie wykorzystano głównie jeńców. Cmentarz ma powierzchnię około 1200 m² i znajduje się na lekko tylko pochylonym stoku. Zbudowano go na planie prostokąta (z niewielkim wybrzuszeniem od strony bramy wejściowej). Ogrodzony jest drewnianym płotem na betonowej podmurówce i betonowych słupkach. Bramę wejściową tworzą dwa solidne betonowe słupy nakryte betonowymi cokołami i drewniana furtka. W słupy te wmurowane były po trzy łuski artyleryjskie od pocisków dużego kalibru. Z czasem uległy jednak przerdzewieniu i przy remoncie ogrodzenia usunięto je. Od bramy wejściowej prowadzi żwirowana ścieżka rozgałęziająca się na dwie alejki spacerowe, po bokach zabezpieczone betonowymi krawężnikami. W tylnej części cmentarza znajduje się duża kaplica na murowanym z kamienia tarasie, na który prowadzą kamienne schody. Wykonana z drewna kaplica o wysokości 13 m ma stromy dach zwieńczony krzyżem. Dach kryty jest w górnej części gontami, w dolnej blachą. Kaplica posiada z wszystkich stron niskie podcienia podparte dwunastoma ozdobnymi słupkami drewnianymi. Wewnątrz kaplicy znajduje się drewniany ołtarz z krzyżem.
Na środku cmentarza znajduje się murowany z kamienia pomnik w kształcie kopca zwieńczonego kamiennym krzyżem wykonanym z jednego kamienia. Krzyż ten według podań wykonany został dobrowolnie przez jednego z jeńców. Do podstawy kopca wmurowano betonowe stele z nazwiskami. Na mogiłach żołnierzy znajdują się betonowe cokoliki, do których wmurowano żeliwne krzyże. Są to krzyże trzech rodzajów, zależnie od rodzaju armii, do której należeli żołnierze.
W 1991 na cmentarzu w Jastrząbce przeprowadzono kompleksowy remont. M.in. wycięto kilka starych drzew, które niszczyły cmentarz, odnowiono wszystkie elementy drewniane, poprawiono alejki, poddano konserwacji krzyże żeliwne itp. Cmentarz w 1991 ponownie poświęcono, a w uroczystości tej wzięła udział także delegacja z Austrii. Co roku, w czasie Święta Niepodległości, cmentarz jest miejscem uroczystości patriotycznych.
Do cmentarza prowadzi asfaltowana, wąska i stroma droga odgałęziająca się w lewo od drogi Rozdziele – Laskowa, druga za drewnianym, zabytkowym kościołem w Rozdzielu. Dojazd w zimie stanowi pewne wyzwanie, ale droga jest zazwyczaj dobrze utrzymana, więc powinno się udać. Oznaczenia dojazdu do cmentarza dość dobre, drogowskazu brakuje tylko na ostatnim skrzyżowaniu, tuż przed szczytem – trzeba skręcić ostro w lewo, a potem prosto wzdłuż domów. Przy cmentarzu niewielki parking i ławeczka. Na północ rozciąga się rozległy i piękny widok na przełęcz łączącą wsie Kamionka Mała i Rozdziele Dolne oraz zamykające horyzont długie pasmo Kobyły. Oficjalna, używana w dokumentacji Kriegsgraber-Abteilung nazwa cmentarza Orłówka pochodzi od przysiółka wsi Kamionka Mała.
Źródła:
Wikipedia
www.zegocina.pl
www.polskaniezwykla.pl
Skrzynka to mały pojemnik ukryty w lesie kilkadziesiąt metrów za ogrodzeniem cmentarza. Współrzędne z powodu drzew mogą być niedokładne. Po znalezieniu warto pójść jeszcze kawałek dalej drogą przez las, widok pod drugiej stronie wzniesienia jest równie piękny i ciekawy. Udanych poszukiwań!