Seria „GeoOjczysty” powstała w ramach kampanii „Ojczysty – dodaj do ulubionych”, która od 2012 roku przybliża rozmaite, zapomniane, kłopotliwe albo nieoczywiste zagadnienia języka polskiego i zachęca do dbania o kulturę wypowiedzi, poprawność językową oraz propaguje wiedzę zarówno o dawnej, jak i o współczesnej polszczyźnie, a przeznaczona jest dla jej użytkowników – czyli dla nas wszystkich!
Narodowe Centrum Kultury, współpracując z Geocaching Warszawa, przygotowało serię „GeoOjczysty” o historii wybranych słów związanych z Warszawą. Czytając opisy keszy z serii, będziecie mogli poznać ciekawostki o miejscach i ich nazwach, a także o innych „warszawskich słowach”. Czasami będziecie zaskoczeni.
STATEK DO MŁOCIN • SZKUTA • MIASTO OGRÓD • LIPA • ZACHACHMĘCIĆ • PLAC WILSONA • CIUCHCIA • DWORZEC • BELFER • BIMBER • SYRENKA • OMNIBUS • PONIATOSZCZAK • WARSZAWA • TRAJLUŚ
Już za rok polska kolej skończy 175 lat, a warto wiedzieć, że jest jedynie 20 lat młodsza od pierwszej na świecie kolei angielskiej. Symboliczna data narodzin światowej kolei to 27 września 1825 r. – dzień otwarcia 19-kilometrowej trasy ze Stockton do Darlington, którą parowóz „Locomotion” pokonał w ciągu 65 minut, osiągając prędkość 39 km/h.
Jednak zanim lokomotywa zdominowała dziewiętnastowieczny transport, za główny środek komunikacji służyły powozy konne. Dla wygody podróżnych na wielu stale uczęszczanych szlakach komunikacyjnych układano tory, tak by powozy mogły jechać po szynach. Drogi były przecież gruntowe, w najlepszym razie utwardzone brukiem lub wyłożone końskimi łbami – jazda nawet najlepiej resorowanym powozem nie mogła uchodzić za komfortową, a i konie męczyły się dość szybko, ciągnąc powóz po takiej drodze – dzięki wprowadzeniu szyn konie szły szybciej i mniej się męczyły, przez co skracał się czas podróży, a dla pasażerów jazda była znacznie przyjemniejsza. Koleje funkcjonowały więc na długo przed pojawieniem się lokomotywy, tyle że napędzane były nie parą czy elektrycznością, ale siłą końskich mięśni. Intensywny rozwój przemysłu wymusił poszukiwania bardziej wydajnego środka transportu, więc gdy tylko parowozy dowiodły swojej przewagi nad końmi, w Europie – i szczególnie intensywnie w Ameryce Północnej – rozpoczęły się dynamiczne prace nad rozbudową kolejnictwa.
Pierwszą polską trasą kolejową była wiedenka, czyli Droga Żelazna Warszawsko-Wiedeńska, zainicjowana w 1835 (a powstała w 1848 roku) w Królestwie Polskim. Jednak nawet po jej ukończeniu podróż z jednego miasta do drugiego trwała wtedy 3 dni. Prawdziwy rozwój kolei w Polsce możliwy stał się dopiero po odzyskaniu niepodległości, chociaż zaborcy pozostawili po sobie blisko 16 tys. km linii kolejowych – obecnie długość linii w Polsce wynosi ok. 20 tys. km.
Określenie CIUCHCIA wiąże się ze szczególnym rodzajem kolei – z koleją wąskotorową. CIUCHCIA – słowo, które do języka ogólnego przeszło z gwary warszawskiej – to ‘parowóz’ lub ‘pociąg kolei wąskotorowej ciągnięty przez parowóz’. O kolei wąskotorowej mówi się wtedy, gdy rozstaw szyn jest mniejszy niż 1435 mm. Linie wąskotorowe budowane były od XIX w. przede wszystkim jako koleje dojazdowe prowadzące od zakładów przemysłowych i dużych majątków ziemskich do miejsca rozładunku lub przeładunku towarów, a także jako pasażerskie linie kolejowe w trudnym terenie, np. leśnym lub górskim. Wąski rozstaw szyn pozwala bowiem na zastosowanie większego pochylenia toru i na zmniejszenie promienia łuku, dzięki czemu można poprowadzić linię kolejową tam, gdzie trudne warunki terenowe uniemożliwiłyby poprowadzenie linii normalnotorowej.
W okolicy Warszawy pierwszą linią wąskotorową była Kolej Grójecka. W 1914 r., po trwającej 16 lat budowie, pierwsze pociągi tej linii ruszyły z Warszawy do Grójca. Po I wojnie światowej Kolej Grójecka była podstawowym środkiem transportu południowych okolic Warszawy. Zniszczona w czasie drugiej wojny światowej, została tuż po jej zakończeniu odbudowana. Trasa wydłużyła się do Nowego Miasta nad Pilicą, a już w lutym 1946 r. pierwszy powojenny skład dotarł do warszawskiego Dworca Południowego (w jego miejscu obecnie znajduje się stacja metra Wilanowska). W roku 1949 linia Kolei Grójeckiej wraz z innymi liniami kolei wąskotorowych zostaje włączona w struktury PKP. W pierwszych latach III RP, w 1991 r., ustaje ruch pasażerski na tej linii, a w 1996 r. również towarowy. Obecnie pamiątką – pozostałością Kolei Grójeckiej jest Piaseczyńska Kolej Wąskotorowa, udostępniająca dla podróżnych pociągi turystyczne na trasie Piaseczno – Tarczyn – Piaseczno.
