Lawa lawie nierówna (ryolit ryolitowi też nie) EarthCache

LAWA LAWIE NIERÓWNA (RYOLIT RYOLITOWI TEŻ NIE)

DIFFERENT LAVAS, VARIOUS RHYOLITES

Lawa lawie nierówna. To stwierdzenie oczywiste dla każdego geologa i znawcy wulkanów. Lawa może różnić się składem chemicznym – wyróżniamy np. lawy bazaltowe, andezytowe i ryolitowe. Po zastygnięciu powstają z nich skały o odpowiednich nazwach, czyli bazalty, andezyty i ryolity. Oczywiście zarówno typów lawy, jak i skał wulkanicznych jest o wiele więcej. W lawie ryolitowej jest najwięcej krzemionki (tlenku krzemu, SiO₂), natomiast w bazaltowej jest jej relatywnie mało. Im więcej krzemionki, tym lawa staje się bardziej lepka, czyli ma mniejszą zdolność do płynięcia.

Na Hawajach, które słyną z licznych wulkanów, lawy o składzie bazaltu swobodnie rozlewają się po stokach stożków wulkanicznych, tworząc rozległe wulkany tarczowe, będące największymi górami na naszej planecie (licząc od podstawy znajdującej się pod powierzchnią oceanu). Powszechnie uznawany za najwyższą górę świata himalajski Mount Everest (wznoszący się na wysokość, bagatela, 8848 m n.p.m.) przy takiej klasyfikacji mógłby poczuć się naprawdę zawstydzony: hawajski wulkan Mauna Kea wystaje ponad powierzchnię morza „tylko” 4205 m, jednak licząc od jego podstawy na dnie Pacyfiku mierzy aż 10 210 m!

Erupcje lepkiej lawy ryolitowej wyglądają zupełnie inaczej niż lawy bazaltowej. Płynna skała w postaci lawy nie spływa po stożku wulkanicznym, lecz wydobywając się z przewodu wulkanicznego tworzy tak zwaną kopułę lawową (fig. 1).
 

Fig. 1. Współczesna kopuła lawowa (ryolitowa) w Kalifornii. Fot. Daniel Mayer. Źródło: commons.wikimedia.org
 

W okresie geologicznym w dziejach Ziemi zwanym permem, około 290 milionów lat temu, jedna z takich kopuł lawowych powstała w wyniku erupcji, której centrum znajdowało się rejonie dzisiejszego Chełmska Śląskiego. Jej rozmiary mogły dochodzić do kilkunastu kilometrów. Produkty tamtej działalności wulkanicznej możemy dzisiaj podziwiać w postaci ryolitów Gór Kruczych, budujących najwyższe wzniesienia tego pasma. W miejscu, w którym je oglądamy, mają barwę czerwono-brązową.

Jednak lawa lawie nierówna i ryolit ryolitowi też nie (fig. 2). W obrębie całej kopuły lawowej wykształcił się szereg odmian tej skały. Wyróżniamy ryolity jasne i ciemne, masywne (nieposiadające pustek) oraz – ich przeciwieństwo – pęcherzykowate (zawierające liczne pustki po gazie, który ulotnił się podczas erupcji). Wyróżnić można także ryolity laminowane, tzn. posiadające warstewki (efekt przemieszczania się lawy) oraz brekcje, czyli pokruszone podczas erupcji bloczki lawy, czasem wymieszane z osadem.
 

Fig. 2. Wybrane odmiany ryolitu: A) ryolit masywny, B) ryolit pęcherzykowaty. Fot. K. Zboińska
 

Aby zalogować EC musisz odwiedzić miejsce i przesłać odpowiedzi na pytania:

1. Określ, jaka odmiana ryolitu dominuje w skałce pokazanej na zdjęciu (fig. 3).
2. Zastanów się, czy fragment skały widoczny na fotografii (fig. 4) pochodzi z tego miejsca. Niezależnie od udzielonej odpowiedzi, spróbuj wyjaśnić jak powstały formy zaznaczone na zdjęciu strzałkami.
3. Dołącz zdjęcie swoje lub swojego GPS z różnymi odmianami ryolitu z tej lokalizacji.
    

Fig. 3. (powyżej) Skałka zbudowana z ryolitu. Fot. K. Zboińska
 

Fig. 4. Ryolit z bliska. Fot. K. Zboińska
 

UWAGA! Do zalogowania tej skrytki EarthCache wymagane jest wysłanie odpowiedzi do zadań przez profil PIG_PIB. Logować można po wysłaniu rozwiązań, nie czekając na wiadomość z naszej strony. Logi bez wysłanych odpowiedzi będą kasowane w ciągu 14 dni.
 

One lava is unequal to other lava. This statement is obvious to every geologist and volcanoes lover. Lava can differ in chemical composition - we distinguish e.g. basaltic, andesitic and rhyolitic lava. After crystallization, rocks with appropriate names are formed, i.e. basalts, andesites and rhyolites. Of course, there are many more types of lava and volcanic rock. The highest amount of silica (silicon oxide, SiO₂) is found in rhyolitic lava, while relatively low amount occurs in basaltic lava. The more silica, the more lava becomes viscous, i.e. has less flowability.

On the Hawaiian Islands, which are famous for their numerous volcanoes, basaltic lava freely spills over the slopes of volcanic cones, forming extensive shield volcanoes, which are the largest mountains on our planet (from the base below the ocean). Widely recognized as the highest mountain in the world, the Himalayan Mount Everest (rising to the height, bagatelle, 8848 m a.s.l.) with such a classification could feel really embarrassed: the Hawaiian volcano Mauna Kea protrudes above the sea surface "only" 4205 m, but from its base on the bottom of the Pacific measures 10,210 m!

Eruptions of viscous rhyolitic lava look completely different from basaltic lava. Liquid rock in the form of lava does not flow down the volcanic cone, but when escaping from the volcanic duct creates the so-called lava dome (fig. 1).

During the geological period in the history of the Earth called Permian, about 290 million years ago, one of such lava domes was formed as a result of an eruption, which center was located in the area of today's Chełmsko Śląskie. Its sizes could reach up to several kilometers. Today, we can admire the products of that volcanic activity in the form of rhyolites of the Krucze Mountains, which build the highest hills of this range. In the place where we watch them, they are red-brownish.

However, one lava is unequal to other lava and so one rhyolite is unequal to other (fig. 2). A number of varieties of this rock have developed throughout the lava dome. We distinguish light and dark rhyolites, massive rhyolites (without voids) and - as opposed to - vesicular (containing numerous voids after the gas that escaped during the eruption). There are also laminated rhyolites which ontains layers (the effect of lava movement) and breccia, i.e. lava blocks crushed during eruption, sometimes mixed with sediment.
 

To log the EC you need to visit the place and send answers to the questions:

1. Determine which variety of rhyolite dominates in the rock shown in the picture (fig. 3)
2. Consider whether the fragment of rock visible in the photograph (fig. 4) comes from this place. Regardless of the answer given, try to explain how the forms marked in the picture with the arrows formed.
3. Attach photos of your GPS or yourself with different varieties of rhyolite from thic locality.
    

WARNING! To log this EC you have to send the answers to PIG_PIB profile. You can log after sending the answers, without waiting for our reply. Logs without answers will be deleted within 14 days!
 

Literatura / References:

1. Awdankiewicz M. i in. 2003. The Intra-Sudetic Basin – a record of sedimentary and volcanic proces in late- to post orogenic tectonic setting, GeoLines 16 (165-183).
    

Grafika w tle / Background graphics: Domena publiczna, Pixabay.com / Public domain
 

Masz pytania? Napisz do nas! Kontakt: geocaching@pgi.gov.pl