OOGGETUIGEN VAN DE WATERSNOOD
“Hoe zij op de dijk worstelden met zandzakken en ander materiaal, het water over zagen stromen, de dijk doorbreken en de zwarte watermuur het land zagen ingulpen, alles vernielend wat hem in de weg stond. Hoe zij de door het water verraste mensen met hun gezin op de daken zagen zitten en hen niet helpen konden, hoe het ene huis na het andere verdween in de vloed. Hoe de kreten van hen, die ondergingen en het geloei van het opgesloten vee boven het gebrul van de storm uitklonken. Hoe, later, het water nader kroop naar de eerst nog gespaarde plaatsen en die langzaam overspoelde. Hoe zij weg moesten van hun geboortegrond, van hun dorp, en alles wat hen dierbaar was in de steek moesten laten. Zij zullen nooit vergeten!”
Dit aangrijpende citaat is afkomstig uit het voorwoord van Gebroken Dijken, een uitgave uit 1954 van het Wetenschappelijk Genootschap voor Goeree en Overflakkee. Het gaat over de Watersnoodramp die in de nacht van 31 januari op 1 februari 1953 plaatsvond en 1836 slachtoffers eiste in Zeeland, West-Brabant en Zuid-Holland. Het boek is opgedragen aan ‘de nagedachtenis van hen die omkwamen’, de 492 slachtoffers op Goeree-Overflakkee die de Ramp niet overleefden. Wat gebeurde er precies in deze verschrikkelijke nacht op het eiland? Onderstaand verhaal doet chronologisch verslag van de gebeurtenissen. Hierbij is dankbaar gebruik gemaakt van het genoemde Gebroken Dijken, maar vooral ook van de boeken De Ramp. Een reconstructie van de watersnood van 1953 (2009) en Watersnood (2010) van Kees Slager.
Zaterdagmiddag: storm en hoog water
Na het nieuws van zes uur op zaterdagavond 31 januari werd op de radio melding gemaakt van een "zware storm" die nog de hele nacht zou gaan duren. Het zuidwesten van Nederland werd gewaarschuwd voor "gevaarlijk hoog water". Luister naar het weerbericht van 31 januari 1953.
Dat het de hele dag flink stormde was de inwoners van de Zuid-Hollandse en Zeeuwse eilanden natuurlijk niet ontgaan. Op veel plekken gingen mensen naar het strand om naar de spectaculair hoge golven te kijken. Lang hielden ze het over het algemeen niet uit in de keiharde wind. Overal in het latere rampgebied bleven schepen aan de kade, omdat schippers het niet aandurfden om te vertrekken.
Ook op Goeree-Overflakkee veroorzaakte de storm die middag al de nodige overlast. In Den Bommel liep de steiger onder en lukte het de veerboot Numansdorp-Den Bommel van de RTM maar nauwelijks om aan te leggen. De dienst werd vroegtijdig gestaakt, net als de verbinding Hellevoetsluis-Middelharnis. In Ooltgensplaat stroomde het water ook al over de kade. De schipper van de Disponibel, die vanuit Ooltgensplaat met een lading aardappels tóch vertrok richting Amsterdam, kreeg snel spijt van zijn besluit, het was levensgevaarlijk op het water. Uiteindelijk lukte het hem maar net in Dordrecht een haven binnen te lopen.
Jagers die ’s middags ten noorden van Middelharnis, in de buitendijkse gorzen van het Haringvliet, op konijnen wilden jagen, zagen tot hun verbazing dat het gebied helemaal onder water stond. Reden genoeg voor sommigen om zich zorgen te maken. De komende nacht zou het volle maan zijn en springtij, waarbij het water altijd hoger is dan normaal. En als het nú al zo hoog stond… De meeste mensen maakten zich echter niet zo druk. Zij vertrouwden op het oude gezegde “Niet ebben, niet vloeien”, wat betekent dat als dat het water met eb niet terugloopt, het ook niet veel hoger komt bij de volgende vloed.
De Stormvloedwaarschuwingsdienst van het KNMI vond de vooruitzichten ernstig genoeg om voor het eerst sinds jaren een waarschuwingstelegram te versturen, om 17.45 uur. De waarschuwing had helaas een beperkt bereik. Slechts 30 organisaties hadden een abonnement op deze dienst, waaronder maar enkele waterschapsbesturen en burgemeesters. Op Goeree-Overflakkee en ook op Zeeuwse eilanden als Schouwen-Duiveland en Noord- en Zuid-Beveland waren er geen abonnees. Op andere plekken in het land werd het telegram bezorgd bij kantoren die al dicht waren, het was immers zaterdagavond.
Zaterdagavond: geen gecoördineerde voorzorgsmaatregelen
Nergens in het zuidwesten van Nederland was sprake van gecoördineerde voorzorgsmaatregelen tegen het “gevaarlijk hoge water” waar op de radio voor werd gewaarschuwd. Als er al iets werd ondernomen, waren dat individuele initiatieven. Polderopzichters en boeren die voor de zekerheid in hun polder duikers en sluizen afsloten, burgemeesters die het niet vertrouwden en zich op de hoogte lieten houden en sluiswachters die besloten op hun post te blijven die avond en nacht. Op sommige plekken werden vloedplanken geplaatst of werd afgesproken om ze op een later moment die avond of nacht te plaatsen. Vloedplanken zijn bedoeld om coupures af te sluiten, plekken waar de dijken zijn onderbroken omdat er bijvoorbeeld een weg doorheen loopt of een trambaan. Er zijn echter minstens zo veel plaatsen waar niets gebeurde, omdat men er op vertrouwde dat het zo’n vaart niet zou lopen.
Ondanks de storm gingen veel mensen er op uit die avond. De rest van de week – inclusief de zaterdagochtend, de vrije zaterdag werd pas in 1960 ingevoerd - hebben ze hard gewerkt en op zondag gaan de meeste mensen naar de kerk. Op zaterdagavond kon je op bezoek bij familie, met je vrienden naar het café of naar een uitvoering van de plaatselijke muziekvereniging. In Stellendam was er in de kerkzaal een drukbezochte filmvoorstelling van een amateurfilmer uit Sommelsdijk.
Alarmerende cijfers bij het KNMI
Bij het KNMI kwamen die avond alarmerende cijfers binnen van lichtschepen op de Noordzee. De storm had inmiddels de sterkte van een orkaan en er werden windstoten gemeten van 135 kilometer per uur. Vanuit het noord-noordwesten werden enorme watermassa’s in de Noordzee opgestuwd richting het Nauw van Calais, het smalste deel van het Kanaal tussen Engeland en Frankrijk. Er was sprake van een soort “trechter” waarin het water steeds hoger kwam te staan. Reden voor het KNMI om na het radionieuws van 23.00 uur opnieuw te laten waarschuwen voor gevaarlijk hoog water. Helaas stond na die tijd geen nieuws meer gepland en ging de radio om middernacht uit de lucht.
Rond deze tijd beseften steeds meer mensen dat er sprake was van een potentieel gevaarlijke situatie. Het zou pas tegen vier uur ’s nachts vloed worden, maar om 23.00 uur stonden veel havens al vol water. In Herkingen, aan de zuidkant van Flakkee, zag een dijkwerker die eerder op de dag opdracht had gekregen die avond de riolering van de huizen aan de buitenkant van de dijk dicht te maken - zodat er geen zeewater via de buizen kon binnenlopen - dat het water tegen elven niet gezakt was en de buizen nog steeds onder water stonden.
Er waren ook plekken op het eiland waar in eerste instantie niets te merken was van het hoge water, zoals in Oude Tonge. Hier stond het water in de haven niet opvallend hoog, vanwege de keersluis in het havenkanaal waarmee de watertoevoer geregeld kon worden. De sluiswachter maakte zich wel zorgen en had de vloeddeuren al om 22.30 uur dichtgedaan, maar hij was alleen en had geen telefoon.
De Rampnacht
Die nacht kwam het water niet alleen overal over de zeedijken, maar braken de dijken op veel plaatsen zelfs door. Er vielen 150 gaten in de buitendijken. Polders liepen vol, binnendijken begaven het en dorpen liepen in het gunstigste geval onder of werden weggespoeld. Slechts enkele plekken op het eiland bleven helemaal droog. Er vielen 492 slachtoffers op het eiland. Ook de veestapel werd getroffen. In totaal kostte de Ramp het leven aan 4500 koeien, 3000 varkens, 350 paarden en 22000 kippen. Een verslag per plaats kun je vinden op: https://geschiedenisvanzuidholland.nl/verhalen/de-ramp-op-goeree-overflakkee
EXPO : OOGGETUIGEN VAN DE WATERSNOOD – BATTENOORD
Langs de Battenoordse dijken op Goeree-Overflakkee leer je meer over de verschrikkelijke gebeurtenissen die hier plaatsvonden tijdens de Watersnoodramp in 1953. De expositie Ooggetuigen van de Watersnood is een permanente landschapstentoonstelling, waarin verhalen van ooggetuigen zijn opgenomen. Bij Battenoord vielen tijdens de Ramp 90 slachtoffers, voor een belangrijk deel het gevolg van een grote dijkdoorbraak.
De route start onderaan de Battenoordsedijk bij de haven en loopt via de Sint Pietersweg en de Klinkerlandseweg terug naar de Battenoordsedijk. Het laatste paneel is te vinden op het terrein van Camping de Grevelingen aan de Havenweg in Nieuwe-Tonge. Bij Camping de Grevelingen is ook een informatiefolder te vinden met daarin de uitgestippelde route en de verhalen van de ooggetuigen. De verhalen zijn ook te beluisteren via de app Naar Toen Battenoord.
EN DAN NU…DE PUZZEL !
Op Het startpunt van deze eentraps-multi vind je een bijzonder informatiebord van een van de ooggetuigen. Beantwoord hier de volgende vragen :
1. Hoe oud was de ooggetuige tijdens de ramp ? Antwoord is AB
2. Wie waren ze kwijt ? 3e letter =C, 4e letter is D
3. Tweede letter van de achternaam van de ooggetuige = E
De cache kun je vinden op :
Noord : 51.42.DE(B+A)
Oost : 004.08.DAB