Polski
Buk zwyczajny (Fagus sylvatica)
- Rodzina: bukowate - Fagaceae
- Ochrona i zagrożenie: gatunek nie chroniony i nie zagrożony
- Występowanie na świecie: Europa zachodnia i środkowa, Azja Mniejsza, Kaukaz, wszędzie w zasięgu wilgotnego klimatu atlantyckiego o chłodnym lecie i ciepłej zimie.
- Występowanie w Polsce: przez Polskę przebiega północno-wschodnia granica zwartego zasięgu. O ile na zachodzie i południu kraju buk to kluczowy gatunek lasotwórczy, o tyle na wschodzie, północy i w centrum Polski posiada już tylko oderwane stanowiska albo jest sadzony i dziczeje. Dla zachowania kresowych stanowisk buka na Mazurach powstały rezerwaty „Bukowy” koło Mrągowa i „Buki Wysoczyzny Elbląskiej” pod Tolkmickiem. Żyzną buczynę pomorską poza zwartym zasięgiem chroni rezerwat „Jezioro Francuskie” pod Ostródą (ze 160-letnim starodrzewem).
- Charakterystyka ogólna: drzewo wysokości 30-40 m. Pokrój zróżnicowany w zależności od tego czy dany okaz rośnie samotnie, czy w gęstym lesie. Buk w zwartej buczynie ma śmigły, słabo rozgałęziony pień widoczny aż do wierzchołka i małą, wysoko osadzoną koronę. Drzewo rosnące samotnie ma gruby pień szybko rozgałęziający się na pokaźne konary i nisko osadzoną, szeroką, ale luźną koronę. Kora gładka, jasnopopielata, praktycznie nie do pomylenia. Grab ma nieco podobną korę, dlatego nazywano go „białym bukiem”.
- Liście: skórzaste, całobrzegie albo falisto ząbkowane, jajowato eliptyczne, o krótkich ogonkach. U buków odmian ozdobnych często purpurowe cały rok. Młode listki są jedwabiście owłosione na brzegach, starsze natomiast nagie, co najwyżej z włoskami na nerwach pod spodem. Jesienią przebarwiają się na żółto lub żółtobrązowo. Długo pozostają na drzewie (niekiedy aż do wiosny).
- Kwiaty: drzewo jednopienne tzn. wytwarza osobno kwiaty żeńskie i męskie na tym samym osobniku. Kwiaty męskie złożone są z 10–15 pręcików i rurkowatego, czerwonawego okwiatu, zwisają na długich osadkach zebrane w pęczki. Kwiaty żeńskie wyrastają po dwa, otacza je czteroklapowa okrywa. Po zapyleniu okrywa drewnieje przekształcając się w tzw. miseczkę owocu. Kwitnie kwiecień-maj.
- Owoce: trójgraniaste, brązowe orzeszki, zwane bukwią lub buczyną, zebrane po 1-3 w zdrewniałej okrywie, dojrzewają od września do października, przy czym obficie owocuje co 5-8 lat.
- Wykorzystanie: jedno z najważniejszych gospodarczo drzew leśnych tak dawniej jak dziś. Twarde i ciężkie drewno ma znakomite własności mechaniczne, ale wymaga starannej impregnacji, inaczej prędko gnije. Używane we wszelkich robotach stolarskich, bednarskich, kołodziejskich, na wagony i podkłady kolejowe, sklejkę, beczki, do wyrobu narzędzi dla tkaczy, szewców, ślusarzy, dawniej także na węgiel drzewny i potaż. Cienkich wiórów bukowych używano w tkactwie i introligatorstwie, a także pędzono z nich ocet. Liczne formy ozdobne, zwykle o purpurowych liściach sadzone w parkach. Popiół z bukowego drewna i liści stanowił cenny surowiec do wyrobu szkła, zastępował też naszym przodkom mydła i proszki do prania. Z oleju bukwiowego można robić margarynę. Owoce stanowią pokarm wielu zwierząt, dawniej ważna pasza dla świń.
- Grzyby związane z drzewem: boczniak ostrygowaty, lejkowiec dęty Cantharellus cornucopioides, gąski: siarkowa Tricholoma sulphureum tygrysowata T. pardolatum, gołąbek cukrówka Russula alutacea, gołąbek zielonawy (surojadka) R. virescens, kolczak obłączasty Hydnum repandum, wiele borowików (zarówno cenione jadalne jak borowik siatkowany Boletus reticulatus, ale i trujące borowik szatański B. satanas i borowik ponury B. luridus), rozmaite mleczaje np.: biel Lactarius piperatus i chrząstka L. vellereus. Generalnie z bukiem nawiązują mikoryzy te same grzyby co z dębami. Bardzo zbliżona jest też mykoflora hub rozwijających się na żywych bukach i dębach, aczkolwiek nasze dęby (szypułkowy i bezszypułkowy) posiadają dodatkowo swoje „własne” gatunki nieobecne na bukach.
- Ciekawostki: w przeszłości buk był protegowany przez rolników (bukiew dla świń, liście dla krów i owiec), natomiast tępiony przez bartników, gdyż silnie konkurował z dębami i sosnami, a nie warto w nim było zdzierać barci (bo chorował po wydrążeniu dziupli na barć). Poza tym silne ocienienie podłoża, panujące w większości typów buczyn, hamowało rozwój ziół jak miodownik melisowaty, miodunki, głowienki etc., dostarczających pożytków pszczołom, a ludziom barwników i lekarstw. Do niedawna bukwi używano w leśnictwie tylko tuż po zbiorze w latach nasiennych do potrzeb bieżących, ponieważ nasion nie dało się przechowywać dłużej niż 1-2 lata.
Skrytka: probówka