Co rosło nad karbońską rzeką? EarthCache

CO ROSŁO NAD KARBOŃSKĄ RZEKĄ?

WHAT GREW NEARBY THE CARBONIFEROUS RIVER?

Okres w historii Ziemi zwany karbonem trwał przez 60 milionów lat (od około 359 do 299 milionów lat temu). To niewyobrażalnie dużo czasu! Miało wtedy miejsce wiele niezwykłych i ciekawych wydarzeń z życia naszej planety. To wówczas uformowała się Pangea: olbrzymi superkontynent obejmujący wszystkie lądy Ziemi. Wtedy też powstały pokłady węgla kamiennego, z których dzisiaj słynie Górny Śląsk.

Jak wyglądał świat w karbonie? Różnie, w zależności od miejsca i od czasu. Jednak tam, gdzie zachowały się skały z tego okresu, jesteśmy w stanie odtworzyć dawne krajobrazy i klimat. Mała podróż w czasie? Dlaczego nie!

Być może opuszczony kamieniołom u stóp Góry Widok w Kamiennej Górze nie jest najlepszym miejscem do pobudzania wyobraźni.  Szaro-bure skały na pierwszy rzut oka nie skłaniają do głębszych refleksji, jednak to one są kluczem do rozwiązania zagadki. Gdybyśmy spróbowali przenieść się w czasie ponad 330 milionów lat wstecz, trafilibyśmy nad brzeg morskiej zatoki, do której uchodzą w formie delt rzeki niosące żwir, piasek i muł - materiał pochodzący z okolicznych masywów górskich. Ku wschodowi (tu, gdzie, obecnie znajduje się Wałbrzych) zatoka prawdopodobnie przechodziła w nieco głębsze morze. Brzegi rzeki zapewne były porośnięte przez roślinność typową dla klimatu ciepłego i wilgotnego.  Stojąc nad rzeką zobaczylibyśmy, że część zwalonych pni płynie z prądem, unosząc się na wodzie, inne zaś utykają w świeżym osadzie na brzegu koryta. Jakie to mogły być rośliny? Popatrzmy na ilustracje.

Za jedne z najbardziej znanych karbońskich roślin uznać można paprocie drzewiaste, a także lepidodendrony, sygilarie i kalamity (fig. 1). Lepidodendrony były wielkimi widłakami, które – w przeciwieństwie do swoich współczesnych krewnych – potrafiły osiągać wysokość nawet do 30 metrów. Na ich pniach znajdowały się poduszki liściowe o bardzo charakterystycznym, rombowatym kształcie. Ten ciekawy wzór pozwala łatwo odróżnić je od sygilarii – także dawnych widłaków, których poduszki liściowe były jednak owalne. Kalamity były natomiast wielkimi przodkami dzisiejszych skrzypów.

Fig. 1. Karbońskie rośliny - grafiki obrazujące ich wygląd oraz fotografie skamieniałych okazów. Paproć drzewiasta. Rekonstrukcja i fotografia okazu. Źródło: Muzeum Geologiczne PIG-PIB  Rys. K. Sabath, Fot. K. Skurczyńska-Garwolińska. Lepidodendron i sygillaria - źródło: Muzeum Geologiczne PIG-PIB, rys. K. Sabath, fot. K. Skurczyńska-Garwolińska. Kalamit - źródło:Wikimedia Commons, rys. Falconaumanni / Muzeum Geologiczne PIG-PIB, fot. K. Skurczyńska-Garwolińska.

Przez miliony lat żwiry, piaski i muł niesione przez rzekę i osadzane w morzu zmieniły się w skały zwięzłe: zlepieńce, piaskowce i mułowce. W osadzie zachowały się odciski roślin. Niektóre z nich są niewielkich rozmiarów, inne zaś są całkiem imponujące, tak jak odcisk pnia (fig. 2), będący główną atrakcją tego kesza. Uwaga! Pień nie jest widoczny na pierwszy rzut oka, trzeba go poszukać (albo skorzystać z dodatkowej podpowiedzi).

Fig. 2. Skamieniały pień karbońskiej rośliny. Kamieniołom na Górze Widok (Kamienna Góra), fot. K. Zboińska.

Część materii roślinnej niesionej przez rzekę wraz z upływem czasu zmieniła się w węgiel (fig. 3).

Fig. 3. Uwęglone szczątki roślinne. Kamieniołom na Górze Widok (Kamienna Góra), fot. K. Zboińska.

We wschodniej części kamieniołomu możemy obserwować tzw. gleby stigmariowe (fig. 4) – bardzo drobny osad rzeczny, zaburzony przez wrastające korzenie widłaków.

Fig. 4. Odsłonięcie gleby stigmariowej. Kamieniołom na Górze Widok (Kamienna Góra), fot. K. Zboińska.

Przyznajcie sami - geologia jest naprawdę niezwykła. Ponad 300 milionów lat historii (5 razy więcej, niż upłynęło od wyginięcia dinozaurów!), a ze zwyczajnego osadu rzecznego możemy dowiedzieć się, co rosło nad karbońską rzeką…

Przedmioty potrzebne do zdobycia skrytki

Linijka, trochę odwagi.

Aby zalogować EC musisz odwiedzić miejsce i przesłać odpowiedzi na pytania:
 

1. Główne współrzędne kesza prowadzą do dobrze zachowanego pnia karbońskiej rośliny. Jakiej? Na podstawie zawartej w opisie EC ilustracji (fig. 1) i dokładnych obserwacji terenowych rozpoznaj, z jaką karbońską rośliną masz do czynienia w odsłonięciu.
2. W oparciu o poniższą tabelę i obserwacje terenowe oceń, w jakim rodzaju osadu tkwi odcisk pnia. Jest on jednolity czy zróżnicowany?

3. Dołącz zdjęcie swoje lub swojego GPS w tej lokalizacji.
 

UWAGA! Do zalogowania tej skrytki EarthCache wymagane jest wysłanie odpowiedzi do zadań przez profil PIG_PIB. Logować można po wysłaniu rozwiązań, nie czekając na wiadomość z naszej strony. Logi bez wysłanych odpowiedzi będą kasowane w ciągu 14 dni.

The geological period in the Earth’s history known as the Carboniferous lasted for 60 million years (from about 359 to 299 million years ago). This is an unbelievably long time! Many unusual and interesting events from the life of our planet took place then, for example Pangaea was formed: a giant supercontinent covering all lands of the Earth. At that time, hard coal seams were created for which Upper Silesia is famous today.

What did the world look like in the Carboniferous? Differently, depending on the location and time. However, where the rocks from this period have survived, we are able to reconstruct ancient landscapes and climate. Small journey in time? Why not!

Perhaps the abandoned quarry at the foot of Góra Widok in Kamienna Góra is not the best place to stimulate the imagination. Gray rocks at first glance do not incline to deeper reflection, but they are the key to solving the puzzle. If we tried to move back over 330 million years, we would find ourselves on the shores of a sea bay, where rivers flow into the form of delt, carrying gravel, sand and silt - material from the surrounding mountain ranges. Towards the east (where Wałbrzych is now) the bay probably moved into a slightly deeper sea. The banks of the river were probably covered by vegetation typical of a warm and humid climate. Standing by the river, we would see that some of the fallen trunks go with the flow, floating on the water, while others get stuck in a fresh sediment on the edge of the riverbed. What plants could they be? Let's look at illustrations.

Lepidodendrons, Sigillarias and Calamites (fig 1) can be considered as one of the best known Carboniferous plants. Lepidodendrons were great lycopods that, unlike their modern relatives, were able to reach heights of up to 30 meters. On their trunks there were leaf bases which created a very characteristic, rhombic shapes. This interesting pattern allows you to easily distinguish them from the Sigillarias - also old lycopods, which leaf bases were oval. The Calamites were the great ancestors of today's horsetails.

For millions of years, gravels, sands and silts carried by the river and deposited in the sea turned into solid rocks: conglomerates, sandstones and mudstones. Imprints of plants have survived in the sediment. Some of them are small, while others are quite impressive, like the trunk imprint, which is the main attraction of this cache (fig. 2). Warning! The trunk is not visible at first glance, you need to look for it (or use an additional hint). Part of the plant matter carried by the river changed into coal over time (fig. 3).

In the eastern part of the quarry we can observe the so-called stigmaria soils (fig. 4) - a very fine-grained river sediment, disturbed by ingrown roots of lycopods.

Admit it yourself - geology is really amazing. Over 300 million years of history (5 times more than since the extinction of the dinosaurs!), and from ordinary river sediment we can learn what grew nearby the Carboniferous river...
 

Items needed to get the EC:
 

A ruler and some courage.
 

To log the EC you need to visit the place and send answers to the questions:
 

1. The main coordinates of the cache lead to a well-preserved Carboniferous plant trunk. Which one? On the basis of figure 1 (and your own field observations try to recognize which Carboniferous plant you are dealing in the outcrop.
2. Based on the attached table and field observations, evaluate the type of sediment surrounding the trunk. It is homogeneous or heterogeneous?

3. Attach photos of yourself during looking for the place or your GPS.

WARNING! To log this EC you have to send the answers to PIG_PIB profile. You can log after sending the answers, without waiting for our reply. Logs without answers will be deleted within 14 days!

Literatura / References:

1. Awdankiewicz M. i in. 2003. The Intra-Sudetic Basin – a record of sedimentary and volcanic proces in late- to post orogenic tectonic setting, GeoLines 16 (165-183).

2. Muszer J. 2013. Skamieniałości śladowe z formacji ze Szczawna okolic Wałbrzycha (Sudety środkowe) – wstępne wyniki badań, Paleo Tyniec (34-35).

Grafika w tle: Ta strona pochodzi z Tomu 4 czwartej edycji Meyers Konversations-Lexikon (1885/90). Prawa autorskie do tej książki wygasły i ta strona jest własnością publiczną

Background graphics: This page comes from Book 15 of the 4^th edition of Meyers Konversationslexikon (1885–90). The copyrights for that book have expired and this page is in the public domain.

Masz pytania? Napisz do nas! Kontakt: geocaching@pgi.gov.pl