W przeszłości zwana drogą, ulicą, lub szosą pasłęcką. Wraz z rozwojem miasta wzrastała jej ranga, aż stała się aleją. Aleją Grunwaldzką. Zapraszam na wędrówkę jedną z najdłuższych ulic Elbląga.
Aleja Grunwaldzka jest jedną z najdłuższych ulic naszego miasta i dlatego jestem zmuszony omówić ją w odcinkach. Przebiega od mostku na rzeczce Kumieli i biegnie do rogatek miasta, doprowadzając nas do Gronowa Górnego.
Nazwy często się zmieniały
Przed 1642 r. nazywano tę drogę (bo znajdowała się wtedy jeszcze poza granicami miasta) jako Ulica Pasłęcka do Polski. Na planach z 1704 r. nosi miano Droga Pasłęcka (Preusch Holänd Weg), w planach z 1820 r. widnieje jako Ulica z Pasłęka (Strasse von Preusch Holland). Pomiędzy 1839 r. a końcem XIX w. obdarzono ją nazwą Szosa Pasłęcka (Chaussee nach Preussisch Holland). Kolejna zmiana nazwy nastąpiła w latach 30. XX wieku, kiedy to Szosa Pasłęcka przekształciła się w Aleję Tannenbergską (Tannenbergalle), a to dla upamiętnienia zwycięstwa Niemiec nad armią rosyjską w 1914 r. pod Tannenbergiem (czyli po polsku Grunwaldem). Polska administracja po wojnie przechrzciła ulicę na Grunwaldzką, w późniejszych latach przekształcając ją w Aleję Grunwaldzką.
Fabryka lokomotyw Schichaua
Po lewej stronie alei w kierunku dworca kolejowego, niemal do ul. Polnej, istniała niska zabudowa, w latach 70. XX wieku w głębi pobudowano wieżowce. Po przeciwnej stronie znajdują się zabudowania fabryczne, przez obecnych elblążan znane jako dawne tereny Zamechu. Przed wojną mieściła się tutaj fabryka Ferdynanda Schichaua. Niemiecki przedsiębiorca kupił te tereny – określane jako Trettinkerhof - w 1869 roku i założył tutaj fabrykę kotłów parowych do lokomotyw. Potrzebował nowego terenu do inwestowania blisko dworca, bo poprzednia fabryka, mieszcząca się przy ul. Wałowej, nie miała połączenia kolejowego.
Wraz z rozwojem firmy Schichau przejmował kolejne tereny fabryczne w tym rejonie, w 1874 r. stał się właścicielem części fabryki wagonów „Hambruch, Vollbaum & Co” (firma ta produkowała wagony kolejowe, a także już ok. 1860 r. maszyny parowe – lokomobile, to znaczy ruchome silniki parowe do napędu maszyn rolniczych, np. młockarni).
Zakłady Schichaua przy Alei Grunwaldzkiej specjalizowały się głównie w budowie parowozów. W czasach I i II wojny światowej odbywała się też tutaj produkcja sprzętu wojennego. Niemcom udało się wywieźć część sprzętu przed zdobyciem miasta przez Armię Czerwoną. To, co zostało, wywieźli Rosjanie i szabrownicy. W zasadzie po wojnie hale były całkowicie puste. Historię przejmowania tego majątku przez polską administrację opisuje Mieczysław Filipowicz w „Ludzie, stocznie i okręty”.
Od taboru kolejowego do handlu
Już w grudniu 1945 roku w halach przy Alei Grunwaldzkiej powstaje Fabryka Taboru Kolejowego, produkująca klocki hamulcowe i budki wagonowe. W 1960 r. w wyniku połączenia Zakładów Taboru Kolejowego i Elbląskiej Fabryki Urządzeń Kuziennych powstają w tym miejscu Zakłady Urządzeń Technicznych, a następnie Zakłady Mechaniczne im. Gen. Karola Świerczewskiego w Elblągu, czyli Zamech. W hali ustawionej wzdłuż Al. Grunwaldzkiej produkowano luki okrętowe.
Transformacja ustrojowa w 1989 r. i przejęcie Zamechu przez ABB spowodowało likwidację wielu stanowisk pracy i rezygnację ze znacznej części produkcji. Na terenach przy Alei Grunwaldzkiej powstało przedsiębiorstwo Elzam, które z czasem z firmy produkcyjnej zostało przekształcone w spółkę zarządzającą pofabrycznymi nieruchomościami. Majątek sprywatyzowano, a w halach rozpoczęli działalność elbląscy przedsiębiorcy. Powstało tutaj centrum handlowe, hurtownie i giełdy, przez kilka lat w jednej z hal działała jedna z najpopularniejszych dyskotek w regionie – słynne Kazamaty.
Pochody pierwszomajowe
Przez wiele lat Aleją Grunwaldzką przechodziły pochody pierwszomajowe. Przy fabrycznych halach stawiano trybunę honorową, a aleją maszerowały delegacje elbląskich zakładów pracy, szkół i instytucji.