Net buiten het dorpje Asenray, ten oosten van Roermond, ligt natuurgebied Het Veen. In het eerste opzicht is dit natuurlijk niet zo heel bijzonder, er zijn overal in Nederland wel mooie natuurgebieden. Wat deze locatie dan ook specialer maakt is niet het natuurgebied zelf, maar de grond onder dit natuurgebied. Zoals je al op de luchtfoto hiernaast kunt zien, is er een duidelijke scheidingslijn midden door het natuurgebied aanwezig. Deze scheidingslijn heeft echter niets te maken met de beplanting, want die is aan beide zijdes gelijk. Er is hier iets aan de oppervlakte zichtbaar, waarvan de oorzaak echter veel dieper ligt.
|
Natuurgebied Het Veen
|
Ontstaan van aardbreuken
De aardkorst (lithosfeer) van onze aarde is opgebouwd uit 9 grote en 6 kleinere zogenaamde tektonische platen. Deze platen, waarvan enkele tot wel meer dan honderd kilometer dik, bewegen heel langzaam ten opzichte van elkaar.
Deze beweging van de platen komt tot stand doordat er convectiestromingen plaats vinden in de mantel (asthenosfeer) van de aarde, direct onder de vaste aardkorst. In deze mantel vloeit heet magma omhoog waarbij het de hitte afgeeft aan de aardkorst en daardoor afkoelt. Door de afkoeling beweegt het magma opzij en zakt daarna weer terug richting de aardkern, waar het opnieuw opwarmt. Dit proces blijft zich onafgebroken herhalen, waardoor er grote convectiecellen ontstaan, die in een ovaalvorm onder de aardkorst stromen.
|
Convectie in de aardmantel.
|
De tektonische platen kunnen naar elkaar toe, van elkaar af of langs elkaar heen bewegen. Wanneer een koudere en zwaardere oceaanplaat naar een warmere en lichtere aardplaat toe beweegd, ontstaat er subductie. Op deze plek "duikt" de zwaardere oceaanplaat onder de lichtere aardplaat, geholpen door de dalende convectiestroom. Vindt er spreiding plaats tussen 2 platen dan zal ter hoogte van de spreiding nieuw materiaal vanuit de aardmantel worden aangevoerd. Deze aanvoer veroorzaakt vulkanisme, wat er ook voor zorgt dat er een nieuwe korst aangroeit aan de beide platen.
Als gevolg van een botsing tussen platen ontstaan er ook gebergten en het uit elkaar bewegen van de platen veroorzaakt troggen. Al deze bewegingen samen veroorzaken ook spanningen en langzaam kan zich de spanning in de platen opbouwen. Komt de opgebouwde spanning ineens met een schok vrij, dan vindt er een aardbeving plaats, waarbij er scheuren/breuken in de aardkorst ontstaan.
Aardbreuken in Nederland
In Nederland zijn door aardbevingen miljoenen jaren geleden ook meerdere aardbreuken ontstaan, waarvan de grootste zich in de zuid-oostelijke helft van het land bevinden. Door Limburg en Noord-Braband lopen de Peelrandbreuk en de iets zuid-westelijker gelegen Feldbissbreuk. De Peelrandbreuk begint ter hoogte van het Duitse Bonn, steekt bij het Limburgse Vlodrop de grens met Nederland over en loopt uiteindelijk door tot aan Uden in Noord-Brabant. De Peelrandbreuk dankt zijn naam dan ook aan het hoogveengebied de Peel, waar de breuk voor een groot deel doorheen loopt. De laatste aardbevingen op de Peelrandbreuk zijn in 2013 en 1992 geweest, met een kracht van 3,1 en de uitzonderlijk hoge 5,8 op de schaal van Richter. Zand en kleilagen in onze bodem zorgen ervoor dat de Nederlandse bodem relatief slap is en daardoor de kracht van een aardbeving gedempt wordt, waarmee de gevolgschade relatief klein is. |
Breuken in zuid Nederland
|
Veranderingen in het landschap door aardbreuken
Langs de breuken in de aardplaten wordt door het bewegen van de aardplaten grote hoeveelheden grond verplaatst. Langs een breuk zijn 3 verschillende type bewegingen mogelijk; opschuiving, afschuiving en horizontaalverschuiving.
Afschuiving
De grond is door de verschuiving omlaag bewogen waardoor een lagere bodem, ofwel slenk, is ontstaan. Direct daarnaast ligt het achtergebleven hoger gelegen gebied, dat een horst wordt genoemd. Als gevolg van afschuiving is er ter plekke een duidelijk aftekening van de breuk, als een soort grote "traptrede" in het landschap zichtbaar.
Het bewegen van de bodem langs breuken zorgt ervoor dat er ruimte vrij komt voor nieuwe sedimentatie. Nieuw sedimentatie lagen duwen met hun gewicht de oude grondlagen steeds verder naar beneden, waardoor die dus op een grotere diepte komen dan in de naastgelegen horst, waar de bodem juist stijgt. Als gevolg hiervan liggen de sedimentatie lagen dus niet netje horizontaal maar vormen ze een golvend verloop door de bodem. De verticale beweging tussen de horst en de slenk heeft een ondergrondse beweging van 2 tot 4 mm per jaar. De nieuwe sedimentatie zorgt er voor dat de ontstane "traptrede" weer wordt opgevuld en de breuk aan de oppervlakte meestal niet zo goed zichtbaar is.
Opschuiving
Hierbij wordt als gevolg van compressie de grond omhoog bewogen, waardoor die gedeeltelijk boven het naast gelegen gebied uitsteekt. Daarbij helt het omhoog bewogen breukvlak in de richting van de lager gelegen bodem. Deze vorm van verschuiving draagt onder andere ook bij aan het ontstaan van gebergten.
Bij opschuiving is de beweging van de grond meer verticaal dan horizontaal en is de hoek van het breukvlak groter dan 45°. Door erosie zal de omhoog bewogen bodem afslijten en zullen de oude sedimentatie lagen bovenop de jongere lagen komen te liggen.
Horizontaalverschuiving
Bij een horizontaalverschuiving bewegen de platen zijdelings langs elkaar en is er geen sprake van verschuivingen in verticale richtingen maar juist in horizontale richting. In tegenstelling tot de twee voorgaande verschuivingen, blijft het verloop in sedimentatie lagen aan beide zijdes van de breuk gelijk aan elkaar. Deze verschuiving vindt ook alleen plaats wanneer het breukvlak nagenoeg verticaal is. Bij de andere twee verschuivingen is er een schuin breukvlak. De horizontaalverschuiving veroorzaakt meestal dan ook geen duidelijke aftekening in het landschap. Het langs elkaar "schuren" van de platen veroorzaakt ter hoogte van de horizontaalverschuiving wel verzwakking in de ondergrond. Waterstromingen die een horizontaalverschuiving kruisen zijn daardoor geneigd om van stromingsrichting te veranderen en over het verzwakte gebied te gaan stromen in de richting van de verschuiving. Een van de bekendste horizontaalverschuivingen ter wereld is de San Andreas breuk in Californië, die jaarlijks nog ongeveer 35mm verschuift.
Bijkomende verschijnselen als gevolg van aardbreuken
Bij de Peelrandbreuk zijn bij de verschuiving van de grondlagen zandlagen op de Peelhorst terecht gekomen die goed water doorlaten. Daar tegenover zijn er lagen in de Roerdalslenk die minder goed water doorlaten. Ook is door de verschuiving de klei die in de grond aanwezig is langs de breuklijn uitgesmeerd en vormt een obstakel voor het grondwater.
Grondwater kan gemakkelijk stoffen oplossen en neemt ook ijzer op uit de watervoerende lagen in de aardkorst, die voor ongeveer 5% uit ijzer bestaat, waardoor hoge ijzerconcentraties kunnen voorkomen in het grondwater. Het ijzerrijke grondwater zou onder normale omstandigheden verder de grond in zakken, maar rondom de breuk wil dit grondwater van de hoger gelegen Peelhorst richting de het dal van Roerdalslenk stromen. Deze doorstroming wordt op de breukvlakken echter belemmerd en daardoor stijgt het grondwater vlak voor het breukvlak weer. Hierdoor ontstaan zogenaamde wijstgronden, die hier in de omgeving wel aanwezig zijn maar minder goed zichtbaar als in de omgeving van Uden, waar deze verschijnselen goed aan de oppervlakte zichtbaar zijn en ook het slootwater een roestige kleur heeft door het hoge ijzergehalte. Met een bezoek aan onder andere deze EarthCache kun je dit met eigen ogen nog beter zien.
Deze Earthcache
Om deze Earthcache te mogen loggen, zullen er vragen beantwoord moeten worden, na het uitvoeren van een analyse op locatie. Stuur ons de antwoorden, bij voorkeur via de email, op onze profielpagina. Logs zonder antwoorden worden zonder kennisgeving verwijderd.
1) Kijk binnen een straal van 1 km rondom de listing coördinaten goed om je heen en bezoek zeker ook even het boerderij coördinaat.
Noem twee kenmerken/zaken (één geologische en één menselijke) waaraan je kunt zien dat de aardbreuken in dit gebied gevolgen voor het landschap hebben gehad.
2a) Van welke van de drie in de listing genoemde landschappelijke veranderingen is hier sprake?
2b) Leg uit (noem minimaal twee punten) waarom hier van die verandering sprake is volgens jou.
3) Plaats ook een foto van je bezoek bij je log. Je hoeft er zelf niet op te staan, als er maar een deel van jezelf of de GPS in beeld is volstaat dat ook. Deze regel is in 2019 teruggekomen en is weer verplicht.
Heb je deze EarthCache bezocht en de vragen zijn goed beantwoord, dan is er voor de liefhebbers nog een banner om op je profiel pagina te plaatsen.
<a href="http://coord.info/GC7E11E"title="Bovenop een aardbreuk"> <img src="https://s3.amazonaws.com/gs-geo-images/63f59470-6828-4cc9-87de-babcb6fe89d2.jpg" />
Bronnen:
- http://www.geologievannederland.nl
- https://platentektoniek-op-aarde.weebly.com
- https://nl.wikipedia.org/wiki/Peelrandbreuk
|