Amsterdam is niet ontstaan aan de rivier de Amstel.
Vertel dit aan de gemiddelde Nederlander en hij of zij verklaart je waarschijnlijk voor gek. Toch is het zeer waarschijnlijk waar. Lees hieronder waarom.
Amestelledamme
Het eerste tegenargument dat men zal aandragen is “Maar de naam ‘Amsterdam’ komt toch van ‘Dam in de Amstel’?” Een logische gedachte, maar het zit toch anders. De locatie waar Amsterdam nu ligt, stond vroeger bekend als ‘Amestelledamme’. ‘Ame’ betekent ‘water’ of ‘rivier’ en komt uit het Fries, uit de tijd dat de Friezen hier nog de baas waren. Andere benamingen zijn ‘Aa’, ‘Ee’, ‘IJ’ en ‘Ie’. ‘Stelle’ betekent ‘geschikte plek om te leven’ en ‘damme’ is inderdaad ‘dam’. Dus ‘een dam op een geschikte plek langs de rivier’, niks ‘dam aan de Amstel’. Het is eerder logisch dat de rivier ‘de Amstel’ zijn naam aan de plaats heeft onttrokken in plaats van andersom.
Het Die
Bovenstaande theorie doet al vrij lang de ronde. Maar als het water waaraan Amsterdam is ontstaan niet ‘Amstel’ heette, hoe heette het dan? Bas Kok vertelt in zijn boek ‘Oerknal aan het IJ’ dat dit ‘het Die’ geweest moet zijn. Deze veenrivier stroomde ten noorden van de Amstel door het gebied Waterland van waar nu de Stopera ligt tot de plek waar hij uitmondde in het Almere, het huidige Markermeer bij Uitdam. De naam van de rivier komt vandaag de dag nog terug bij Nieuwendam als het Grote Die en het Kleine Die en verderop als Ransdorper Die, Holysloter Die en Uitdammer Die.
In onderstaand plaatje zie je de ligging van het Die geprojecteerd op de huidige stad Amsterdam.
Het IJ
Wat een onzin hoor ik je denken: het water vanaf de Stopera mondt helemaal niet uit in het Markermeer, maar in het IJ! Dat klopt, maar in de tijd dat de eerste huizen werden neergezet rond de huidige Dam, was het IJ er nog helemaal niet...
Kijk maar: op onderstaand plaatje zie je de situatie van Waterland rond 1100. Een veengebied met in het midden de rivier het Die en in het zuiden het begin van die andere rivier, de Amstel.
Ergens tussen deze twee rivieren ligt de zogenaamde ‘waterscheiding’ tussen Waterland in het noorden en Amstelland in het zuiden. Je ziet het: nog geen spoor van het IJ. Pas later is door onder andere de Allerheiligenvloed de geul van het ‘OerIJ’ weer volgestroomd en is het huidige IJ ontstaan. Zie de twee plaatjes hieronder.
Amsterdammers zijn Waterlanders
Waarom is het nou zo belangrijk wanneer het IJ is ontstaan? Welnu, tot voor kort gingen historici er vanuit dat het eerste huis van Amsterdam was gebouwd ergens na 1200. De bewoners zouden vanuit het zuiden via de Amstel uit Amstelland zijn gekomen. Door recente opgravingen tijdens het graven van de Noord-Zuidlijn heeft men dit jaartal echter bijgesteld tot 1175 en sommigen denken zelfs nog eerder.
Dit geeft ruimte aan de theorie dat de bewoners van Amsterdam niet uit het zuiden vanuit Amstelland zijn gekomen, maar uit het noorden vanuit Waterland, via het Die. De Waterlanders zijn in het noorden begonnen met het plaatsen van hun nederzettingen. Daarna zijn ze steeds verder stroomopwaarts gegaan. Nederzettingen van deze Waterlanders zijn Uitdam, Holysloot, Ransdorp, Zunderdorp, Schellingwoude, Nieuwendam en uiteindelijk Amsterdam.
De gegraven Amstel
Pas na 1200 moet men gedacht hebben dat het wel handig zou zijn om de noordelijke en zuidelijke rivier met elkaar te verbinden en heeft men het deel dat nu bekendstaat als de ‘Binnen Amstel’ gegraven. Kijk maar eens hoe recht het deel van de Amstel dat de grachtengordel doorsnijdt eigenlijk is. Dat is geen natuurlijke loop van een veenrivier, dat is een gegraven kanaal.
Het is even wennen: Amsterdammers zijn geen Amstellanders, maar Waterlanders. De Amstel lag blijkbaar zo’n 4 kilometer van die later o zo beroemde dam vandaan en heeft van oorsprong blijkbaar niks met Amsterdam te maken. Amsterdam is dus niet ontstaan aan de Amstel, Amsterdam is ontstaan aan het Die.
De puzzel
De coördinaten van deze Mystery zijn uiteraard fictief. Je vindt de coördinaten van de echte cache door onderstaande vragen te beantwoorden.
Veel succes!
- Hoeveel kilometer is het volgens Google Maps fietsen van de Stopera naar Uitdam als je zoveel mogelijk de oude loop van Het Die volgt? Rond af op hele kilometers. Antwoord=A
- In welk jaar werd de Stopera geopend? Antwoord=B
- In welk jaar werd Amsterdam voor het eerst genoemd? Antwoord=C
- In één van de plaatsen aan het Die ligt een andere geocache verstopt door mij. De cache draagt de naam van de plaats. Wat was het dagnummer van de datum waarop deze cache is verstopt? Antwoord=D
- Welk lijnnummer heeft de metro die over de Noord-Zuidlijn rijdt? Antwoord=E
- De Friese taal heeft zoals gezegd veel invloed gehad op de benamingen in Waterland. Toen Amsterdam ontstond, waren de Friezen echter al zo’n 4 eeuwen daarvoor onderworpen aan een ander volk. Stapeltel de Nederlandse naam van de keizer van dit volk, die toen aan de macht was. Antwoord=F
- Uit hoeveel letters bestaat de titel van de debuutroman van Bas Kok? Antwoord=G
Locatie:
N52° [omgedraaide van E].[B-B][D-A-F]F' E005° [B-B]F.[B-B][laatste 2 cijfers van C + G]'