Płynie woda, płynie piach… EarthCache

PŁYNIE WODA, PŁYNIE PIACH...

WATER FLOWS, SAND FLOWS...
 

„Panta rhei – wszystko płynie i nic nie pozostaje takie samo”. Tymi słowami już przed wiekami Heraklit z Efezu trafnie określił ciąg przemian, jakim poddawana jest otaczająca nas rzeczywistość i środowisko naturalne. Natomiast doskonałym miejscem na zobrazowanie tego stwierdzenia jest strome i wysokie Tragankowe Urwisko, z którego rozpościera się widok na majestatyczną dolinę Drawy – miejsce, w którym procesy erozji rzecznej i transportu wymytych osadów nieprzerwanie przekształcają oblicze polodowcowego krajobrazu (fig.1). Stojąc na skraju szerokiej i głęboko wciętej doliny meandrującej Drawy spróbuj na podstawie jej wielkości wyobrazić sobie ogrom materiału osadowego, który został stąd wypłukany i wyniesiony przez erozyjną i transportującą działalność rzeki.

Fig.1. Dolina Drawy. Fot. A. Skowronek
 

Ta gigantyczna kubatura osadów została wyniesiona wodami Drawy, która jest tak naprawdę relatywnie niewielką rzeką. Proces ten został zapoczątkowany po ustąpieniu ostatniej pokrywy lądolodu ostatniego zlodowacenia (północnopolskiego). Siła erozyjna rzeki jest potęgowana wzmożonym przepływem wód wynikającym z bliskiego sąsiedztwa niżej położonej dawnej rynny polodowcowej, w której Drawa kontynuuje swój bieg wraz z kolejnym dopływem - rzeką Słopicą. Rynna ta przebiega w kierunku NNW-SSE i stanowi rezultat działalności wód polodowcowych wcześniej rzeźbiących krajobraz, które drążyły w tym miejscu podlodowcowe tunele i żłobiły podłoże. Rynna ta została częściowo zasypana osadem piaszczysto-żwirowym transportowanym i akumulowanym przez wody roztopowe znikającego lądolodu. Niemniej, forma ta jest w dalszym ciągu dobrze widoczna w rzeźbie terenu (Fig. 2). 

Fig. 2. Ukształtowanie rzeźby terenu, autor: A. Strzelecka
 

Proces żłobienia doliny rzecznej oraz transportu osadów ułatwiony jest ze względu na sprzyjającą budowę geologiczną podłoża, które składa się z nieskonsolidowanych piasków i żwirów równiny sandrowej, usypanej przez wody roztopowe na przedpolu cofającego się lądolodu. Osady te łatwo podlegają wymyciu i przemieszczeniu. Piaski i żwiry równiny sandrowej spoczywają na polodowcowych glinach zwałowych, które miejscowo odsłaniają się tuż nad zwierciadłem wód Drawy. 

Procesami wspomagającymi poszerzanie się doliny Drawy na tym odcinku jest także erozja wód opadowych i roztopowych spłukujących zwietrzały materiał osadowy spoczywający na stoku. Swój udział w kształtowaniu zboczy mają również grawitacyjne ruchy masowe. Wskutek nieustannego podcinania stoku przez meandrujące wody rzeki dochodzi do obrywania i osuwania gruntu oraz spełzywania luźnej zwietrzeliny. Jednym ze wskaźników mobilizacji gruntu są obecne tu tzw. haki zboczowe, czyli zwietrzelina uformowana w wygięcia skierowane czołem w kierunku zgodnym z nachyleniem stoku. Ich rozpoznanie w terenie ułatwia charakterystyczne, sierpowate zakrzywienie pni drzew (Fig. 3), które pomimo naporu gruntu usiłują rosnąć w pozycji zbliżonej do pionowej warunkującej najlepszy dostęp do światła słonecznego. Tragankowe Urwisko jest miejscem, w którym niszcząca i transportująca działalność rzek jest widoczna w spektakularny sposób.

Fig. 3. Wygięcie drzewa na haku zboczowym, fot. A. Skowronek
 

Jednak należy wziąć pod uwagę fakt, iż Drawa to zaledwie jedna z całej mnogości rzek, które gęstą siecią pokrywają i przeobrażają powierzchnię Ziemi. Wobec tego, wyobraź sobie ogrom objętości materiału skalnego i osadowego erodowanego i transportowanego przez wszystkie rzeki Polski. Grubsze fragmenty materiału przemieszczane są po dnie rzeki, natomiast drobniejsze występują w formie zawieszonej lub rozpuszczonej. Ich wędrówka kończy się wraz z obniżeniem zdolności transportującej rzek (energii transportu), najczęściej w miejscu gdzie spadek rzeki jest zbyt mały lub ilość niesionego materiału jest zbyt duża (należy uwzględnić także zjawiska ekstremalne takie jak powodzie, zmieniające reżim energetyczny rzek). Najdalszą drogę przebywa materia najdrobniejsza, czyli zawiesina i substancje rozpuszczone. Najszybciej akumulowane są okruchy najgrubsze, jednak akumulacja rzeczna to temat do rozwinięcia na inną okazję.
 

Przedmioty potrzebne do zdobycia skrytki

Mapa topograficzna, mapa turystyczna lub mapa geologiczno-turystyczna
 

Aby zalogować EC musisz odwiedzić miejsce i przesłać odpowiedzi na pytania:

1. Fragment koryta rzeki o kształcie przypominającym pętlę lub łuk to: a) marmit; b) łacha korytowa; c) meander
2. Rzeki często wykorzystują uformowane wcześniej doliny i rynny, którymi odprowadzane były wody uwalniane z topniejącego lodowca. Odpowiedz, czy kierunek odpływu wód lodowcowych był zgodny z dzisiejszym kierunkiem przepływu Drawy i Słopicy?
3. Zbocza Tragankowego Urwiska są miejscem, w których dochodzi do obrywania i osuwania się gruntu. Pozostałością tych zjawisk są tzw. jęzory osuwiskowe uformowane u podnóża zbocza z materiału gruntowego, który uległ przemieszczeniu. Rozejrzyj się po okolicy i sprawdź, czy takie formy są zauważalne w rzeźbie doliny. Jeżeli nie, spróbuj wyjaśnić dlaczego ich nie widać.
4. Dołącz zdjęcie swoje lub swojego GPS w tej lokalizacji.

UWAGA! Do zalogowania tej skrytki EarthCache wymagane jest wysłanie odpowiedzi do zadań przez profil PIG_PIB. Logować można po wysłaniu rozwiązań, nie czekając na wiadomość z naszej strony. Logi bez wysłanych odpowiedzi będą kasowane w ciągu 14 dni.

 

„Panta rhei – everything flows and nothing remains the same”. With these words, centuries ago, Heraclitus of Ephesus aptly defined the sequence of changes ongoing in our reality and natural environment. The perfect place to illustrate this statement is a steep and high Tragankowe Urwisko, with a view of majestic Drawa River valley – a place where river erosion and transport of washed sediments continuously transform the face of post-glacial landscape (fig.1). 

Standing on the edge of the wide and deeply cut Drawa valley, basing on its size, try to imagine the bulk of sedimentary material, that has been washed and carried away by the erosive and transporting activity of the river. This gigantic volume was taken out by the Drawa, which is, comparing to others, relatively small river. This process has been initiated after the last glacial period, called Vistulian. The erosive force of the river is intensified by the increased flow resulting frome the close proximity of deeper post-glacial tunel valley, where Drawa continues its course, along with another tributary – the Słopica River. The tunel valley runs in the direction NNW-SSE, and is result of of meltwater activity , shaping subglacial tunnels and eroding the soft-sediment ground. The tunel valley was partly covered with sediment during final ice sheet retreat, nevertheless, this form is still slearly visible in the relief (fig. 2).

Unconsolidated, sandy-gravel geological bedrock is another factor favouring the process of the river erosion. These sediments lay on glacial till, locally observed just above the Drawa water surface.

Shaping of the Drawa River valley i salso supported by erosion of snowmelt and rainwater, responsible for the weathered material removement. Gravitational mas movements contribute to the formation of slopes as well. They are reflected as ground falls, landslides and downhill creep, resulting from undercutting of the slope by meandering river. One of the indicator of ground mobilization are the so-called terracettes – a type of small ridges formed of weathered sedimnt material, bend in downhill direction. They are typical landforms for soil creeping process and are easily observable in the field. Their presence is shown by characteristicly curved trunks of the trees (fig. 3). The trees, despite the pressure of the ground masses, try to grow in a position close to the vertical, enabling the best access to sunlight. 

Tragankowe Urwisko is a place where the destructive and transporting  activity of river is visible in a spectacular way. However, it should be taken into account thet Drawa is juste one element of dense rivers network, covering and shaping the face of the Earth. Therefore, try to imagine the huge volume of sedimentary material eroded and transported by all polish rivers. Coarser particles of sediment are moved by water along the river bottom, while finer material occur in a form of suspended and dissolved matter. Their journey ends with a decrease in the river transport capacity (transport energy), most often when the stream gradient declines or the amount of carried material is too large (extreme phenomena such as floods that change the river’s energy regime should also be taken into account). The smallest suspended matter, as well as dissolved substances, travel the longest way, while the coarser material is accumulated as first. But the proccess of the river accumulation should be continued as another story.

Items needed to get the EC:

Topographic map, tourist map or geological and tourist map

To log the EC you need to visit the place and send answers to the questions:

1. A fragment of the river bed that looks like a loop or arch is: a) glacial pothole; b) sandband; c) meander
2. Rivers often use previously formed valleys and channels, which water were released from the melting glacier. Try to answer, whether the direction of outflow of glacial waters was consistent with today's flow direction of Drawa and Słopica?
3. The slopes of Tragankowe Urwisko are a place where landslides occur. The remainder of these phenomena are the so-called landslide tongues, formed at the foot of the slope of soil material that has displaced. Look around the area and check if such forms are noticeable in the relief of the valley. If not, try to explain why you can't see them.
4. Attach photos of or your GPS or yourself during looking for the place.

WARNING! To log this EC you have to send the answers to PIG_PIB profile. You can log after sending the answers, without waiting for our reply. Logs without answers will be deleted within 14 days!

Literatura / References:

1. Dobracki R., Dobracki K., 2013, Mapa geologiczno-turystyczna Drawieńskiego Parku Narodowego w skali 1:40 000; Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa
2. Bąkowska A., Gruszczyński T., Jóźwiak K., Porowska D., Rydelek P., Stępień M., Szostakiewicz-Hołownia M., 2013, Ekomuzeum Rzeki Drawy, Geościeżka w dolinie Drawy; wyd. Drawieński Park Narodowy, Drawno
3. R. K. Borówka, 2001, Nasza Ziemia – Budowa Ziemi bez tajemnic, Wydawnictwo Kurpisz, Poznań
    

Grafika w tle / Background graphic: ilustracja pochodzi z domeny publicznej (źródło: Pixabay.com) / public domain (Pixabay.com)

Masz pytania? Napisz do nas! Kontakt: geocaching@pgi.gov.pl