Kapituła Kolegiacka
Historia
Została utworzona dla diecezji warmińskiej przez biskupa Hermana 17 czerwca 1341 i osadzona w Pierzchałach koło Braniewa. Była to jedyna kapituła kolegiacka na ziemiach państwa krzyżackiego. W 1343 przeniesiono ją do Głotowa, a 20 listopada 1347 do Dobrego Miasta. W 1344 kapituła kolegiacka składała się z primiceriusza (prepozyta) i dziesięciu kanoników.
Zadaniem nowo powołanego kolegium kanoników miało być wsparcie biskupa i kapituły katedralnej. W 1357 dotychczasowy proboszcz dobromiejski ksiądz Mikołaj zrzekł się probostwa i tym samym kapituła kolegiacka nabyła pełne prawa do użytkowania kościoła parafialnego w Dobrym Mieście. Biskup ustanowił drugą godność prałacką – dziekana, któremu powierzył obowiązki proboszcza Dobrego Miasta. Macierzystym kościołem kapituły było Głotowo, którego proboszcz był prepozytem kapituły (sytuacja taka miała miejsce do końca XV wieku i od połowy XVI wieku do 1810). Około 1359 kapituła rozpoczęła budowę nowej świątyni w Dobrym Mieście, którą oddano około 1389.
Kapituła dobromiejska była kapitułą zamkniętą (capitulum clausum) i liczyła od 1357 dwanaście prebend. Oznacza to, że życie kanoników było podobne do życia domów zakonnych.
Zabór Warmii przez protestanckie Prusy w 1772 oznaczać musiał niedaleki zamach na posiadłości Kościoła katolickiego. Dekretem z 2 lutego 1773 kapitule kolegiackiej odebrano posiadłości ziemskie, a 30 października 1810 zlikwidowano wszystkie zgromadzenia zakonne i świeckie, w tym kolegiatę.
Reaktywacja kapituły nastąpiło dekretem prymasa Stefana Wyszyńskiego z 14 maja 1960.
Kościół jest częścią gotyckiego zespołu kolegiackiego, którego budowa ściśle związana jest z powołaniem kapituły kolegiackiej dla diecezji warmińskiej, najpierw przez biskupa Hermana z Pragi w 1341 r. z siedzibą w , Pierzchałach ostatecznie przeniesionej do Dobrego Miasta 20 listopada 1347 roku. W tym czasie nastąpiła inkorporacja istniejącego już w Dobrym Mieście kościoła parafialnego z około 1329 roku. W 1357 roku podjęto decyzję o rozbudowie świątyni, dla której zaplanowano lokalizację w południowo-zachodniej części miasta. Ukończenie budowy nastąpiło około 1390 roku, chociaż nowe zabudowania były w częściowym użytkowaniu już w latach 70-tych XIV wieku. Wybudowany zespół kolegiacki obejmował kościół, pełniący jednocześnie funkcję kościoła parafialnego dla miasta oraz zabudowania klasztorne, także o charakterze obronnym. Chociaż architektura kolegiaty przechodziła w ciągu wieków liczne zmiany, jednak szczęśliwie nie wpłynęły one znacząco na kształt całości założenia, dotyczyły bowiem głównie poprawie funkcjonalności wnętrz zajmowanych przez kanoników. Funkcjonowali oni tu do 1811 roku, do czasu nakazu rządu pruskiego likwidacji tej wspólnoty. W następnych latach pomieszczenia kolegiackie przeznaczono m.in. na cele szkolne, zaś kościół wraz ze skrzydłem zachodnim stał się siedzibą proboszcza dobromiejskiego, co wiązało się z przebudową (np. zamurowano arkady krużganków). W latach 1872-1882 kościół został poddany regotyzacji, podczas której usunięto większość nawarstwień nowożytnych, jednocześnie pozbawiając świątynię sprzętów w stylu barokowym i manierystycznym. Kościół przechodził kilka remontów, z których najbardziej widoczna była przebudowa obiektu w latach 90-tych XIX wieku, kiedy to przełożono dach świątyni, wyremontowano wieżyczkę zegarową i powiększono wieżę o jedną kondygnację poprawiając tym proporcje gotyckiej budowli. Pracami kierował wówczas architekt Georg Quednow, syn miejscowego burmistrza. Świątynia uniknęła też zniszczeń jakie spadły na większość zabudowań miasta w czasie II wojny światowej. Wysiłek przywracania gotyckiej świetności podjęto też na przełomie lat 70-tych i 80-tych XX wieku. Wielkie zasługi położył wówczas proboszcz dobromiejski ksiądz Emil Rzeszutek. M.in. w obu skrzydłach odsłonięto arkady krużganków, w 1984 roku w nawie głównej kościoła zawieszono odrestaurowany krzyż, w latach 1983-1988 przeprowadzono także remont i rozbudowę organów. Od tego czasu w Dobrym Mieście zaczęto organizować koncerty organowe. W uznaniu walorów historycznych kolegiaty i jej znaczenia dla życia religijnego na Warmii Jan Paweł II podniósł 19 maja 1989 roku kolegiatę dobromiejską do godności Bazyliki Mniejszej. Bazylika stanowi siedzibę parafii pod wezwaniem Najświętszego Zbawiciela i Wszystkich Świętych.
Opis
Bazylika dobromiejska jest drugą co do wielkości świątynią na Warmii. Tylko nieznacznie ustępuje rozmiarami katedrze fromborskiej. Jej strukturę i gabaryty wyznaczają rozmiary budowli: 61,5 m długości, ponad 22 m szerokości, 18 m do sklepienia wewnątrz kościoła, ponad 42 m do kalenicy dachu. Kościół oparto na schemacie mieszczańskiej budowli halowej bezchórowej. Od strony zachodniej kościół jest połączony z masywną czworoboczną wieżą. Potężną płaszczyznę dachu łagodzi, usytuowana pośrodku, barokowa wieżyczka z sygnaturką. Wschodni szczyt kościoła zdobią liczne sterczyny (wieżyczki) i lizeny (wystające z muru pasy o trójkątnym przekroju), a wieńczy go metalowy krzyż. Ogromne wnętrze podzielone jest na trzy nawy, dzięki rzędom filarów połączonych siedmioma przęsłami po lewej i po prawej stronie nawy głównej. Nawy zwieńcza sklepienie gwiaździste. W czasie prac renowacyjnych, w latach 80-tych XX wieku usunięto z filarów i ścian dziewiętnastowieczne tynki. W ten sposób wprowadzono do kościoła nastrojowe barwy które podkreśla światło wpadające przez wysokie, smukłe ostrołukowe