Podczas spaceru w okolicy Parku Zdrojowego dzieci zaczęły się nagle niespokojnie
rozglądać. Kiedy zapytałam o powód ich dziwnego zachowania, usłyszałam: „Mamo, Sama-Wiesz-Kto tu
był!”. Kiedy nie mogłam pojąć, o co im chodzi, wyjaśniły, że zostawił na kamieniu znak podobny do blizny na
czole słynnego czarodzieja, Harry’ego Pottera. Szybko uspokoiłam dzieci, przedstawiając im swoją, bardziej
prawdopodobną teorię.
„Blizna”, którą widać na naszym kamieniu, to nie efekt działalności
Sami-Wiecie-Kogo, ale przykład żyły, czyli wypełnienia szczeliny w skale materiałem mineralnym o
innym składzie.
Płyty, na których możecie właśnie podziwiać żyły, wykonano z granitu.
Granit (z włoskiego granito, to z kolei od łacińskiego granum, czyli ziarno) to
pospolita skała magmowa głębinowa, zbudowana z kwarcu, skalenia potasowego i plagioklazu oraz biotytu. Występuje na
wszystkich kontynentach w utworach wszystkich er geologicznych. W Polsce granity występują na Dolnym Śląsku i ziemi
kłodzkiej oraz w Tatrach (na powierzchni), jak również w pasie od Zawiercia do Krakowa i w
północno-wschodniej Polsce (w głębokim podłożu). Najczęściej są koloru szarego (od ciemnego do prawie
białego), czasem czerwonego, białoróżowego, a nawet zielonego.
Granit jest chętnie wykorzystywany jako materiał budowlany i dekoracyjny: stosowany jest
m.in. do wytwarzania kostki chodnikowej, krawężników czy płyt chodnikowych (jak na tytułowych
współrzędnych) i okładzinowych. Używany jest również jako nawierzchnia na torach żużlowych oraz do
produkcji kamieni curlingowych
Żyły w skałach magmowych, takich jak granit, powstają w szczelinach
tworzących się podczas stygnięcia stopu (magmy) wskutek jego kurczenia się spowodowanego krzepnięciem. Puste
przestrzenie są wypełniane przez krążące w magmie roztwory resztkowe, które następnie krystalizują jako
gruboziarniste pegmatyty, najczęściej bogate w krzemionkę i alkalia skalenie potasowe, które
można rozpoznać po różowej, czerwonej, zielonkawej lub żółtawej barwie. Mogą one jednak mieć kolor
biały lub szary – a wtedy nie sposób odróżnić je gołym okiem od skaleni
sodowo-wapniowych.
Żyły w granicie zazwyczaj mniej lub bardziej różnią się od skały głównej. Wynika to z tego, że
krystalizujące w stopie minerały główne pobierają potrzebne pierwiastki z krążących roztworów, zaś
pozostałe resztki krystalizują osobno właśnie w szczelinie. Dodatkowo roztwory mogą powodować pewne przeobrażenia
skały głównej, np. jej pegmatytyzację, czyli powiększenie się budujących ją kryształów.
Jednak nie wszystkie żyły mają wyraźne granice. Zatarcie granic, nierówny przebieg żył oraz ich przerywany
ciąg mogą świadczyć o tym, że skalenie krystalizowały w skale, która była jeszcze nie całkiem lita, ale w
pewnym stopniu płynna. Być może nie zdążyła jeszcze wystygnąć, być może też została ponownie ogrzana po
okrzepnięciu.
Powstałe poprzez wdarcie się zastygającej magmy pomiędzy starsze utwory skalne żyły i inne
ciała skalne nazywa się intruzją (z łacińskiego intrusus, czyli wepchnięty). W ten
sposób mogą powstać nawet trzony masywów górskich – przykładem są Tatry, zaliczane do
batolitów, czyli rodzaju wielkich intruzji magmowych, przecinających skały niezgodnie z warstwowaniem. Inne
przykłady intruzji niezgodnych to utwory o wdzięcznych nazwach: dajki, żyły kominowe, żyły pierścieniowe, apofizy,
etmolity, harpolity. Istnieją też, oczywiście, intruzje przebiegające zgodnie z warstwowaniem lub uławiceniem skał:
sill, lakkolit, lopolit, fakolit.
Źródła: Wikipedia, nettg.pl, M. Książkiewicz Geologia dynamiczna Wydanie
3, 1968r.
Specjalne podziękowania dla Zielonego Teamu:)
Zadania i pytania:
1. Znajdź na współrzędnych płytę ze zdjęcia, tę z „blizną Harry’ego
Pottera”. Czy na kilku sąsiednich płytach również dostrzegasz żyły? Jeśli tak, to czy wszystkie są do
siebie podobne? O czym to może świadczyć?
2. Odlicz 67 płyt na południe (w stronę promu). Znajdziesz tam żyłę podobną do
„startowej”. Jaka jest jej grubość?
3. W jaki sposób powstały te żyły?
4. Jakie skalenie budują żyły, które tu widzisz?
5. Zadanie opcjonalne – zrób sobie zdjęcie z Tulipanem i dołącz je do
logu. Prosimy, żeby nie zawierało (pod)powiedzi!
Logować można zaraz po wysłaniu odpowiedzi za pomocą formularza kontaktowego lub przez
e-mail. Wpisy niepoparte odpowiedziami będą usuwane.
[DE]
Als wir in der Nähe von Park Zdrojowy spazierten, haben die Kinder angefangen, sich
unruhig umzusehen. „Mama, Du-weißt-schon-wer war hier!” Ich habe nichts verstanden, deshalb haben
sie mir erklärt: „Hier, auf dem Stein hat er sein Zeichen hintergelassen. Es sieht wie die Narbe von
Harry Potter aus“. Schnell habe ich die Kinder beruhigt und ihnen eine andere, viel wahrscheinlichere Theorie
präsentiert.
Die „Narbe”, die ihr auf unserem Stein seht, ist kein Zeichen von
Ihr-wisst-schon-wem, sondern ein Beispiel eines Ganges, der entsteht wenn eine Felsspalte mit einem
anderen Felsmaterial erfüllt wird.
Die Platten, auf denen ihr die Gänge gerade bewundern könnt, wurden aus Granit
gemacht. Granit (von lat. granum - Korn) ist massiges und relativ grobkristallines
magmatisches Tiefengestein, das reich an Quarz und Feldspaten ist. Es kommt auf allen Erdteilen in den Felsen aller
geologischen Ären vor. Am häufigsten ist Granit grau (von dunkel bis sehr hell), aber auch rot, rosa oder
sogar grün.
Granit wird gern als Baumaterial benutzt, z.B. zur Produktion der Bordsteine,
Pflastersteine oder verschiedener Tafeln. Es dient auch als Speedwaybahndecke und zur Herstellung der Curlingsteine.
Die Gänge in magmatischen Gesteinen, wie Granit, entstehen in
Spalten, die sich während der erkaltung und Schrumpfung des Magmas. Die leeren Räume werden durch
residuale Lösungen gefüllt, die danach als grobkörnige Pegmatite kristallisieren. Am häufigsten
sind es an Kieselerde und Alkalien reiche Feldspate, d.h. Alkalifeldspate. Diese sind an ihrer
rosa, roten, gelben oder grünlichen oder gelblichen Farbe zu erkennen. Wenn sie aber weiß oder grau sind,
ist es nicht mehr möglich, sie mit bloßem Auge von Plagioklasen zu unterscheiden.
Die Gänge im Granit unterscheiden sich meistens mehr oder weniger vom Hauptgestein. Es liegt darin, dass die im
Hauptgestein kristallisierenden Mineralien die notwendigen Elemente aufnehmen, und die Resten separat in der Spalte
kristallisieren.
Doch nicht alle Gänge haben deutliche Grenzen. Wenn die Grenzen nicht klar, die Gänge nicht gerade oder
sogar unterbrochen sind, kann das bedeuten, dass das Gestein noch nicht ganz massiv, sondern teilweise flüssig
war. Vielleicht hat es noch nicht völlig erkaltet oder wurde wieder erwärmt.
Das Eindringen von fließfähigem Material (am häufigsten von
schmelzflüssigem Magma) in bereits existierende Gesteinskörper nennt man Intrusion. Auf
dieser Weise können sogar Bergmassive entstehen.
Quellen: Wikipedia, nettg.pl, M. Książkiewicz Geologia dynamiczna 1968
Vielen Dank an Zielony Team:)
Aufgaben und Fragen:
1. Finde die Platte, die auf dem Foto gezeigt wird (die mit der blitzförmigen
„Narbe“). Gibt es auf den paar nächsten Patten auch irgendwelche Gänge? Ähneln die
einander? Woran liegt das?
2. Geh 67 Platten nach Süden (Richtung Fähre). Dort findest du einen anderen
blitzförmigen Gang. Wie breit ist er?
3. Wie sind die Gänge entstanden?
4. Welche Feldspate bilden die Gänge, die du hier siehst?
5. Fakultativ – mach ein Foto mit der Tulpe und zeig es im Logeintrag. Bitte keine
Spoilers!
Der Cache darf sofort nach dem Senden der Antworte (E-Mail oder Message Center) eingeloggt
werden. Logeinträge ohne zugesandte Antworte werden gelöscht.
English
TASKS:
1. Find the plate with “Harry Potter’s scar”. Are there
any “scars” on the next plates? If yes, are they similar? Why?
2. Count 67 plates to the South (direction ferry). How wide is the
„scar” on it?
3. How did the veins come into being?
4. What feldspars build the veins (alcali or
plagioclase)?
5. Optional task – take a photo with you and the tulip. Please,
don’t show any spoilers!
You can log your visit after sending your answers. If there’s
something wrong, we’ll contact you. Logs without sent answers will be deleted.